27 países distintos e ¿unha soa historia?

Os expertos recoñecen a dificultade dun libro de texto común, pero defenden que se supere a idea de Estado-nación

A procura duns sinais de identidade comúns no pasado, que expliquen o presente e poidan axudar a deseñar o futuro da UE, tópase detrás dos esforzos de grupos de historiadores e das iniciativas dalgúns dirixentes para elaborar un manual de historia común europea que estea a disposición de estudantes de secundaria dos 27 países da Unión. A chanciler alemá, Angela Merkel, ven de propor que se leve a cabo este proxecto en Europa. "É certo que resulta un empeño moi difícil e que debe respostar a unha decisión política", comenta Ramón Villares, catedrático de Historia Contemporánea e antigo reitor da Universidade de Santiago de Compostela. "Pero", matiza cun exemplo, "ninguén imaxinaba o éxito e a repercusión que alcanzarían os programas Erasmus de intercambio de estudantes".

Tanto Villares como o seu colega Pedro Ruiz, que foi reitor da Universidade de Valencia, destacan que o reto máis complicado consiste en superar o enorme peso que a historia dos 27 Estados-nacións da UE ten nos programas educativos, ben sexa en secundaria ou nos niveis universitarios. "Creo", afirma Ruiz, "que a recente suxestión da chanceler alemá pode pasar por un farol político, pero detrás das súas intencións existe un traballo de historiadores europeos desde que se celebrou un seminario na cidade francesa de Blois no ano 2000". Ate agora, o único proxecto de libro de historia con certo toque europeo é un escrito por profesores franceses e alemáns que editou Klett en Stuttgart e Nathan en París. Fontes da editorial alemá aseguraron que se venderon xa 30.000 exemplares e está en marcha unha segunda edición, pero non souberon dicir en cantas escolas se utiliza como texto.

A idea dun libro de historia común para toda Europa, que lanzou a ministra federal de Educación alemá, Annette Schavan, nunha reunión na cidade alemá de Heidelberg, entra de cheo no terreo da política-ficción. Por agora non ten a máis mínima viabilidad e se trata só dunha idea. Así o recoñecía un portavoz ministerial en Berlín, que dixo: "Trátase dun proxecto interesante, pero será un proceso longo. Sería un libro de texto complementario aos xa existentes e tería carácter voluntario. Non podería ser obligatorio e se trataría só dunha oferta. A proposta da ministra intentaba lanzar o debate".

En realidade, Schavan ten moi pouco ou case nada que dicir sobre textos escolares. O Goberno federal carece en Alemaña de competencias en educación. Son os Estados federados os que deciden todas as cuestións relativas ao ensino secundario. A liberdade de ensino é considerada sagrada en Alemaña e a idea dun texto unificado repugna, aínda que sexa moi ben intencionado. Esta evidente defensa da liberdade de cátedra, da autonomía dos centros e da última decisión en mans de Gobernos centrais ou rexionais, tamén é subliñada polos profesionais españois. Santos Juliá, premio Nacional de Historia do pasado ano e profesor da UNED, recoñece as dificultades dese manual de historia europea, aínda que proxecta optimismo cara ao futuro. "Desde un punto de vista académico, hoxe xa é posíbel escribir historias transnacionais e, de feito, existen bos libros de historia europea. Por suposto que un manual auspiciado pola UE non podería ser obligatorio e tería que competir no mercado. Agora ben, eu creo que sería moi útil que existise unha asignatura de historia de Europa na secundaria dos 27 países membros en pé de igualdade coas historias nacionais".

A necesidade de superar o arraigo do Estado-nación, xa sexa en Francia ou en Luxemburgo, en Suecia ou en Malta, aparece como o principal escollo. "Historiadores e políticos", resume Villares, "debemos de librarnos da sedución dun territorio vinculado ao Estado-nación. Entre os países europeos existen máis interrelacións das que imaxinamos. En definitiva, trátase de pensar no que nos une no ámbito cultural, no verdadeiro espírito europeo".

As distintas miradas sobre Europa de franceses e alemáns

OCTAVI MARTÍ

O manual de historia franco-alemán publicado o pasado ano con motivo do cuadraxésimo aniversario do Tratado do Elíseo, é un volume destinado aos escolares franceses e alemáns que cursan o seu último ano de ensino secundario. A edición francesa é do selo Nathan e a alemá de Klett, e no seu día foi presentado polo ministro de Educación galo e por responsables educativos germanos. Non se dispón de estatísticas oficiais respecto de a acolleita recibida por parte do público ou, para ser máis precisos, a editorial francesa non quixo facilitalas. O libro en cuestión abarca desde 1945 ata os nosos días. Guillaume lle Quintrec é o profesor de historia que se ocupou de dirixir ao equipo francés que interveu no proxecto e participou en todas as discusións coas súas homólogos do outro lado do Rin. Por parte alemá, o encargado de coordinar os traballos foi o profesor Peter Geiss. "Tivemos máis problemas de método que de contido", explica Le Quintrec, "porque a tradición francesa é de clase maxistral e análise de documentos que se facilitan ou aconsellan aos alumnos, mentres que en Alemaña as clases son máis interactivas e constrúense en torno a un debate". "Ademais, a nosa tradición cartesiana esixe que todas as explicacións estean concibidas en tres partes, pero esa é un costume que, aínda que nós cremos universal, non se repite en ningún outro país", engade. O profesor Le Quintrec sinala que as maiores discrepancias de enfoque producíronse "á hora de valorar o papel dos Estados Unidos en Europa". "Os franceses", comenta, "gardamos un vello pouso de gaullismo e tendemos a ver a Estados Unidos desde o prisma da súa política imperialista mentres que os alemáns poñen de relevo a súa democracia e o que loiten pola liberdade".

Outro punto de fricción na redacción do libro franco-alemán radicou no xeito de analizar a experiencia colonial. "Francia tivo colonias ata unha época moi recente e Alemaña apenas as tivo. Para eles é difícil comprender o que significaron para os franceses os conflitos de Indochina e Argelia, ata que punto a cuestión colonial dividiu á sociedade". O historiador dise disposto a pensar na posibilidade dun manual de historia europea. "Quede claro que o que fixemos non é un manual de historia franco-alemá, senón un manual franco-alemán de historia".