Por unha Europa social.

Por Jacques Delors

No nome do presidente Poul Rasmussen e no meu propio, quixese agradecer a todos os compañeiros a súa contribución a esta vasta reflexión sobre a Europa social. Os participantes puideron aportarnos, ademais dos seus propios análises e reflexións teóricas, uns elementos preciosos acerca das experiencias propias en cada país porque, como sabedes, existen en realidade distintas variantes do modelo social europeo, provenientes das nosas historias nacionais. Esta diversidade debemos asumila para fixar mellor os nosos obxectivos e os medios para levalos a cabo. Pero, tanto no ámbito social como de maneira máis xeral, a diversidade de Europa, tamén a súa forza, manifesta unha unidade indiscutible. Por esta razón, para o futuro da sociedade, a gran maioría das europeos ten unha filosofía común que pode expresarse simplemente coa fórmula seguinte: non queremos un sistema no que a sociedade esmague ao individuo, senón que rexeitamos calquera sociedade na que o individuo sexa o seu único xuíz e poida decidilo todo en detrimento da sociedade e da súa cohesión.Esta concepción de base comportou que, nos dourados sesenta, todos os países europeos se dotasen de réximes de solidariedade social que cubrisen a totalidade dos riscos. Acharon, no plano económico, unha especie de compromiso dinámico entre as forzas do capital e as forzas do traballo. Estas experiencias do modelo social europeo son cuestionadas ou desafiadas, por unha parte, pola globalización e o troco tecnolóxico e, por outra, debido ao desequilibrio que se creou en proveito das forzas do capital e a expensas das forzas do traballo, cos asalariados convertidos na variable de reaxustamento da mundialización.Neste contexto, a ofensiva da dereita política e neoliberal áchase reforzada. Os conservadores e os neoliberais queren atacar, unha por unha, as conquistas adquiridas a un prezo elevado polo movemento obreiro e o movemento socialdemócrata durante os cincuenta últimos anos. A resistencia está en curso e incluso a contraofensiva, xa que en certos países nos que os nosos amigos políticos estiveron ou están aínda no poder, foron achadas unhas novas sínteses entre as obrigas da economía e as esixencias sociais. Deste modo, queridos compañeiros, o combate continúa.Nos últimos tempos, o Parlamento Europeo, apoiado por manifestacións sindicais, puido modificar a lei europea acerca dos servizos, co fin de protexer os dereitos máis fundamentais dos traballadores, por un traballo e un salario decentes. Outro exemplo escollido, entre outros, pero tan significativos como este: os sindicatos belgas, sostidos por certos compañeiros, se esforzan por manter o sector da industria automobilística que Volkswagen querería practicamente liquidar. Por último, outro signo de que as forzas do traballo non desármanse é que a Confederación Europea de Sindicatos acaba de dar a coñecer unha petición para os servizos públicos. Máis alá das definicións distintas do servizo público nos Estados membros, o que se cuestiona son as posibilidades de manter a calidade e a accesibilidade dos servizos públicos para todos.A nosa vixilancia debe ser total sobre este asunto. Ese foi un erro político: o haber proposto unha directiva sobre a liberación dos servizos sen acompañala doutra directiva marco que permitise garantir as finalidades do servizo público.O partido socialista europeo debe estar presente nas batallas sucesivas nas que se pon en xogo, día tras día, o futuro da nosa sociedade; na sínteses que queremos entre a liberdade, a responsabilidade e a solidariedade. Ao referirme á diversidade das situacións nacionais quixen, por iso mesmo, subliñar a dificultade dunha carta común, xa que nas reivindicacións que diríxennos os cidadáns ou certos grupos se tende a esquecer que o contrato de matrimonio das europeos está fundado sobre un reparto de competencias entre a Unión e os Estados membros. A este respecto, sería perigoso ter boa conciencia evocando a fórmula do tratado constitucional sobre as competencias compartidas. É unha fonte de confusión que non facilita o enriquecemento do debate democrático.En realidade, e no estado actual dos tratados, a política económica, a política do mercado de traballo e a política do Welfare State son competencia e responsabilidade dos Estados membros. É preciso recordárelo sempre aos demagogos de todas as opinións.

Por unha folla de ruta europea

Para superar esta dificultade, o voso presidente, Poul Rasmussen, elixiu un método orixinal que consiste, despois de lembrar as nosas orientacións fundamentais, en propoñer aos 27 Estados membros unha folla de ruta que cubra todas as políticas que deben contribuír ao benestar, á cohesión da sociedade e tamén á preservación do noso futuro común, pola inclusión da dimensión do medio ambiente e da ecoloxía.Se esta folla de ruta recolle o acordo do congreso, os nosos partidos atoparán a confirmación do seu compromiso e dos camiños para mellorar os nosos sistemas sociais e os nosos sistemas de traballo sen negar os seus valores esenciais e os fundamentais da súa acción. Os camiños propostos permiten desenvolver unha acción que desembocará no reequilibrio entre o económico e o social, entre o económico e o monetario e entre o crecemento cuantitativo e o desenvolvemento cualitativo, respectuoso co medio ambiente.Non trátase dunha especie de conservadorismo social que defendería tal como son os elementos do Welfare State. Non, pois no curso dos traballos preparatorios, foron postas de relevo as causas de desorde social ou de exclusión dos individuos. Esta atención aos novos riscos da sociedade postindustrial é esencial para mostrar que os socialdemócratas escoitan á sociedade e teñen en conta as transformacións que se manifestan nela, sexa no plano dos valores e modos de vida, sexa no plano das desigualdades respecto ao traballo, sexa no plano das condicións de vida, con frecuencia máis difíciles para as persoas soas, as familias monoparentais ou os mozos que saíron da escola sen estar dotados de capacidades para defenderse na vida.Nos amplos debates aos que dan lugar estas cuestións tan difíciles, debemos prestar atención ao desgaste das palabras a forza de ser utilizadas a tempo e a destempo polos medios de comunicación e polos nosos adversarios políticos. Por iso, algunhas veces veñen ganas de sacar o revólver cando os políticos conservadores falan, impasibles, de igualdade de oportunidades, de educación durante toda a vida, de cultura para todos. Debemos reaccionar contra o clima que se crea así e que fai moito dano á democracia e á cidadanía. Pois, como quérese que os cidadáns comprendan certas fórmulas se estas perden o seu verdadeiro sentido? Por esta razón, o ditame para unha nova Europa social entra nos detalles cando trátase de dar a todos a posibilidade de acceder a un traballo, de prover unhas solucións concretas para quen queren ou deben volver á formación durante toda a súa vida, para levar a cabo en concreto a igualdade dos dereitos entre as mulleres e os homes, para permitir ás familias a conciliación do traballo e a vida familiar, sen que sexa desatendida a educación e o benestar dos nenos.Sobre este último punto, non esquezámolo nunca, queridos compañeiros, cabe dicir que os nenos pobres de hoxe convértense nos adultos pobres e os excluídos de mañá. Convén, pois, achar en cada país as políticas que permitirán asegurar a todos os nenos unha esperanza para vivir decentemente e beneficiarse de ensino de calidade. Isto, por suposto, non diminúe en absoluto a responsabilidade dos pais, que deben ser tamén educadores.

Armisticio psicolóxico

Pero unha necesaria profundización da nosa Europa social non debe afastarnos doutras condicións para unha nova saída da construción europea. Isto implica volver durante uns instantes ao fundamental. A experiencia histórica da construción europea mostra que se non hai un mínimo de confianza entre os Estados membros, é imposible progresar. Ata no tempo en que Gran Bretaña se opoñía ao proxecto do Acta Única e outras, había no Consello de Ministros dos Asuntos Xerais, e incluso no Consello Europeo, unha atmosfera que permitía falar ademais de comprender, ata decidir por maioría. Actualmente, ese mínimo de confianza entre os Estados xa non existe. Eu avogo por un armisticio psicolóxico entre eses países, o cal significa que algúns deben dar exemplo e cesar nos seus avisos agresivos e incluso de denunciar a palla que hai no ollo dos demais sen mirar a viga que hai no seu.Véxanse ben as detestables consecuencias do efecto que teñen informacións que se acontecen neste momento. O Consello Europeo ten, pois, a elección de abordar os verdadeiros desacordos ou de arrellanarse nos praceres dun coche cama.Para reencontrar o vigor e a transparencia do debate e vivificar a democracia, é preciso admitir que existen diverxencias profundas entre os Estados membros acerca da finalidade da Unión. Non pode facerse “coma se” isto non existise porque os xefes de Estado si chaman polo seu nome de pila. Sería mellor facer aflorar os problemas. Por outra parte, sempre os houbo. Só citarei un exemplo entre outros: a construción da Europa económica, medioambiental e social que implica as catro liberdades do mercado, unha política da concorrencia e, por suposto, a competencia entre as empresas. Se, como propoñen algúns ou como practícano xa outros Estados membros, axúdase á competencia entre as empresas, a competencia entre as nacións, entón, non falamos xa dunha Europa política nin sequera dun espazo económico definido por unhas regras e arbitrado polo dereito. Sen embargo, non quérese discutir seriamente esta cuestión.Cal é a nosa imaxe da construción de Europa e, para empezar, deste vasto conxunto económico e integrado? É que aceptamos que polo “dumping”, sobre todo fiscal, xustifícase esta xungla, incluso a partir do punto de vista teórico, e resignámonos á fórmula segundo a cal entre o mundo e a nación non existe nada. Si, queridos compañeiros, está Europa.Falamos así do motor da construción europea, de como facela. Non fálase aos cidadáns máis que do deseño do automóbil. Eu quixese que se erguese o capó e se mirara o motor: o triángulo Parlamento Europeo, Consello e Comisión, cada un no seu papel. Todo iso porque o triángulo de base non funciona. A Comisión ten o dereito de iniciativa, está ben. Para os que non están convencidos, lembrarei simplemente que non habería programa Erasmus, cuxo vixésimo aniversario festexamos, se a Comisión non tivese o dereito de iniciativa e non fixéseo respectar no 1986.

Consello de Asuntos Xerais

A Comisión ten o dereito de iniciativa, efectúa as propostas, debería traballar dun modo permanente co Parlamento Europeo e o Consello de Ministros, seleccionar os textos que se poden propoñer, os textos verdadeiramente indispensables. Pero para iso me parece que se precisa de novo un verdadeiro Consello de Ministros de Asuntos Xerais e non de ministros de Asuntos Exteriores que veñen, baixo a cobertura tamén dos Asuntos Xerais, e que tras haber falado de xeopolítica durante o xantar, márchanse despois deixando, sen instrucións, a un secretario de Estado a encarga de decidir. Necesítase un Consello dos Asuntos Xerais; é un dos elementos clave que permitiron progresar.Restablecer o triángulo institucional e que os xefes de Estado cesen de desatender a Comisión. Se vólvese a esta práctica elemental, se verá máis claro, chegaranse a suscitar os verdadeiros debates. O Consello Europeo reencontrará o seu verdadeiro papel, que é o de pronunciarse sobre dous ou tres orientacións fundamentais.Non se pode falar da Europa social sen subliñar a importancia estratéxica da Unión Económica e Monetaria.Cal é o balance da Unión Económica e Monetaria despois de sete anos? O euro protexe, pero o euro non activa. O euro protexe, incluso, das estupideces que fan certos países. Podedes recuperar a historia destes últimos anos e ver que certos países membros do euro coñecerían, nun determinado momento, grandes dificultades no mercado de cambios se gardasen a súa moeda nacional. O resultado é que, a partir dun punto de vista técnico, pídese demasiado á moeda e non o suficiente á economía. E que facendo isto, se desatende o social, llelo debilita falto de crecemento coordinado, falto de suficientes empregos.Obsérvese que os banqueiros centrais teñen un aspecto moi feliz, pero nós estámolo menos. É preciso, pois, lembrar, a partir de isto, o proxecto orixinal: o equilibrio dialéctico entre o económico e o monetario. Agora ben, isto non se realizou. Por que? Este equilibrio estaba prescrito polo chamado “Informe Delors” de 1989, mantido no espírito do Tratado de Maastricht. Pero foi completamente esquecido no 1997, cando fíxose o pacto de estabilidade, este pacto de estabilidade que tiña as súas razóns a partir do punto de vista alemán para convencer a unha opinión na súa maioría reticente. Este pacto de estabilidade, incluso emendado, non regulou máis que unha pequena parte dos problemas. Necesitásese un pacto de coordinación das políticas macroeconómicas.Non créase que o presidente do Banco Central norteamericano está só. Está constantemente en relación e discusión coa Casa Branca e os ministros. A Comisión debese ter a coraxe de dicir: “Denunciamos as asimetrías entre as políticas económicas nacionais, demostramos que se fósemos todos no mesmo sentido, engadiriamos un valor ao conxunto e medrariamos máis nos períodos favorables, e teriamos menos recesión nos períodos de diminución”. Isto non se intentou nunca e, ademais, os ministros non quixeron xamais recoñecer esta misión á Comisión Europea.Non espero convencer a todo o mundo. Digo que a obra da reflexión debe estar aberta. É económica, técnica, institucional. Implica non só o troco total dos estatutos do Banco Central, senón sobre todo a cooperación das políticas macroeconómicas nacionais, unha harmonización mínima no interior da Unión Económica e Monetaria (UEM), especialmente no que concirne á base tributaria do imposto sobre as empresas; a seguir, os tipos de interese. Noutras palabras, a UEM debe converterse nunha verdadeira cooperación reforzada co seu propio orzamento que permita acompañar os esforzos dos Estados da Unión Económica e Monetaria, e tal vez tamén un fondo de intervención conxuntural que sería utilizado, por suposto, dun modo razoable. Se o euro marchase verdadeiramente ben, posiblemente non habería esta acumulación de dólares nos bancos asiáticos, que mañá pode levar a China a provocar perigosamente ao resto do mundo. O valor dunha moeda é tamén o dos resultados económicos que apóiana. Por iso pido que este asunto sexa ao menos discutido e non simplemente polos monetaristas ou os responsables que queren estar ben vistos polos monetaristas, segundo as ideas que están de moda.A moda non existe unicamente nos salóns, senón que existe tamén nos despachos e os gabinetes ministeriais. Xa é hora de abrir as fiestras e iniciar o debate.Queridos compañeiros, falándovos do retorno a unha sa práctica institucional, propoñéndoos unha reforma da Unión Económica e Monetaria, non afasteime do social. Todo o contrario, analicei certas condicións, poñendo tamén o acento na necesidade dun debate público sobre o asunto: que Europa queremos? Como facela? Pola miña parte, limítome a unha filosofía aceptable para moitos, incluso máis alá das nosas filas, do ideal dun espazo económico e social europeo: a competición que estimula, a cooperación que reforza, a solidariedade que reúne.

Jacques Delors.Presidente da Comisión Europea de 1985 a 1994.Discurso pronunciado no congreso do Partido Socialista europeo celebrado en Porto o 7 e 8 de decembro de 2006.