A próxima movida de Europa

Por Bronislaw Geremek, ex ministro Relaciones Exteriores de Polonia, membro do Parlamento Europeo

Desde que Francia e Holanda rexeitaron o tratado constitucional proposto pola Unión Europea, os líderes da UE estiveron ocupados sinalándose mutuamente co dedo ou culpando aos cidadáns franceses e holandeses de non entender a pregunta que lles formularon. Pero nin todas as acusacións do mundo poden ocultar o feito de que, 50 anos logo da creación da Comunidade Europea, Europa necesita con suma urxencia un novo marco político, se non un novo proxecto, para apontoar a súa unidade. Sen dúbida, os cidadáns franceses e holandeses non responderon á pregunta que supostamente debían responder.

O seu voto foi unha protesta. Do mesmo xeito que o movemento antiglobalización, o novo antieuropeísmo pode considerarse como o reclamo dun mundo diferente -neste caso, un altereuropeísmo. As dúas guerras mundiais e a guerra fría forxaron a integración europea como un proxecto de paz, de defensa dos valores fundamentais de Occidente e de prosperidade económica común. Pero o colapso do comunismo en 1989, e a posibilidade de superar as divisións históricas do continente, agora requirían unha redefinición do proxecto europeo.

Os tratados de Maastricht (1992) e Amsterdam (1997) crearon unha nova estrutura organizacional para a UE e sentaron as bases para institucións políticas á altura do poder económico de Europa. O tratado de Niza (2000) foi o resultado dun acordo bastante pobre. As declaracións da chanceler alemá, Angela Merkel, cuxo país asumiu a presidencia da UE a comezos do 2007, son moi claras: o periodo de reflexión, aprobado pola Comisión Europea no 2005, terminou. A presidencia alemá buscará por en práctica as resolucións do tratado constitucional. A declaración de Berlín do 25 de marzo do 2007 - programada para coincidir co 50.º aniversario do tratado de Roma- ofrecerá unha visión do futuro da UE. O obxectivo é deixar aos sucesores de Alemania na presidencia da UE -Eslovenia, Portugal e Francia- unha folla de ruta para unha futura reforma. No pasado, cando os políticos debatían o futuro da UE, falaban dunha fórmula definitiva para a integración europea.

O debate intelectual sobre o tema, iniciado polos filósofos Jürgen Habermas e Jacques Derrida, definía a natureza da identidade europea a partir, sobre todo, do fracaso de EE.UU., pero tamén en términos dos desafíos suscitados pola globalización. Hoxe debería lanzarse un debate similar que aborde as cuestións crave que conciernen ao futuro da UE. En primeiro lugar, ¿como deberían definirse as relacións entre os intereses europeos nacionais e comúns? O que se debate non é só a asignación de competencias, senón tamén a cuestión máis fundamental de cando basearse no acordo dos gobernos nacionais e cando recorrer ás institucións comúns da UE, a saber, a Comisión Europea e o Parlamento Europeo. O segundo interrogante ten que ver co alcance da UE. Europa é unha combinación peculiar de xeografía e historia, pero as fronteiras da UE- e, por conseguinte, as perspectivas para a súa futura ampliación- están determinadas tanto pola súa capacidade para integrar aos países candidatos como polas propias capacidades de adaptación destes países.

Despois do acceso de Bulgaria e Romanía, a UE ten 27 membros, mentres Turquía e Croacia, pero tamén os outros estados dos Balcáns, así como Ucrania e Georgia, esperan en fila. A ampliación pode converterse nun instrumento para apoiar o desenvolvemento e estabilización tanto como algunha vez o plan Marshall foino para Europa occidental?

En terceiro lugar, en lugar dun debate teórico fútil sobre os modelos liberal fronte a social de desenvolvemento económico, necesitamos comparar as experiencias de países como Gran Bretaña, Suecia, Alemaña e Francia. As súas experiencias son mutuamente exclusivas ou a converxencia é posíbel? Que políticas de feito reducen o desemprego? Que medidas poden asegurar a competitividade global da UE? Como podemos diminuír as diferenzas en materia de desenvolvemento e benestar dentro de Europa? Cuarto, debe encararse a aspiración da UE a unha política exterior e de seguridade común. As ameazas ás que se enfronta o mundo hoxe son supranacionais, de modo que debe neutralizalas tamén dun xeito supranacional. Pero isto é imposíbel sen unha clara identidade europea - e, polo tanto, debe asegurarse e defenderse un interese común-. Entón será factíbel un enfoque común das cuestións apremiantes, como os suministros de enerxía. Este tipo de cuestións poderían ser o tema dun referendo consultivo celebrado simultáneamente en todos os estados membros. Os seus resultados permitirían que se presentase o tratado nunha versión simplificada para ser ratificada polos nove estados membros que aínda non o fixeron.

A UE gañaría entón unha dimensión política e, á vez, regras claras de procedemento. A alternativa é a parálise. Se a UE segue rexéndose polo tratado de Niza, non haberá lugar para unha futura integración política ou ampliación. As regras actuais tampouco aseguran o funcionamento efectivo das institucións da Unión, tal como existen hoxe, mentres que redactar un novo tratado constitucional probablemente requiriría ate máis tempo do que se necesitou para a proposta actual. Nestas circunstancias, debería prevalecer o pragmatismo. A democracia pode carrexar certos costos a curto prazo, pero sempre son inferiores que o dano a longo prazo que xorde da falta de participación popular. Só un novo debate europeo que inclúa tanto aos cidadáns de Europa como ás súas institucións pode combater o altereuropeísmo de xeito efectivo. Talvez non chegue a hora dunha verdadeira Constitución europea, pero afrontar en lugar de evadir as cuestións fundamentais ás que se enfronta a UE podería crear un contexto para revitalizar o tratado constitucional e preparar á Unión para os desafíos dos nosos tempos.