A solidariedade europea, a proba. A UE debería pechar filas e dar resposta ao secuestro de 15 mariños británicos

Por Timothy Garton Ash

A presidencia da UE, Alemaña, debe pasar das palabras aos feitos con Irán. A semana pasada, mentres a Unión Europea celebraba 50 anos de paz, liberdade e solidariedade, a Garda Revolucionaria iraniana secuestrou a 15 europeos en augas territoriais iraquís. No momento de escribir estas liñas, hai case unha semana que eses europeos, 14 homes e unha muller, están encerrados nun lugar descoñecido, onde se lles someteu a interrogatorios, se lles negou o acceso consular, se lles exhibiu na televisión iraniana e a un deles se lle coaccionou claramente para que fixese unha confesión. Perante todo isto, se Europa é o que asegura ser, que pensa facer ao respecto? Onde está a solidariedade? Onde está a acción?

Acho que ningún europeo puxo en marcha esta idea: "Secuestraron a uns europeos como nós; como pode responder Europa?" Segundo as cifras oficiais, Irán é o terceiro beneficiario das garantías de créditos á exportación que concede Alemaña, só superado por Rusia e China Talvez os iranianos quixeron contestar de forma indirecta a EE UU polas capturas de iranianos en Iraq, coa esperanza de facer un intercambio de reféns O mero feito de definir a crise nestes termos mostra o lonxe que estamos da Europa da solidariedade instintiva que aos nosos dirixentes gústalles crer que temos; sobre todo, en relación coa presenza das nosas Forzas Armadas noutros países. A maioría dos británicos non ve aos mariñeiros e marines capturados como europeos. É máis, estou seguro de que os propios secuestrados non se ven así. Os británicos, en xeral, esperarán que haxa unha actuación máis decisiva por parte do seu Goberno e, despois, tal vez de Estados Unidos ou da ONU.

Non é probable que se lles ocorra pedir axuda á outra beira da canle, e sorprenderíalles saber que Europa ten unha influenza máis directa e inmediata sobre Irán que Estados Unidos. Moitos europeos continentais, se é que se informaron de que se está a producír na crise -e moitos non se teran informado, porque os medios de comunicación europeos seguen sendo fundamentalmente nacionais, tanto na forma como nas prioridades-, pensarán seguramente que é unha consecuencia máis doutra estúpida e ilexítima acción militar angloamericana en Iraq. Considerarán que é un problema deles (británicos e estadounidenses) e non noso (dos europeos pacíficos e cargados de razón). Algúns incluso tal vez sospeiten que é verdade que os mariñeiros e marines británicos se adentraron en augas territoriais de Irán, como aseguran os iranianos. Uns cantos incluso bisbarán en privado: "Gañárono a pulso". Quen segue estas cousas máis de perto preguntarase talvez se os gardas revolucionarios non quixeron contestar indirectamente a Estados Unidos polas capturas de iranianos en Iraq, incluso coa esperanza de facer un intercambio de reféns. Ou se pode ser unha reacción indignada contra a resolución do Consello de Seguridade da ONU sobre o programa nuclear iraniano, que en realidade se aprobou ao día seguinte do secuestro, pero cuxo contido se coñecía desde moito antes. Dita resolución amplía as sancións selectivas contra empresas controladas pola Garda Revolucionaria e contra determinados individuos como o xefe da mariña da Garda. Agora ben, apostaría o meu último euro a que ningunha sinapse europea terá posto en marcha espontaneamente esta idea: "Secuestraron a uns europeos como nós; como pode responder Europa?".

Incluso aínda que se considere que a presenza angloamericana en Iraq é estúpida e ilexítima, e que a detención de iranianos en Iraq por parte dos estadounidenses é unha escalada desa tolemia ilexítima, iso non desculpa en absoluto a acción iraniana. As tropas británicas estaban actuando como parte dunha forza multinacional cun mandato explícito da ONU para protexer as instalacións de petróleo e impedir o contrabando de armas a Iraq, unhas armas que servirían para matar a máis iraquís. Segundo os avanzados dispositivos GPS dos que dispoñían os británicos, estaban en augas territoriais iraquís, a máis de tres quilómetros do límite, cando decidiron examinar unha embarcación sospeitosa. Nun reflexo da confusión existente no Estado iraniano, as primeiras coordenadas que deu o Goberno iraniano aos británicos, cando explicou a posición da patrulleira presuntamente infractora, tamén correspondían a augas territoriais iraquís. Ate tres días despois non ofreceron os iranianos unhas segundas coordenadas "corrixidas" que situaban aos británicos convenientemente á outra beira da fronteira. Só alguén cuxos criterios políticos e morais estean totalmente influídos pola súa hostilidade á política de Estados Unidos e Gran Bretaña podería atreverse a suxerir que este acto de piratería desvergonzada e mentiran entre dous países está xustificado ou é desculpable.

Diplomacia privada

Ao principio, o Goberno británico tratou de acadar a liberación dos secuestrados mediante o que a ministra de Exteriores, Margaret Beckett, chamou na Cámara das Comúns un labor de "diplomacia privada pero enérxica", ao mesmo tempo que intentaba que se exercesen presións indirectas sobre o Goberno iraniano por todas partes. Entre as protestas houbo unha declaración de condena da presidencia alemá da UE, transmitida ao Goberno iraniano polo embaixador alemán en Teherán. Un experto do Ministerio de Exteriores británico díxome que, na súa opinión, os iranianos están empezando a notar as consecuencias, que chéganlles condenas e advertencias de todos lados.Confiemos en que teña razón e en que, cando vostedes lean estas liñas, os reféns británicos estean xa en liberdade. Se non -e, en calquera caso, para unha posible próxima ocasión-, debemos pensar en cales serían os pasos seguintes. Aínda que Javier Solana, o máis cuspido que ten a UE a un ministro de Exteriores, expuxo esta semana a cuestión ao xefe dos negociadores nucleares de Irán nunha conversa telefónica, non é boa idea vincular a prosecución das negociacións ao secuestro. Aos iranianos partidarios da liña dura encantaríalles desbaratar as conversacións. A partir do seu punto de vista, canto máis enfrontamento faia con Gran Bretaña e Estados Unidos -os vellos e novos demos da imaxinación política iraniano-, mellor lles irá a eles. Por que caer na súa trampa?

Relación fortalecida

Sen embargo, si hai algo que podería facer Europa: utilizar o seu poder económico. A UE é, con gran diferenza, o maior socio comercial de Irán. Os iranianos realizan máis do 40% das súas importacións e máis da cuarta parte das súas exportacións coa Unión Europea. E, asombrosamente, esta relación comercial fortaleceuse nos últimos anos de ameaza de crise. En gran parte, apóiase nas garantías de créditos á exportación que conceden os Gobernos europeus, sobre todo os de Alemaña, Francia e Italia. Segundo as cifras máis recentes do Ministerio de Economía alemán, Irán é o terceiro beneficiario das garantías de créditos á exportación que concede Alemaña, só superado por Rusia e China. É o primeiro país no que fai á proporción de exportacións alemás -nos últimos anos, ata o 65%- financiadas polo Goberno alemán. As subvencións oficiais no 2005 acadaron un total de 5.800 millóns de euros, máis que para Rusia e China. A medida que aumentan en Irán os repercusións negativas das sancións da ONU, e dado que o presidente Ahmadineyad non está cumprindo as súas promesas económicas populistas, o comercio con Europa ten unha importancia cada vez máis vital para o réxime iraniano, e depende cada vez máis de que as garantías dos Gobernos europeus sirvan de contrapeso ao crecente risco político. Na Cámara das Comúns, esta semana, un antigo ministro de Exteriores, sir Malcolm Rifkind, preguntou se era posible convencer aos amigos europeus de Gran Bretaña, en especial Alemaña, Francia e Italia, para que transmitisen a Irán -talvez, nun primeiro momento, en privado- a posibilidade de suspender temporalmente esas garantías de créditos á exportación ata que deixen en liberdade ás europeus secuestrados. Supoño que se non exércense esas presións privadas, Gran Bretaña se atreverá talvez a facer unha suxestión máis formal na reunión de ministros europeus de Exteriores que se celebra en Bremen este fin de semana.

Hei aquí, pois, o reto para a presidencia alemana da Unión Europea. Están dispostos a pasar das palabras aos feitos? Ou acaso todos os discursos do domingo pasado sobre a solidariedade europea en defensa da paz e a liberdade valen menos que o papel no que están escritos?