Por unha Europa verde

Por Ulrich Beck

Quen ten a responsabilidade de evitar o cambio climático? Durante un tempo parecía que esta era un reto que todos tiñamos que asumir a título individual. E así naceu un modelo de vida ecoloxista moi ridiculizado (a bicicleta en lugar do coche, excursións a sitios próximos en lugar de viaxes en avión…). Pero o cambio climático é un problema demasiado grave como para que poida ser superado mediante a suma de todas as individualidades, segundo a fórmula do autobús en lugar do coche. Aquí é onde os gobernos son necesarios. Aínda que eles mesmos tamén se atopen bastante indefensos “individualmente”.O dióxido de carbono non coñece fronteiras e toda tentativa acabará en fracaso se non actúase con todos os medios dispoñibles e local e globalmente ao tempo. Posto que aínda pode pasar un tempo ata que a humanidade si convenza deste obxectivo, requírese unha solución provisional de medio acade. Incluso os euroescépticos máis convencidos teñen que recoñecer que a Unión Europea é o actor ideal para liderar unha política en contra do cambio climático.Co orzamento de miles de millóns de euros da UE xa é posible poñer en marcha innovacións tecnolóxicas, desde enerxías alternativas ata tecnoloxías que aforren enerxía. A UE posibilita tamén fraguar unha nova alianza entre os Estados e a economía. E, finalmente, a UE pode castigar eficazmente coa súa maquinaria xurídica a aqueles que fagan empeorar a situación.Chegados a este punto, o lector se verá sorprendido por unha idea heterodoxa: os gobernos non poden facer isto de ningunha maneira, posto que fai xa tempo que non controlan as decisións económicas. Pódese confiar na “maxia do mercado”, pero aínda imaxinando que fose un éxito superlativo, sería demasiado lento. Porque o tempo que temos para afrontar o problema é tremendamente limitado. É a natureza, e non os gobernos, quen establece o que en inglés recibe o nome tan explicativo de deadline .É certo, non é posible volver á economía planificada, e menos aínda na UE. Pero non menos grave é estoutra idea: se a “soberanía do mercado” representou algunha vez unha ameaza mortal, é precisamente agora, á vista das ameazas de colapso climático e os gastos incalculables que este provoca. Neste sentido, os gobernos que por principio si negan a aplicar as novas políticas enerxéticas e climáticas para Europa demostran que están incapacitados para actuar eles sos como Estados-nación diante dos perigos non só globais senón tamén nacionais.A raíz do 11 de setembro de 2001 e dos efectos do furacán Katrina no 2005, así como do renovado debate sobre o cambio climático, esta cuestión sobre o papel do Estado e do mercado empeza a sacudir a imaxe que os estadounidenses teñen de si mesmos. En cada un destes casos xorde a discusión de ata que punto estas experiencias traumáticas teñen que ser avaliadas como unha refutación da concepción neoliberal do Estado mínimo. Créase un novo antagonismo entre a esquerda e a dereita. Por unha parte, destácase que é tarefa do goberno federal norteamericano minimizar as ameazas e os riscos aos que se ven expostos as persoas. Por outra, rexéitase esta definición do Estado.Paralelamente ao debate sobre as políticas medioambientais en Europa, agora tamén descubriuse en Estados Unidos a política ecolóxica como unha política novo e geoestratégica. Thomas L. Friedman, un dos máis destacados comentaristas políticos norteamericanos, di o seguinte: “Unha das razóns polas que Bush fracasou no seu intento de converterse no líder de Occidente é porque é incapaz de pensar na ecoloxía e de facer políticas neste sentido, cousa que se converteu en moi importante para os aliados de Estados Unidos. Dudo que, nos anos que quédanlle, cambie a política de Estados Unidos. Pero os problemas en torno ao cambio climático e ao aforro de enerxía han cobrado tanta importancia que agora é imposible imaxinarse que a súa sucesor -sexa quen sexa- non abórdeos de novo e colóqueos no centro da súa política. E se isto ocorre algún día, tamén é imposible imaxinarse que vivir, pensar e actuar conforme á ecoloxía -en lugar de loitar contra os vermellos- non sexa o que unifique de nova á Alianza Atlántica”.Unha política medioambiental decidida da Unión Europea podería significar, efectivamente, o inicio dun troco de mentalidade en Occidente. Coa caída do muro de Berlín han emerxido Estados que, ao haberse quedado sen inimigos, buscan novas representacións do inimigo. Algúns esperan que o “terrorismo” substitúa ao “comunismo” como o inimigo que unifique a Occidente. Pero esta suposición esvaeceuse definitivamente co fracaso da guerra de Iraq. Ao mesmo tempo, perfílase unha alternativa histórica: o cemento que unirá no futuro a Occidente podería ser a unidade diante dos desafíos creados polo perigo das crises ecolóxicas. Porque non hai maior ameaza para o modelo de vida occidental, para a calidade de vida occidental, que a combinación do cambio climático, a destrución do medio ambiente, a búqueda de abastecemento de enerxía e as posibles guerras que poidan resultar de todo iso. Como dixo fai pouco o ministro de Exteriores alemán, Walter Steinmeier: “A seguridade enerxética definirá de maneira decisiva a axenda global do século XXI”.Aquí perfílase o modelo ultramoderno dunha política mundial que podería superar o vello modelo da política exterior do Estado-nación: posnacional, multilateral, acronímica, economicista, eminentemente pacífica en todos os aspectos, que promova interdependencias en todas as direccións, que busque amigos en todas partes, que non presupoña que ten inimigos en ningures, senón só representacións do inimigo, que tratará de desenmascarar. Neste mundo retórico aínda quedan “xuros nacionais” discretamente ocultos baixo un mantel entretejido cos novos conceptos de “cambio climático”, “dereitos humanos” e “intervencións pacíficas”. É acaso o que se propoñía Immanuel Kant co título tan irónico de Para a paz perpetua?.