sexta-feira, maio 21, 2010

Europa avanza sonámbula cara ao declive


Por Timothy Garton Ash

22/05/2010

Pode rescatarme alguén do europesimismo? Había décadas que non me sentía tan deprimido sobre a situación do proxecto europeo. A eurozona está en perigo de morte. A política exterior europea avanza ao paso dun caracol bébedo. O poder estase a trasladar a Asia. Os motores históricos da integración europea non funcionan ou están resoplando. Os líderes europeos reordenan as tumbonas no Titanic, mentres dan leccións de navegación oceánica ao resto do mundo. A crise da eurozona non fixo máis que empezar. Aos mercados de débeda non lles convenceu nin sequera o rescate "decisivo e esmagador" de Grecia a semana pasada. O único que lles animou un pouco foi a vontade do Banco Central Europeo de empezar a comprar bonos do goberno da eurozona; pero aos gregos e os portugueses segue saíndolles moito máis caro pedir prestado que aos alemáns. Un destacado estratega do mercado de débeda dime que agora ve dúas alternativas: ou a eurozona avanza cara a unha unión fiscal, con maior perda de soberanía dos Estados membros e unha drástica redución do déficit imposta por esa limitación externa, ou algúns dos Estados membros máis débiles caerán en bancarrota, dentro da eurozona ou saíndose dela. Nese momento o capital fuxirá, aínda máis que até agora, dos débiles aos fortes, é dicir, da eurozona a outros lugares e, dentro dela, a Alemaña.
.

As repercusións políticas tanto nacionais como internacionais destas dúas vías son sanguentas (en Grecia, o son xa literalmente). As tensións nas sociedades europeas aumentarán, pero tamén entre uns Estados e outros. En especial, é inevitable que aumente o resentimento con respecto de Alemaña, a potencia central do continente, faga o que faga: tanto se impón unhas condicións estritas para aceptar a unión fiscal, mentres financia o risco doutros gobernos, coma se deixa que Grecia e Portugal se vaian ao traste, co consecuente incremento da fuga de capitais cara a Alemaña. No mellor dos casos, se o vello modelo de avanzar na integración a base de crise, a base de responder os retos, volve funcionar, Europa estará preocupada por resolver os seus problemas económicos e financeiros internos durante anos. As grandes potencias do século XXI, as actuais e os emerxentes -Estados Unidos, China, Brasil e Rusia-, xa tratan as pretensións europeas de ser un actor importante no escenario mundial cunha actitude raiana no desprezo. O acordo mínimo logrado o ano pasado no cumio de Copenhague sobre o cambio climático, un tema no que Europa asegura estar en vanguarda, alcanzárono Estados Unidos, China, India, Sudáfrica e Brasil. Europa non estivo nin na sala de reunións.

.
Copenhague foi unha chamada de atención coa que Europa non se espertou. As dúas figuras que a UE escolleu para representala no mundo son practicamente descoñecidas fóra de Europa. Nunha reunión recente en St.Antony's College, na Universidade de Oxford, o columnista especializado en asuntos internacionais de The New York Times Thomas Friedman dixo con ironía que non sería capaz de recoñecer ao presidente do Consello Europeo "nin aínda que se me sentase no colo". A nova Alta Representante da UE para a política exterior e de seguridade, Catherine Ashton, pode manexar con eficiencia a burocracia de Bruxelas, pero, cando se fala cos funcionarios do sector alí, dáse un de conta do difícil que vai ser construír un servizo exterior europeo. Pequín, Moscova, Nova Deli e Washington non están a esperar con ansiedade. Para eles, a vida está noutra parte. Os Estados Unidos de Barack Obama está preocupado pola súa propia construción nacional, e logo por Oriente Próximo e China. O novo primeiro ministro británico recibiu unha chamada telefónica do presidente e unha referencia eloxiosa á "relación especial", pero Obama non ten ningún apego sentimental ao Vello Continente. A súa pregunta a Europa é: "Que podedes facer hoxe por nós?".

.

As novas xeometrías do poder mundial descríbense con siglas como BASIC (Brasil, Sudáfrica, India e China), BRIC (Brasil, Rusia, India e China) e IBSA (India, Brasil e Sudáfrica). En parte é unha forma de adiantarse a acontecementos que quizais non se produzan, pero no mercado da xeopolítica, como nos mercados financeiros, as expectativas son tamén realidades. A Unión Europea segue sendo a maior economía do mundo. Posúe enormes recursos de poder duro e brando, moi superiores aínda aos das grandes potencias emerxentes. Pero a tendencia non lle favorece, e non emprega nin moitísimo menos todo o peso que ten. Se aínda quere influír no mundo e beneficiar aos seus cidadáns, debe estreitar a diferenza entre as súas posibilidades e a súa poder real. Pero non o está facendo. Por que?

.

A partir de 1945, durante máis de 50 anos, houbo cinco grandes forzas que impulsaron o proxecto europeo. Eran as seguintes: o recordo da guerra, un recordo persoal moi inspirador que se prolongou até a xeración de Helmut Kohl e François Mitterrand; a ameaza soviética contra Europa occidental e o desexo dos pobos do centro e o leste de Europa de escapar do dominio soviético cara á liberdade e a seguridade; o apoio estadounidense á integración europea, como reacción a esa ameaza soviética; a República Federal de Alemaña, que quería rehabilitarse tras o nazismo dentro da familia europea e obter o apoio dos seus veciños europeos á unificación alemá; e Francia, coa súa dobre ambición dunha Europa forte pero dirixida por Francia. Estas cinco forzas están hoxe desaparecidas ou enormemente debilitadas. En cambio, temos unha serie de novos argumentos para xustificar o proxecto. Estes argumentos son os retos de alcance mundial -como o cambio climático e o sistema financeiro globalizado- que teñen repercusións cada vez máis directas nas vidas dos nosos cidadáns e a aparición das novas grandes potencias dun mundo multipolar. Nun mundo de xigantes, é útil ser un xigante. Pero un argumento, un fundamento intelectual, non é o mesmo que unha forza impulsora emocional, baseada na experiencia persoal directa e o sentimento dunha ameaza inminente. Na Europa de hoxe non temos esas cousas. Desde o punto de vista do nivel de vida, da calidade de vida, a maioría dos europeos está mellor que nunca. Non se dan conta de até que punto teñen que cambiar radicalmente as cousas para que nada cambie.

.

Faría falta un novo Winston Churchill para explicar isto a todos os europeos, coa poesía daquel "sangue, suor e bágoas". No seu lugar, temos a Angela Merkel, Nicolas Sarkozy, Silvio Berlusconi e agora David Cameron. A nova coalición liberal conservadora de Reino Unido está a dar uns primeiros pasos construtivos e alentadores en Europa. O martes, o novo ministro de Facenda, George Osborne, tragouse a directiva proposta en Bruxelas sobre fondos de risco con toda a elegancia dun viaxeiro da Inglaterra victoriana cando tiña que comerse un prato de ollos de cordeiro na tenda dun beduino (o Goberno británico confía aínda en lograr que a directiva se modifique no Parlamento Europeo). O xoves e o venres, Cameron dedicou a súa primeira viaxe ao estranxeiro como primeiro ministro a visitar aos seus novos colegas en París e Berlín. Pero, aínda que Reino Unido non sexa o freo europeo que lle gustaría á maioría dos membros conservadores do Parlamento, tampouco vai ser o motor.

.
De onde vai xurdir, entón, o dinamismo? Non o sei. Non o vexo. É verdade que sufrimos moitos brotes de europesimismo noutras épocas; existen desde que teño memoria. E todas as veces, Europa levantou o ánimo e deu outro paso adiante. Os rivais mundiais de Europa teñen os seus propios problemas. De aquí a 10 anos, é posible que os historiadores se rían do europesimismo de 2010. Pero só se Europa espértase e incorpórase ao mundo no que vivimos.

Esperta, Europa!