A miña Europa

Por Javier Solana, Alto Representante da Unión Europea para a Política Exterior e de Seguridade Común.

Este texto é a parte central do discurso que pronunciou onte en Aquisgrán con motivo da recepción do Premio Carlomagno

A nosa terra común está chea de contradicións. Os europeos escalamos as cimas máis sublimes do coñecemento e da sensibilidade: Cervantes, Beethoven, a Ilustración, os dereitos humanos, a paixón pola igualdade ou o Estado do Benestar. Pero descendemos tamén aos abismos máis profundos da dor que un ser humano poida causar a outro. En moitos momentos non resultou ser desatinada a frase do escritor Amos Oz: “Europa, ese continente marabilloso e asasino”.

É tamén moi ilustrativo do ser europeo que fosen os horrores das Guerras Mundiais os que inspirasen unha idea nova e radical para a unificación do continente. Intentos houbera desde longo tempo, pero o proxecto alumeado trala traxedia é decididamente novo e xenial: a unidade en liberdade; a paz a través da apertura e a integración. A semente deu un fermoso froito. Creou unha comunidade de Dereito, o que considero o noso maior logro.

Hai xa máis de medio século que a paz e a estabilidade son realidades cotiás do noso continente. E non son froito do equilibrio de poderes como antano, senón consecuencia de normas e institucións sólidas que se manteñen máis alá dos avatares da loita política. Pero iso é só unha parte do que fai á Unión Europea tan especial. A outra é os valores sobre os que se funda. A esencia da Unión é o compromiso cun conxunto de valores compartidos. Democracia, tolerancia, dereitos humanos, solidariedade e xustiza social. Son eses valores os que sustentan as nosas leis e as nosas institucións e fanas sólidas. Son os que convértennos nunha Unión política, máis alá do vínculo económico.

É un logro, de proporcións históricas, basear un proceso de integración nun conxunto de valores. Por iso tivo e ten pleno sentido condicionar a entrada na Unión á aplicación real deses valores e ao compromiso de defendelos. O xenio dos pais fundadores foi deixar aberta, sen resposta, a pregunta sobre o destino final deste proxecto.

Politicamente esa actitude era a única posíbel xa que non podía haber acordo sobre ese estadio final. Nin tiña sentido tratar de adiviñar o futuro. Esta reflexión lévame dos valores de Europa a Europa como valor; da súa esencia ao seu propósito. Non é difícil enunciar este propósito: se compartimos os nosos recursos e traballamos xuntos poderemos moldear o noso futuro de xeito máis brillante e prometedor do que ningún de nós podería facelo actuando só. Isto é aínda máis importante nun mundo no que téñense desencadeado forzas e movementos que ningún goberno pode controlar ou deter. No que seguimos convivindo coa violencia, a opresión e a pobreza extrema.

Un mundo no que moitos non comparten o noso compromiso co multilateralismo e o Imperio da Lei. Estou convencido de que debemos continuar polo carreiro da construción europea. No pasado apoiámonos nun tríptico moi particular: ampliar, profundar, reformar. Cada un destes elementos dependeu do outro para ter éxito; incluso para ter sentido. Coa ampliación reunificamos Europa sen impor nada a ninguén, simplemente pola enorme atracción que exerceu a Unión sobre o resto dos Estados europeos.

É un éxito histórico. Pero a Unión é un proceso, unha labor continua. E precisamente xa que logo, albergo a convición de que necesitamos cambios. En diversos campos: en que cousas facemos e en como as facemos; en como nos comunicamos cos cidadáns, en como gastamos o seu diñeiro, en como nos relacionamos co mundo.

Pero por riba de todo, necesitamos salvagardar a capacidade de Europa para actuar. O mundo está cambiando moi rapidamente. Novos actores se incorporan aos centros de poder e decisión; cambian tamén os grandes fluxos económicos; as tendencias do pensamento afástanse en moitos casos do noso modelo humanista; a innovación científica e tecnolóxica esténdese a rexións do mundo onde era impensable topar ese tipo de coñecemento hai só unhas décadas.

Perante eses cambios profundos, perante eses retos de alcance impredecible, lamento ter que constatar que a nosa Unión está reaccionado cunha paralizante estreiteza de miras. Cando máis alerta debemos estar, cando máis demanda de Europa hai no mundo, a Unión reprégase sobre si mesma nunha estéril crise institucional. Non podemos continuar así. Debemos resolver isto canto antes, neste ano 2007. Desexo xa que logo apoiar sen a menor reserva os esforzos da chanceler doutora Merkel para poñer fin á paréntese no que nos atopamos e volver a situar a Europa sobre bases sólidas para afrontar o futuro.

E debemos abordalo con decisión porque Europa significa non só grandes ideas, senón tamén realizacións concretas. Houbo moitas, e de grande importancia: o mercado único, o euro, a ampliación, o desenvolvemento de capacidades para levar a cabo operacións militares e civís de xestión de crise. Pero os nosos cidadáns queren algo máis que un mercado e un proxecto de estabilización rexional.

Tamén queren que a Unión sexa un actor global. E queren que, ao actuar globalmente, sexa un factor de paz.A política internacional só pódese facer hoxe en día desde plataformas continentais. Europa ten xuros que preservar, ameazas ás que facer fronte, problemas que aféctanlle e debe resolver. Para cumprir estes obxectivos temos que desenvolver unha auténtica política exterior e unha política de defensa e seguridade. Nos últimos anos avanzamos moito por este camiño, pero fixémolo grazas á convicción e ao traballo duro, á boa vontade de moitos, chegado o caso, improvisando solucións segundo aparecían os problemas. E estamos moi perto dolímite do que se pode conseguir por ese camiño. Ninguén mellor que nós os europeos sabe que se quérese que as políticas duren deben sustentarse en institucións. Só poderemos desenvolver unha auténtica política exterior se dotámonos das estruturas necesarias.Hai unha relación moi especial entre política exterior e construción europea. Como xa sinalei, é evidente o interese en actuar xuntos nun mundo no que Europa só pode influír se actúa colectivamente. Pero esa é só unha parte de como a política exterior contribúe ao proxecto europeo. A outra aparece cando reflexiónase sobre o vínculo, sutil e frutífero, entre identidade e política exterior. Estou profundamente convencido da causalidade inmediata entre como definímonos e como actuamos no exterior. O que facemos no mundo é fiel reflexo do que somos. Hai unha forma europea de facer as cousas no mundo, de abordar os problemas internacionais: dialogar, cooperar, tender pontes, e tamén protexer ao vulnerable, falar en nome daquel ao que obrigan a calar. Pero a relación entre identidade e política exterior se manifesta nos dous sentidos. Actuamos reflectindo o que somos, pero tamén ese “somos”, ese proxecto europeo, vaise moldeando segundo actuamos xuntos. As nosas experiencias conforman o que queremos ser. Temos que actuar nun mundo cada día máis complexo, e nalgúns aspectos, máis perigoso. Un mundo no que asistimos a un renacemento de políticas excluíntes, que se definen moitas veces por simple oposición ao outro.

Pero, e quero subliñalo, ningunha desas políticas se define fronte a Europa: somos vistos como parte activa pero non como factor de ameaza. E é así polo legado da idea inicial sobre a que nos fundamos: leis e institucións sólidas; busca sen descanso do consenso, espírito de compromiso. Iso permítenos xogar un papel único na solución de moitos problemas.

Tomemos a cuestión das armas nucleares e do desarmamento. O sistema instaurado para evitar a proliferación deste tipo de armas está hoxe sometido a serias tensións. Este sistema baséase nun delicado equilibrio entre tres piares que deben progresar en paralelo: a non-proliferación, o desarmamento e a transferencia de tecnoloxía. O problema é que, nestes momentos, un número importante de países, en particular entre os non aliñados, consideran que hai un desequilibrio crecente entre esas tres piares.

Por esta razón, existe un risco certo de que terminen abandonando este marco multilateral, como resposta a unha situación que perciben como inxusta e prexudicial para o seu desenvolvemento enerxético.

Ou a situación de moitos países africanos, con razón máis preocupados pola proliferación das armas lixeiras que causan a morte de miles de persoas cada ano e son un factor de inestabilidade permanente.Pois ben, podo asegurarlles que a Unión Europea é, seguramente, o actor mellor situado, co necesario capital político e acredor de confianza entre todas as partes implicadas, para iniciar un proceso de diálogo que poida resolver esta grave situación.A construción europea arrinca coa vontade de selar a paz entre Alemaña e Francia. Corenta anos despois foi a clave na reunificación pacífica do continente. En Europa fomos capaces de abandonar o vello e estéril concepto de basear a nosa seguridade na debilidade do outro. Agora sabemos que seremos fortes e prósperos se os nosos veciños sono. E debemos dar o seguinte paso: ser factor de paz na Comunidade Internacional. A mocidade europea é xenerosa.

Participa masivamente en multitude de accións destinadas a paliar a situación dos que máis sofren. Teño percorrido tres continentes, visitando as misións da Unión nas que policías, soldados, xuíces, mozos europeos de toda orixe loitan pola paz. O que empezou como un proxecto de paz europeo debe no século XXI ser un factor de paz no mundo. Os nosos mozos estarán sen dubidar tras un proxecto desta natureza. Porque son os principais portadores dun sono, o sono dun mundo así. Os nosos cidadáns demándano. É o que se espera de nós fóra de Europa. Temos os medios: somos 500 millóns, xeramos un cuarto do produto bruto mundial, a primeira potencia comercial, representamos a metade da axuda ao desenvolvemento. Con estas materiais débese construír moito e moi alto.Europa, un actor global. Falando cunha soa voz.

Factor decisivo na paz e a estabilidade mundiais. Elemento insoslaiable na solución de calquera conflito ou crise internacional. Punto de referencia para un mundo baseado en normas e institucións sólidas e respectadas. Esa é a miña Europa. Este pode e debe ser o próximo logro do gran proxecto europeo. Temos a capacidade. Poñamos a vontade política. E fagámolo realidade.