A solidariedade de Europa con Galicia

Por Daniel Varela y Suanzes-Carpena

A Comisión Europea denegou a Galicia axudas do Fondo Europeo de Solidariedade para catástrofes naturais para os danos ocasionados polos incendios forestais. A Comisión alega que os datos comunicados polas autoridades españolas non son suficientes para considerar que se tratou de «unha catástrofe rexional fose do común» que afectase á maioría da súa poboación ou causase «danos graves e prolongados nas súas condicións de vida ou na súa economía». Destaca ademais as «sospeitas das autoridades sobre un plan organizado de orixe criminal», o que leva á Comisión a concluír que «parece probable que unha parte significativa dos incendios non tivo orixe natural e non entran xa que logo no ámbito de aplicación do Fondo de Solidariedade». Nin unha palabra sobre os danos polas riadas, os lodos, as inundacións que afectaron a urbes e ao sector pesqueiro e marisqueiro que aumentarían a factura. Respecto diso, a portavoz da comisaria Hübner, responsable do Fondo, sinalou: «Estabamos dispostos a analizar unha segunda petición, pero esta segunda petición non chegou....». O meu anterior artigo en La Voz de Galicia ( De incendios, riadas e facturas , 15-11-06) concluía así: «Coa valoración presentada pola Xunta en Bruxelas, minimizando os danos, dificilmente pode a Comisión achegar axudas significativas. Por favor, non digamos logo que Europa non nos entende ou que é cicatera con Galicia. Cicatero o é o seu Goberno, malia que aínda estea a tempo de remedialo». Non o fixo. ¿Por que? ¿Por que desprezamos diñeiro que pon a UE á nosa disposición a fondo perdido para axudarnos nunha catástrofe? ¿Por incompetencia? ¿Por irresponsabilidade? ¿Por ambas? O mesmo día en que nos denegaban axudas, Grecia recibía 9,3 millóns de euros por unhas inundacións rexionais. Portugal recibiu 31,6 millóns polos seus incendios no 2003, recorda agora o BNG, que di que Galicia foi discriminada e achaca a tramitación do expediente ao conselleiro de Economía quen, á súa vez, como tamén o propio presidente da Xunta, escúsanse dicindo que é pouco o que poderiamos recibir.... (cos datos achegados, claro). E non vale dicir que pode haber outros fondos, pois estes non serían achegas novas senón reprogramaciones de fondos xa asignados para cubrir outras necesidades de Galicia. Ou sexa, desvestir a un santo para vestir a outro. ¿Estarán dispostos a notificar á UE que as tramas incendiarias en que se basea a Comisión non foron probadas e que os danos persistiron no tempo e na economía dos galegos polas riadas? ¿Ou talvez o feito de que a Comisión recoñecese máis danos e achegase máis financiamento agora para a súa catástrofe que cando o Prestige (8,6 millóns de euros) podería dar lugar a odiosas comparacións? En fin, que aquí non se apagaron os lumes, atribuíronse a tramas, chegaron as riadas, ocultáronse os danos e non recibimos diñeiro. Non culpemos á UE.

A próxima movida de Europa

Por Bronislaw Geremek, ex ministro Relaciones Exteriores de Polonia, membro do Parlamento Europeo

Desde que Francia e Holanda rexeitaron o tratado constitucional proposto pola Unión Europea, os líderes da UE estiveron ocupados sinalándose mutuamente co dedo ou culpando aos cidadáns franceses e holandeses de non entender a pregunta que lles formularon. Pero nin todas as acusacións do mundo poden ocultar o feito de que, 50 anos logo da creación da Comunidade Europea, Europa necesita con suma urxencia un novo marco político, se non un novo proxecto, para apontoar a súa unidade. Sen dúbida, os cidadáns franceses e holandeses non responderon á pregunta que supostamente debían responder.

O seu voto foi unha protesta. Do mesmo xeito que o movemento antiglobalización, o novo antieuropeísmo pode considerarse como o reclamo dun mundo diferente -neste caso, un altereuropeísmo. As dúas guerras mundiais e a guerra fría forxaron a integración europea como un proxecto de paz, de defensa dos valores fundamentais de Occidente e de prosperidade económica común. Pero o colapso do comunismo en 1989, e a posibilidade de superar as divisións históricas do continente, agora requirían unha redefinición do proxecto europeo.

Os tratados de Maastricht (1992) e Amsterdam (1997) crearon unha nova estrutura organizacional para a UE e sentaron as bases para institucións políticas á altura do poder económico de Europa. O tratado de Niza (2000) foi o resultado dun acordo bastante pobre. As declaracións da chanceler alemá, Angela Merkel, cuxo país asumiu a presidencia da UE a comezos do 2007, son moi claras: o periodo de reflexión, aprobado pola Comisión Europea no 2005, terminou. A presidencia alemá buscará por en práctica as resolucións do tratado constitucional. A declaración de Berlín do 25 de marzo do 2007 - programada para coincidir co 50.º aniversario do tratado de Roma- ofrecerá unha visión do futuro da UE. O obxectivo é deixar aos sucesores de Alemania na presidencia da UE -Eslovenia, Portugal e Francia- unha folla de ruta para unha futura reforma. No pasado, cando os políticos debatían o futuro da UE, falaban dunha fórmula definitiva para a integración europea.

O debate intelectual sobre o tema, iniciado polos filósofos Jürgen Habermas e Jacques Derrida, definía a natureza da identidade europea a partir, sobre todo, do fracaso de EE.UU., pero tamén en términos dos desafíos suscitados pola globalización. Hoxe debería lanzarse un debate similar que aborde as cuestións crave que conciernen ao futuro da UE. En primeiro lugar, ¿como deberían definirse as relacións entre os intereses europeos nacionais e comúns? O que se debate non é só a asignación de competencias, senón tamén a cuestión máis fundamental de cando basearse no acordo dos gobernos nacionais e cando recorrer ás institucións comúns da UE, a saber, a Comisión Europea e o Parlamento Europeo. O segundo interrogante ten que ver co alcance da UE. Europa é unha combinación peculiar de xeografía e historia, pero as fronteiras da UE- e, por conseguinte, as perspectivas para a súa futura ampliación- están determinadas tanto pola súa capacidade para integrar aos países candidatos como polas propias capacidades de adaptación destes países.

Despois do acceso de Bulgaria e Romanía, a UE ten 27 membros, mentres Turquía e Croacia, pero tamén os outros estados dos Balcáns, así como Ucrania e Georgia, esperan en fila. A ampliación pode converterse nun instrumento para apoiar o desenvolvemento e estabilización tanto como algunha vez o plan Marshall foino para Europa occidental?

En terceiro lugar, en lugar dun debate teórico fútil sobre os modelos liberal fronte a social de desenvolvemento económico, necesitamos comparar as experiencias de países como Gran Bretaña, Suecia, Alemaña e Francia. As súas experiencias son mutuamente exclusivas ou a converxencia é posíbel? Que políticas de feito reducen o desemprego? Que medidas poden asegurar a competitividade global da UE? Como podemos diminuír as diferenzas en materia de desenvolvemento e benestar dentro de Europa? Cuarto, debe encararse a aspiración da UE a unha política exterior e de seguridade común. As ameazas ás que se enfronta o mundo hoxe son supranacionais, de modo que debe neutralizalas tamén dun xeito supranacional. Pero isto é imposíbel sen unha clara identidade europea - e, polo tanto, debe asegurarse e defenderse un interese común-. Entón será factíbel un enfoque común das cuestións apremiantes, como os suministros de enerxía. Este tipo de cuestións poderían ser o tema dun referendo consultivo celebrado simultáneamente en todos os estados membros. Os seus resultados permitirían que se presentase o tratado nunha versión simplificada para ser ratificada polos nove estados membros que aínda non o fixeron.

A UE gañaría entón unha dimensión política e, á vez, regras claras de procedemento. A alternativa é a parálise. Se a UE segue rexéndose polo tratado de Niza, non haberá lugar para unha futura integración política ou ampliación. As regras actuais tampouco aseguran o funcionamento efectivo das institucións da Unión, tal como existen hoxe, mentres que redactar un novo tratado constitucional probablemente requiriría ate máis tempo do que se necesitou para a proposta actual. Nestas circunstancias, debería prevalecer o pragmatismo. A democracia pode carrexar certos costos a curto prazo, pero sempre son inferiores que o dano a longo prazo que xorde da falta de participación popular. Só un novo debate europeo que inclúa tanto aos cidadáns de Europa como ás súas institucións pode combater o altereuropeísmo de xeito efectivo. Talvez non chegue a hora dunha verdadeira Constitución europea, pero afrontar en lugar de evadir as cuestións fundamentais ás que se enfronta a UE podería crear un contexto para revitalizar o tratado constitucional e preparar á Unión para os desafíos dos nosos tempos.

CONTRA O FANATISMO

O gran escritor israelí Amos Oz recomenda dous camiños contra o fanatismo:

“Primeiro, intentar crear esperanza, porque onde existe a esperanza, o fanatismo, aínda que se instale, estará freado desde dentro. Non podes derrotalo, pero está freado dalgún xeito. Logo: lembrar sempre que non podes loitar contra o fanatismo con fanatismo. Non podes derrotar a yihad cunha cruzada, porque a cruzada é xusto o mesmo que a yihad. Velaí o dicionario: a cruzada é o termo cristián co que se designa á yihad. O que hai que intentar facer é aproximarme á dor con compaixón, con humor, con empatía. A única maneira de defenderte contra o xene fanático é ter sentido do humor, porque o humor, o relativismo, é un antídoto: a habilidade para poder ver as dúas caras dun problema, dunha disputa. E ler boa literatura. Porque na boa literatura sempre descobres que non todo é branco ou negro”.

Europa: liberdade, libertinaxe e tolerancia. Medra a brecha entre o Islam e Occidente

Por Adrián Mac Liman

A CELEBRACIÓN EN PARIS do xuízo contra o semanal humorístico charlie hebdo, acusado pola Unión de Organizacións Islámicas de Francia de ter inxuriado a un grupo de persoas en razón da súa relixión ao publicar unhas caricaturas irreverentes do profeta Mahoma, volve a abrir o debate sobre a liberdade de expresión na maioría dos países do Vello Continente. Pero esta vez non se trata só da defensa dos sacrosantos dereitos dos cidadáns, senón tamén e perante todo, dunha pugna entre o chamado dereito de blasfemar e a tolerancia. Para as intelectuais galos que avogan en prol do sobresemento da causa, o dereito de recorrer á blasfemia para criticar posturas retrógradas --léase, o radicalismo islamista-- é tan lícito como o humor ou a burla. Lembran que no pasado os medios de comunicación publicaron caricaturas ridiculizando ao Papa e á igrexa católica, sen que iso xerase movementos de protesta na pía das agrupacións relixiosas nin a presentación de querelas criminais.

O OBSTÁCULO DAS DIFERENZAS CULTURAIS

Sen embargo, no caso das caricaturas de Mahoma, a tolerante Francia se divíde en dúas grandes pezas de dique: os partidarios da liberdade de expresión, incluído o dereito de blasfemar, enfróntanse ao bloque radical, integrado non só por organizacións islámicas, senón tamén por expoñentes dunha opinión pública cansa da argumentación simplista que defende o principio do todo vale. Quen viviu noutras latitudes, sabe positivamente que as diferenzas culturais adoitan obstaculizar o diálogo entre civilizacións, que a cuestión relixiosa adoita xerar interminables debates entre filósofos e teólogos, adoita alimentar os conflitos intercomunitarios. Naquelas terras, non tan afastadas, a blasfemia se converte, case automaticamente, nunha condena a morte. As cousas parecen distintas na libre e tolerante Europa, onde o dereito a criticar, ridiculizar ou blasfemar forma parte, segundo os expoñentes desa inteligensia progre, do legado dunha civilización aberta e integradora. Non obstante, quen se considera vítima da estraña amplitude de miras dos europeos, interpretan a excesiva permisividade como unha agresión contra os seus valores tradicionais. Ficticia ou real, dita agresión xera unha actitude de rexeitamento. Un informe publicado recentemente no Reino Unido reflicte claramente o malestar que se foi adueñando da comunidade islámica residente no país. Sinala o documento que o 40 por cento dos musulmáns menores de 55 anos serían partidarios da introdución da Shari'a (lei islámica) nas illas británicas. Máis aínda, dous tercios dos mozos estiman que a muller musulmá debería levar veo. Por ende, un 20 por cento dos musulmáns entre 16 e 24 anos comparten o ideario de Al-Qaeda, mentres que un 36 por cento estima que o abandono da relixión mahometana debería castigarse coa pena de morte.

ALONGANDO A FENDA

En Francia, onde os musulmáns representan arredor do 9 por cento da poboación, o radicalismo islamista pretende acabar cos logros do laicismo, é dicir, coa separación de poderes entre a Igrexa e o Estado. O denominador común da ira dos mozos mahometanos: a arrogancia e a incomprensión dos occidentais. En resumidas contas, o todo vale e/ou o suposto dereito á blasfemia só serven para alargar aínda maila brecha entre Islam e Occidente, entre a frustración e a irresponsabilidade

A Europa das linguas

Por Laura Sánchez

Cincocentos millóns de europeos falan diariamente máis de 80 linguas autóctonas e non autóctonas, 23 delas recoñecidas oficialmente pola Unión Europea. Co obxecto de garantir os dereitos de todos estes cidadáns, o Parlamento Europeo aprobou en novembro pasado unha estratexia encamiñada á protección das linguas minoritarias que, entre outras medidas, solicita a intervención do Defensor do Pobo europeo para garantir os dereitos lingüísticos dos cidadáns. Ademais, a Carta Europea das Linguas rexionais e minoritarias incide particularmente no carácter positivo da diversidade lingüística, como un elemento de cohesión e de valor engadido para as sociedades democráticas e, por conseguinte, salienta a necesidade de adoptar estratexias de conservación, desenvolvemento e promoción do uso das linguas minoritarias e minorizadas. «Sería máis sinxelo falar entre nós se todos usaramos a mesma lingua, pero teríamos moito menos que dicir», afirmaba ao respecto o ex comisario de multilingüismo, Ján Figel. Europa, de feito, promove e garante o exercicio das dúas posibilidades: debemos aprender novas linguas que permitan unha máis fácil comunicación entre os europeos, pero debemos, ademais, manter as nosas linguas vivas e produtivas, na medida en que nos relacionan coa nosa propia identidade, conformando un espazo europeo culturalmente máis rico e máis democrático.

A través da súa aposta polo multilingüismo, Europa decántase por recoñecer o valor e as oportunidades que ofrece a diversidade, fortalecendo as capacidades dos cidadáns e facilitando a súa mobilidade, ao tempo que favorece a tolerancia e o entendemento mutuo. É realmente nesa estratexia onde debemos enmarcar o obxectivo de que os estudantes aprendan polo menos dúas linguas ademais da súa materna. Será a Europa do «dúas máis unha». Neste novo contexto, Galicia e o resto de territorios e rexións do vello continente deben aproveitar a bagaxe que lles proporciona a súa propia lingua, a cultura e a súa historia. A existencia na Comunidade galega de dúas linguas oficiais -o galego e o castelán- crea uns lazos de comunicación comúns con máis de 600 millóns de persoas no mundo. Non deberemos obviar que a proximidade do galego e do portugués ofrécenos unha vantaxe competitiva, facilitándonos a comunicación adicional con 200 millóns de cidadáns que, dende Europa, Iberoamérica ou África, son na actualidade falantes da lingua veciña.

Toda esta riqueza lingüística contribúe a xerar un marco excepcional que nos dá réditos tanto no ámbito cultural e formativo, como no económico. Formamos parte dunha sociedade altamente competitiva, na que as capacidades de comunicación teñen cada vez máis importancia -por exemplo, nas estratexias comerciais-, e onde a industria cultural estase a converter nun espazo innovador para o desenvolvemento empresarial. Na Europa do coñecemento, o multilingüismo é xa concibido e aceptado como un elemento fundamental para impulsar o coñecemento, a innovación e a creatividade. Un elemento que suma e que non resta. Segundo os datos do Eurobarómetro , o 56% dos europeos poden manter conversas nun idioma distinto da súa lingua materna, mentres que un 83% valora coma unha vantaxe o coñecemento de varias linguas. O multilingüismo é xa unha realidade valorada pola cidadanía e un recurso social de primeira orde a xuízo de pedagogos e lingüistas. O neurobiólogo sueco Torsten Wiesel, ganador del premio Nobel de Medicina en 1981 ten manifestado que o coñecemento de varias linguas desde a infancia facilita a asimilación doutras novas.

Isto é, cantas máis linguas dominemos, máis base lingüística teremos para coñecer novos idiomas. Galicia debe garantir que os seus cidadáns participen plenamente nesta sociedade plurilingüe, e deberao facer priorizando a riqueza e valor que, neste camiño, supón o feito de ter dúas linguas oficiais. Só desde esa perspectiva será quen de participar de seu nunha Europa aberta e multicultural. Dispoñemos dunha lingua propia que, sendo coñecida e falada pola práctica totalidade da poboación, debe incentivarse desde os primeiros niveis do ensino. Temos a responsabilidade de establecer as condicións para avanzar con decisión no dobre obxectivo de preservar e afianzar as linguas maternas, e, ao mesmo tempo, na indispensable aprendizaxe de novas linguas. Atopámonos, pois, diante dun importante reto para a nosa escola; un digno e lícito obxectivo só asumible desde o consenso e o compromiso social.

Por unha Europa social.

Por Jacques Delors

No nome do presidente Poul Rasmussen e no meu propio, quixese agradecer a todos os compañeiros a súa contribución a esta vasta reflexión sobre a Europa social. Os participantes puideron aportarnos, ademais dos seus propios análises e reflexións teóricas, uns elementos preciosos acerca das experiencias propias en cada país porque, como sabedes, existen en realidade distintas variantes do modelo social europeo, provenientes das nosas historias nacionais. Esta diversidade debemos asumila para fixar mellor os nosos obxectivos e os medios para levalos a cabo. Pero, tanto no ámbito social como de maneira máis xeral, a diversidade de Europa, tamén a súa forza, manifesta unha unidade indiscutible. Por esta razón, para o futuro da sociedade, a gran maioría das europeos ten unha filosofía común que pode expresarse simplemente coa fórmula seguinte: non queremos un sistema no que a sociedade esmague ao individuo, senón que rexeitamos calquera sociedade na que o individuo sexa o seu único xuíz e poida decidilo todo en detrimento da sociedade e da súa cohesión.Esta concepción de base comportou que, nos dourados sesenta, todos os países europeos se dotasen de réximes de solidariedade social que cubrisen a totalidade dos riscos. Acharon, no plano económico, unha especie de compromiso dinámico entre as forzas do capital e as forzas do traballo. Estas experiencias do modelo social europeo son cuestionadas ou desafiadas, por unha parte, pola globalización e o troco tecnolóxico e, por outra, debido ao desequilibrio que se creou en proveito das forzas do capital e a expensas das forzas do traballo, cos asalariados convertidos na variable de reaxustamento da mundialización.Neste contexto, a ofensiva da dereita política e neoliberal áchase reforzada. Os conservadores e os neoliberais queren atacar, unha por unha, as conquistas adquiridas a un prezo elevado polo movemento obreiro e o movemento socialdemócrata durante os cincuenta últimos anos. A resistencia está en curso e incluso a contraofensiva, xa que en certos países nos que os nosos amigos políticos estiveron ou están aínda no poder, foron achadas unhas novas sínteses entre as obrigas da economía e as esixencias sociais. Deste modo, queridos compañeiros, o combate continúa.Nos últimos tempos, o Parlamento Europeo, apoiado por manifestacións sindicais, puido modificar a lei europea acerca dos servizos, co fin de protexer os dereitos máis fundamentais dos traballadores, por un traballo e un salario decentes. Outro exemplo escollido, entre outros, pero tan significativos como este: os sindicatos belgas, sostidos por certos compañeiros, se esforzan por manter o sector da industria automobilística que Volkswagen querería practicamente liquidar. Por último, outro signo de que as forzas do traballo non desármanse é que a Confederación Europea de Sindicatos acaba de dar a coñecer unha petición para os servizos públicos. Máis alá das definicións distintas do servizo público nos Estados membros, o que se cuestiona son as posibilidades de manter a calidade e a accesibilidade dos servizos públicos para todos.A nosa vixilancia debe ser total sobre este asunto. Ese foi un erro político: o haber proposto unha directiva sobre a liberación dos servizos sen acompañala doutra directiva marco que permitise garantir as finalidades do servizo público.O partido socialista europeo debe estar presente nas batallas sucesivas nas que se pon en xogo, día tras día, o futuro da nosa sociedade; na sínteses que queremos entre a liberdade, a responsabilidade e a solidariedade. Ao referirme á diversidade das situacións nacionais quixen, por iso mesmo, subliñar a dificultade dunha carta común, xa que nas reivindicacións que diríxennos os cidadáns ou certos grupos se tende a esquecer que o contrato de matrimonio das europeos está fundado sobre un reparto de competencias entre a Unión e os Estados membros. A este respecto, sería perigoso ter boa conciencia evocando a fórmula do tratado constitucional sobre as competencias compartidas. É unha fonte de confusión que non facilita o enriquecemento do debate democrático.En realidade, e no estado actual dos tratados, a política económica, a política do mercado de traballo e a política do Welfare State son competencia e responsabilidade dos Estados membros. É preciso recordárelo sempre aos demagogos de todas as opinións.

Por unha folla de ruta europea

Para superar esta dificultade, o voso presidente, Poul Rasmussen, elixiu un método orixinal que consiste, despois de lembrar as nosas orientacións fundamentais, en propoñer aos 27 Estados membros unha folla de ruta que cubra todas as políticas que deben contribuír ao benestar, á cohesión da sociedade e tamén á preservación do noso futuro común, pola inclusión da dimensión do medio ambiente e da ecoloxía.Se esta folla de ruta recolle o acordo do congreso, os nosos partidos atoparán a confirmación do seu compromiso e dos camiños para mellorar os nosos sistemas sociais e os nosos sistemas de traballo sen negar os seus valores esenciais e os fundamentais da súa acción. Os camiños propostos permiten desenvolver unha acción que desembocará no reequilibrio entre o económico e o social, entre o económico e o monetario e entre o crecemento cuantitativo e o desenvolvemento cualitativo, respectuoso co medio ambiente.Non trátase dunha especie de conservadorismo social que defendería tal como son os elementos do Welfare State. Non, pois no curso dos traballos preparatorios, foron postas de relevo as causas de desorde social ou de exclusión dos individuos. Esta atención aos novos riscos da sociedade postindustrial é esencial para mostrar que os socialdemócratas escoitan á sociedade e teñen en conta as transformacións que se manifestan nela, sexa no plano dos valores e modos de vida, sexa no plano das desigualdades respecto ao traballo, sexa no plano das condicións de vida, con frecuencia máis difíciles para as persoas soas, as familias monoparentais ou os mozos que saíron da escola sen estar dotados de capacidades para defenderse na vida.Nos amplos debates aos que dan lugar estas cuestións tan difíciles, debemos prestar atención ao desgaste das palabras a forza de ser utilizadas a tempo e a destempo polos medios de comunicación e polos nosos adversarios políticos. Por iso, algunhas veces veñen ganas de sacar o revólver cando os políticos conservadores falan, impasibles, de igualdade de oportunidades, de educación durante toda a vida, de cultura para todos. Debemos reaccionar contra o clima que se crea así e que fai moito dano á democracia e á cidadanía. Pois, como quérese que os cidadáns comprendan certas fórmulas se estas perden o seu verdadeiro sentido? Por esta razón, o ditame para unha nova Europa social entra nos detalles cando trátase de dar a todos a posibilidade de acceder a un traballo, de prover unhas solucións concretas para quen queren ou deben volver á formación durante toda a súa vida, para levar a cabo en concreto a igualdade dos dereitos entre as mulleres e os homes, para permitir ás familias a conciliación do traballo e a vida familiar, sen que sexa desatendida a educación e o benestar dos nenos.Sobre este último punto, non esquezámolo nunca, queridos compañeiros, cabe dicir que os nenos pobres de hoxe convértense nos adultos pobres e os excluídos de mañá. Convén, pois, achar en cada país as políticas que permitirán asegurar a todos os nenos unha esperanza para vivir decentemente e beneficiarse de ensino de calidade. Isto, por suposto, non diminúe en absoluto a responsabilidade dos pais, que deben ser tamén educadores.

Armisticio psicolóxico

Pero unha necesaria profundización da nosa Europa social non debe afastarnos doutras condicións para unha nova saída da construción europea. Isto implica volver durante uns instantes ao fundamental. A experiencia histórica da construción europea mostra que se non hai un mínimo de confianza entre os Estados membros, é imposible progresar. Ata no tempo en que Gran Bretaña se opoñía ao proxecto do Acta Única e outras, había no Consello de Ministros dos Asuntos Xerais, e incluso no Consello Europeo, unha atmosfera que permitía falar ademais de comprender, ata decidir por maioría. Actualmente, ese mínimo de confianza entre os Estados xa non existe. Eu avogo por un armisticio psicolóxico entre eses países, o cal significa que algúns deben dar exemplo e cesar nos seus avisos agresivos e incluso de denunciar a palla que hai no ollo dos demais sen mirar a viga que hai no seu.Véxanse ben as detestables consecuencias do efecto que teñen informacións que se acontecen neste momento. O Consello Europeo ten, pois, a elección de abordar os verdadeiros desacordos ou de arrellanarse nos praceres dun coche cama.Para reencontrar o vigor e a transparencia do debate e vivificar a democracia, é preciso admitir que existen diverxencias profundas entre os Estados membros acerca da finalidade da Unión. Non pode facerse “coma se” isto non existise porque os xefes de Estado si chaman polo seu nome de pila. Sería mellor facer aflorar os problemas. Por outra parte, sempre os houbo. Só citarei un exemplo entre outros: a construción da Europa económica, medioambiental e social que implica as catro liberdades do mercado, unha política da concorrencia e, por suposto, a competencia entre as empresas. Se, como propoñen algúns ou como practícano xa outros Estados membros, axúdase á competencia entre as empresas, a competencia entre as nacións, entón, non falamos xa dunha Europa política nin sequera dun espazo económico definido por unhas regras e arbitrado polo dereito. Sen embargo, non quérese discutir seriamente esta cuestión.Cal é a nosa imaxe da construción de Europa e, para empezar, deste vasto conxunto económico e integrado? É que aceptamos que polo “dumping”, sobre todo fiscal, xustifícase esta xungla, incluso a partir do punto de vista teórico, e resignámonos á fórmula segundo a cal entre o mundo e a nación non existe nada. Si, queridos compañeiros, está Europa.Falamos así do motor da construción europea, de como facela. Non fálase aos cidadáns máis que do deseño do automóbil. Eu quixese que se erguese o capó e se mirara o motor: o triángulo Parlamento Europeo, Consello e Comisión, cada un no seu papel. Todo iso porque o triángulo de base non funciona. A Comisión ten o dereito de iniciativa, está ben. Para os que non están convencidos, lembrarei simplemente que non habería programa Erasmus, cuxo vixésimo aniversario festexamos, se a Comisión non tivese o dereito de iniciativa e non fixéseo respectar no 1986.

Consello de Asuntos Xerais

A Comisión ten o dereito de iniciativa, efectúa as propostas, debería traballar dun modo permanente co Parlamento Europeo e o Consello de Ministros, seleccionar os textos que se poden propoñer, os textos verdadeiramente indispensables. Pero para iso me parece que se precisa de novo un verdadeiro Consello de Ministros de Asuntos Xerais e non de ministros de Asuntos Exteriores que veñen, baixo a cobertura tamén dos Asuntos Xerais, e que tras haber falado de xeopolítica durante o xantar, márchanse despois deixando, sen instrucións, a un secretario de Estado a encarga de decidir. Necesítase un Consello dos Asuntos Xerais; é un dos elementos clave que permitiron progresar.Restablecer o triángulo institucional e que os xefes de Estado cesen de desatender a Comisión. Se vólvese a esta práctica elemental, se verá máis claro, chegaranse a suscitar os verdadeiros debates. O Consello Europeo reencontrará o seu verdadeiro papel, que é o de pronunciarse sobre dous ou tres orientacións fundamentais.Non se pode falar da Europa social sen subliñar a importancia estratéxica da Unión Económica e Monetaria.Cal é o balance da Unión Económica e Monetaria despois de sete anos? O euro protexe, pero o euro non activa. O euro protexe, incluso, das estupideces que fan certos países. Podedes recuperar a historia destes últimos anos e ver que certos países membros do euro coñecerían, nun determinado momento, grandes dificultades no mercado de cambios se gardasen a súa moeda nacional. O resultado é que, a partir dun punto de vista técnico, pídese demasiado á moeda e non o suficiente á economía. E que facendo isto, se desatende o social, llelo debilita falto de crecemento coordinado, falto de suficientes empregos.Obsérvese que os banqueiros centrais teñen un aspecto moi feliz, pero nós estámolo menos. É preciso, pois, lembrar, a partir de isto, o proxecto orixinal: o equilibrio dialéctico entre o económico e o monetario. Agora ben, isto non se realizou. Por que? Este equilibrio estaba prescrito polo chamado “Informe Delors” de 1989, mantido no espírito do Tratado de Maastricht. Pero foi completamente esquecido no 1997, cando fíxose o pacto de estabilidade, este pacto de estabilidade que tiña as súas razóns a partir do punto de vista alemán para convencer a unha opinión na súa maioría reticente. Este pacto de estabilidade, incluso emendado, non regulou máis que unha pequena parte dos problemas. Necesitásese un pacto de coordinación das políticas macroeconómicas.Non créase que o presidente do Banco Central norteamericano está só. Está constantemente en relación e discusión coa Casa Branca e os ministros. A Comisión debese ter a coraxe de dicir: “Denunciamos as asimetrías entre as políticas económicas nacionais, demostramos que se fósemos todos no mesmo sentido, engadiriamos un valor ao conxunto e medrariamos máis nos períodos favorables, e teriamos menos recesión nos períodos de diminución”. Isto non se intentou nunca e, ademais, os ministros non quixeron xamais recoñecer esta misión á Comisión Europea.Non espero convencer a todo o mundo. Digo que a obra da reflexión debe estar aberta. É económica, técnica, institucional. Implica non só o troco total dos estatutos do Banco Central, senón sobre todo a cooperación das políticas macroeconómicas nacionais, unha harmonización mínima no interior da Unión Económica e Monetaria (UEM), especialmente no que concirne á base tributaria do imposto sobre as empresas; a seguir, os tipos de interese. Noutras palabras, a UEM debe converterse nunha verdadeira cooperación reforzada co seu propio orzamento que permita acompañar os esforzos dos Estados da Unión Económica e Monetaria, e tal vez tamén un fondo de intervención conxuntural que sería utilizado, por suposto, dun modo razoable. Se o euro marchase verdadeiramente ben, posiblemente non habería esta acumulación de dólares nos bancos asiáticos, que mañá pode levar a China a provocar perigosamente ao resto do mundo. O valor dunha moeda é tamén o dos resultados económicos que apóiana. Por iso pido que este asunto sexa ao menos discutido e non simplemente polos monetaristas ou os responsables que queren estar ben vistos polos monetaristas, segundo as ideas que están de moda.A moda non existe unicamente nos salóns, senón que existe tamén nos despachos e os gabinetes ministeriais. Xa é hora de abrir as fiestras e iniciar o debate.Queridos compañeiros, falándovos do retorno a unha sa práctica institucional, propoñéndoos unha reforma da Unión Económica e Monetaria, non afasteime do social. Todo o contrario, analicei certas condicións, poñendo tamén o acento na necesidade dun debate público sobre o asunto: que Europa queremos? Como facela? Pola miña parte, limítome a unha filosofía aceptable para moitos, incluso máis alá das nosas filas, do ideal dun espazo económico e social europeo: a competición que estimula, a cooperación que reforza, a solidariedade que reúne.

Jacques Delors.Presidente da Comisión Europea de 1985 a 1994.Discurso pronunciado no congreso do Partido Socialista europeo celebrado en Porto o 7 e 8 de decembro de 2006.

Os voos ilegais e a credibilidade da Unión Europea.

Por Elena Valenciano, eurodeputada. Portavoz socialista da Comisión de Dereitos Humanos e membro da comisión temporal do Parlamento Europeo que investiga os voos da CIA

O Parlamento Europeo votará hoxe o informe FAVA Sobre o suposto uso de estados europeos por parte da CIA para o transporte e detención ilegal de prisioneiros. O documento é o resultado dun ano de traballo intenso por parte da comisión parlamentar á que o Pleno da Cámara encargou a investigación. Durante este tempo se celebraron, en Bruxelas e Estrasburgo, máis de 33 reunións, escoitouse a máis de 200 testemuñas, examinando 19 casos de "entregas extraordinarias" e os parlamentarios viaxaron a Macedonia, Estados Unidos, Alemaña, Reino Unido, Romania, Polonia e Portugal. O autor do informe, o socialista italiano Claudio Fava, elaborou, ademais, distintos documentos de traballo nos que se analizan pormenorizadamente as rutas dos avións da CIA -matrículas, datas e toda a información á que tivo acceso-. É un traballo rigoroso e honesto que debe servir para esclarecer, esperemos que nun inmediato futuro, se houbo responsabilidade da UE e dos Estados membros no operativo -ilegal- desenvolvido polos servizos secretos norteamericanos.

Desde mediados dos anos 90, a intelixencia estadounidense viña utilizando un sistema de traslado de prisioneiros a distintos países -cuxos estándares de garantías xurídicas e de respecto aos dereitos humanos son máis que relativos- co obxectivo de interrogalos ou manterlos recluídos, lonxe da vixilancia das institucións democráticas norteamericanas. Tralo 11 de setembro e o shock que produciu -sobre todo nas sociedades occidentais que se viron directamente ameazadas polo terrorismo islamista-, os Gobernos europeos activan e profundan os mecanismos de cooperación cos Estados Unidos para combater con maior eficacia o terrorismo internacional.

A partir dese momento, xa sexa abusando da confianza dos Gobernos europeos ou ben de acordo con eles ou cos distintos servizos secretos, a CIA comeza a operar no territorio da UE utilizando rutas civís, aeroportos, e posiblemente as súas bases militares, chegando ate a secuestrar polo menos a 20 sospeitosos de terrorismo, con cidadanía ou residencia europea. Entre 2001 e 2005, máis de 1.000 avións sobrevoan o noso territorio e aterran nos nosos aeroportos. En 2005, o diario norteamericano The Washington Post e a organización Human Rights Watch denuncian públicamente a existencia dos traslados ilegais. En decembro dese mesmo ano, o Parlamento Europeo decide constituír unha comisión encargada de investigalos. O informe FAVA serviría para destapar a existencia dun gran operativo de detencións ilegais, e presuntos interrogatorios baixo tortura, por parte dos servizos secretos norteamericanos coa connivencia, a omisión ou a ignorancia de responsables políticos dalgúns Estados membros da UE e das súas institucións.

O grado de implicación en no operativo dos distintos Gobernos da Unión Europea deberán determinalo os propios responsables políticos en exercicio cando se produciron os feitos ou, no seu caso, os tribunais ou as comisións parlamentarias nacionais constituídas ao efecto. O Consello Europeo, pola súa banda, fará ben en articular unha resposta adecuada á gravidade do ocorrido, que quedará determinada tralo voto no Pleno da Eurocámara. Non sería, en absoluto, sensato tratar de ignorar ou de minusvalorar o acontecido. A loita contra o terrorismo internacional deberá seguir sendo unha das prioridades da Unión Europea e, nesa tarefa, a cooperación entre os diferentes socios da UE e co Goberno norteamericano será imprescindible. Temos que poder colaborar sabendo cales son as regras do xogo sobre a base da confianza mutua. Os Gobernos europeos deben enviar unha mensaxe nídia tanto á súa cidadanía como aos nosos aliados: nin sequera en nome da seguridade mundial aceptaremos vulnerar as regras que construímos entre todos, moitísimo esforzo e sobre a dor dos peores momentos da historia contemporánea.

O respecto ás garantías dos detidos, o rexeitamento absoluto da pena de morte e da tortura, a defensa da dignidade e dos dereitos humanos non son negociables. O mundo non será máis seguro se actuamos fóra da orde internacional. Haberá, posiblemente, que inventar novos instrumentos na loita contra un terrorismo global que se revela moi complexo, pero sen lexitimidade non lograremos ser eficaces. A estratexia antiterrorista do Goberno Bush xa fracasou. A Unión Europea non debería asociarse a ela sen crítica. Desde a confianza co noso aliado estadounidense, hai que volver ás regras do Dereito Internacional, reforzándoas, e manifestar a nosa vontade de cooperar sen trampas. O informe sobre os voos ilegais da CIA debe servir para recuperar a credibilidade da Unión Europea, dentro e fóra das nosas fronteiras. Esa será a mellor contribución na procura do equilibrio multilateral e da seguridade mundial.

Israel, Europa, Islam

«O diálogo implica respecto. E o respecto é algo máis que tolerancia. A tolerancia é unha virtude pasiva que recoñece soamente a un interlocutor coas súas propias opinións. O respecto é unha virtude activa que recoñécelle ao interlocutor a posibilidade de facerme cambiar de opinión»

por Marcello Pera. Partito Raducale

Texto da conferencia que pronunciou na Universidade Hebrea de Xerusalén o pasado 29 de xaneiro.

Non é necesario subliñar a actualidade do tema. Giulio Andreotti1. Crenzas e problemas Comezo enumerando tres cousas nas que creo firmemente; as tres están relacionadas coa democracia. A primeira cousa na que creo é unha definición. Seguindo un pensamento estendido, considero a democracia como o réxime no que a mudanza de goberno dase de maneira pacífica, mediante eleccións libres e sen violencia. A segunda cousa na que creo é un feito histórico. A democracia naceu en Occidente. Deriva sobre todo da longa loita dos europeus contra os poderes absolutos, seculares ou relixiosos. A terceira cousa na que creo é un valor. A democracia é un ben universal, polo tanto, non é só un feito que concierne a unha parte do globo, senón un deber para todos os pobos. Estas tres crenzas expoñen polo menos dous problemas. O primeiro é: se a democracia é un feito occidental, non equivale a súa transformación en valor universal a un forma de imperialismo? O segundo é: se a democracia é un feito do Occidente, pode exportarse a outras áreas? Creo que estes problemas poden resolverse e tratarei de explicar por que.

2. Democracia e imperialismo

Comezo polo primeiro problema: é a democracia unha forma de imperialismo occidental? Para argumentar a miña resposta negativa, utilizarei a definición que adoptei. Se a democracia é un réxime que prohibe a violencia para cambiar os gobernos, entón a democracia se basea no diálogo. Nun réxime democrático os gobernos se substitúen discutindo libremente os méritos e os deméritos dos gobernantes. “Dialogar”, sen embargo, é máis que “discutir”, porque o diálogo ten un fin práctico. O diálogo é unha discusión que pretende inducir unha mudanza de opinión, unha acción. Peculiarmente, nas democracias, a acción do voto. Isto significa que o diálogo implica –nalgún significado do termo “implicar”– un chamamento á razón: se discuto con alguén para facerlle cambiar de opinión significa que recoñezo a súa capacidade de seguir os meus razoamentos, desenvolver outros propios e comparar os seus cos meus. O diálogo establece unha especie de “cidadanía da razón”, a cal require a tolerancia para coas persoas e as súas opinións, sexan as que sexan. Pero isto non é todo. O diálogo é unha relación simétrica: á igual que eu quero que o outro acepte o meu punto de vista, o outro quere que eu abrace o seu. O diálogo, polo tanto, implica respecto. E o respecto é máis que a tolerancia. A tolerancia é unha virtude pasiva que recoñece só un interlocutor coas súas propias opinións. O respecto é unha virtude activa que, ademais diso, recoñécelle ao interlocutor a posibilidade de facerme cambiar de opinión. A tolerancia vai nunha única dirección, o respecto vai nas dúas direccións, adiante e atrás. Subliño esta diferenza porque, sobre todo nos países europeus que teñen importantes minorías relixiosas –en Italia, por exemplo, viven perto dun millón de musulmás–, téndese a crer que a tolerancia é suficiente para asegurar a integración. Non é así. A tolerancia soa pode levar a crear comunidades pechadas, e polo tanto, tensións e conflitos. A verdadeira integración require que a cada comunidade se lle recoñeza o dereito de “contaminar” ás outras. Lémbrese que o diálogo pretende facer cambiar de opinión, pero non necesariamente a opinión dos demais, tamén a nosa. Como adoitaba dicir Popper, o éxito dun diálogo entre A e B non depende do feito de que A converteu a B, senón do feito de que, tralo intercambio de opinións, A e B son máis sabios, é dicir, intelectualmente máis ricos, porque cada un comprendeu mellor as razóns do outro.

Todo isto me permite responder á miña pregunta sobre a democracia como unha especie de imperialismo occidental. Se a democracia se basea no diálogo, entón a democracia se basea no consenso, non na imposición. A idea de que a democracia si pode levar adiante contra a vontade dun pobo é tan incoherente como a idea de que se pode iniciar un diálogo adoctrinando ao interlocutor ou, aínda peor, eliminándoo. Poderíase obxectar que a historia demostra o contrario. Dise, por exemplo, que os italianos e os alemáns foron obrigados a aceptar a democracia após a Segunda Guerra Mundial. Pero é erróneo. A Segunda Guerra Mundial derrubou dous réximes despóticos –o fascismo e o nazismo–, pero por si soa non impuxo a democracia. Despois da guerra, Italia e Alemaña se converteron en países democráticos porque os seus pobos o quixeron, e o conseguiron porque se basearon nas súas anteriores e ben arraigadas tradicións. Esta experiencia debe ser lembrada tamén despois da Segunda guerra do Golfo. Tras eliminar ao ditador, o reto de hoxe é a creación dunha tradición de diálogo e respecto na sociedade iraquí. E o esforzo maior debe facerse para crear as condicións –mediante o comercio, os modelos, a educación, a administración, a lexislación, etc.– a fin de que esta nova tradición secular faga raíces e se conxugue coas anteriores tradicións locais, culturais e relixiosas. As tradicións son fundamentais. As institucións democráticas evolucionan segundo formas distintas porque as tradicións locais as alimentan cada unha á súa maneira. A idea de que existe un modelo único de democracia é tan inxenua e errónea como a idea de que existe unha única especie animal. Na práctica, as democracias evolúen xunto coas súas tradicións, e se as institucións democráticas requirisen normas de conduta amplamente rexeitadas pola sociedade, dexenerarían facilmente.

3. Exportar a democracia

Creo que agora podo resolver máis facilmente o meu segundo problema: Pódese exportar a democracia? Xa que a democracia toma formas distintas segundo as tradicións locais que actúan reciprocamente con ela, a cuestión, referida aos países de tradición islámica, se pode formular así: é incompatible a tradición islámica coa democracia? Algúns estudosos occidentais son máis ben escépticos. A súa opinión é que as democracias presupoñen a separación entre relixión e moralidade da lei e do Estado, ou a separación do Estado da sociedade civil. Noutros termos, pensan que a democracia require o recoñecemento da neutralidade moral do Estado. E posto que este concepto é alleo á tradición islámica e moitos musulmás o rexeítan explicitamente, se deduce que a democracia é incompatible co islam e non pode ser exportada aos países islámicos. Contra este punto de vista, poderíase obxectar que existen moitos países –Turquía é un deles– que, por Constitución ou de feito, aceptaron esas distincións. Sen embargo, o problema non se pode resolver así. Posto que é de carácter cultural, se debe tomar unha postura conceptual en vez de histórica. Á igual que o cristianismo, o islam é unha entidade complexa na que conviven matices distintos e incluso diverxencias radicais. Segundo o meu (limitado) coñecemento, non vexo no islam ningún elemento esencial que se contrapoña de maneira irredutible aos aspectos culturais fundamentais das institucións democráticas. Sen embargo, posto que a obxección se refire a un suposto aspecto da democracia, afrontarei a cuestión desde esta beira.

O meu punto de vista é que, estritamente falando, a neutralidade ética do Estado é un mito. Non foi realizada plenamente en ningures do Occidente, e hai boas razóns para crer que non pode realizarse. É erróneo considerar as opinións relixiosas como meras expresións que pertencen só á esfera privada das opcións individuais. As opinións relixiosas teñen consecuencias sobre as políticas públicas. Os acalorados debates sobre cuestións como o aborto, a eutanasia, o uso das biotecnoloxías, están ligadas a profundas opinións relixiosas e morais. E se a lei prohibe a poligamia, é porque somos todos fillos da común tradición xudeo-cristiá. Por iso a neutralidade do Estado non é unha cuestión do tipo “todo ou nada”. É máis ben unha cuestión de graos. No tocante aos principios morais, o problema máis importante para as democracias non é como realizar plenamente a neutralidade do Estado, senón, máis ben, como facer fronte ás loitas causadas por profundas diverxencias morais e relixiosas. Aquí é útil o concepto de respecto. Despois das longas e duras guerras de relixión, os europeus adquirimos o costume do respecto recíproco. Os debates poden ser duros, pero a xente tende a comprender as razóns dos desacordos. Non hai solucións fáciles para estes desacordos, pero o respecto permítenos lograr un razoado, e sempre temporal, compromiso que salve o común modus vivendi. E o que o respecto nos leva a aceptar son eses compromisos xurídicos e institucionais que manteñen a coexistencia pacífica. Persoalmente non vexo ningunha razón para crer que os países máis fundamentalistas non sexan capaces de acadar compromisos parecidos que sexan compatibles coa democracia. As sociedades autocráticas poden sobrevivir nun ambiente estático, pero o mundo de hoxe cambia deprisa. A televisión, internet, e os rápidos progresos científicos e tecnolóxicos producen naturalmente sociedades pluralistas, porque a xente reacciona de maneira distinta ás novidades. Isto explica parcialmente por que os réximes despóticos duran normalmente pouco. Naturalmente, a caída dun réxime despótico pode desembocar noutro réxime despótico. Non existe ningunha necesidade histórica de que a democracia substitúa ao despotismo, pero tampouco existe ningunha imposibilidade histórica para que tralo despotismo chegue a democracia.

4. As feridas de Europa e a coexistencia entre os pobos

Permítanme terminar falando dalgúns problemas políticos máis actuais que considero que poden ser tratados segundo o esquema conceptual que intentei trazar. A historia dos pobos europeus e a do pobo xudeu e árabe ensinan que ningún determinismo histórico nin teolóxico prescribe unha inimizade recíproca irredutible. Europa non é só o gueto onde se consumou a persecución xenocida dos xudeus. É tamén a patria do Sionismo, e o lugar onde, moitas veces, se realizou a convivencia entre xudeus e musulmás; na península ibérica durante a alta Idade Media, pero tamén nos Balcáns, baixo o dominio musulmán. As vantaxes recíprocas foron enormes para os dous pobos, en termos materiais pero tamén, e máis duradeiros, culturais. As recentes faltas de Europa non deben, sen embargo, pasar en silencio. Europa prestou pouca atención á influenza exercida polo nazismo, primeiro, e polo estalinismo, despois, nalgúns países árabes claves. Teñen concibido os Estados medioorientales de modo bastante cínico, coma se fosen meras entidades xeográficas. Despois da independencia de Israel, se desinteresou por esa tradición de diálogo e contaminación entre pobos de distintas culturas que durante séculos era parte esencial da súa herdanza. Hoxe Europa corre o mesmo perigo con Israel, infravalorando as súas xustificadas preocupacións e medos. Por desgraza, Europa estase a esquecer de ser un híbrido do todo especial: é filla de Xerusalén, de Atenas, de Roma, e logo de París, Amsterdam, Cambridge, Florencia, Pisa, Königsber, onde naceron e traballaron os seus moitos célebres pais. O escepticismo, o relativismo, o postmodernismo, o multiculturalismo, e moitas outras pragas intelectuais semellantes atormentan a Europa, poñen en perigo a súa identidade e ameazan o papel de protagonista que desempeñou durante séculos. Como a natureza de Heráclito, hoxe a Europa gústalle agocharse.

A retirada de Europa das súas raíces é un fenómeno que provocou, entre outras cousas, a desconfianza de Israel para co vello continente, e está na base da incomprensión europea do fenómeno do terrorismo islámico. Pola súa banda, os musulmás integristas buscaron en Europa –sobre todo nos grupos máis radicais do movemento antiglobalización e da ultraesquerda– un interlocutor privilexiado para a súa guerra de civilizacións. Todo isto pode e debe ser corrixido. A miña tese é que se Europa volve a descubrir as motivacións da súa natureza e identidade democrática, as aprecia e as protexe, se Israel percibe que Europa, grazas a isto, defende con forza en primeiro lugar o dereito do pobo israelí a unha existencia segura, a vivir definitivamente en paz, entón nin a historia recente dos países árabes, nin os tráxicos fenómenos do fundamentalismo islámico, nin a relixión islámica en canto tal, son un obstáculo para a coexistencia pacífica. E tamén rematará a desconfianza que sente Israel para Europa. Para terminar e volver aos meus problemas iniciais. Creo que a democracia é un valor universal, e creo tamén que os réximes democráticos poden nacer en calquera parte dun mundo que cambia rapidamente, aínda entre moitas dificultades e de moitos modos distintos. Os filósofos puristas non estarán contentos cos compromisos xurídicos e institucionais que cada un destes modos comporta, e, como filósofo, tampouco eu, por moitos aspectos, estou especialmente contento. Pero son tamén un político, aínda que temporal. E por iso creo que o máis importante non é a felicidade intelectual dos filósofos, senón a sabedoría moral dos políticos. Estes poden loitar pola cooperación entre pobos de distintas culturas, tradicións, costumes, valores. E, se poden, entón débeno facer.

EL RESCATE DEL TRATADO CONSTITUCIONAL. ¿QUE SE PUEDE SALVAR?

Por Araceli Mangas Martín, catedrática de Derecho Internacional Público de la Universidad de Salamanca

Tema: Es prácticamente impensable que el Tratado Constitucional de 2004 pueda ser ratificado en todos los Estados que aún tienen pendiente el proceso de aprobación. Es tiempo de soluciones pragmáticas fuera de los maximalismos de los que se aferran a la Constitución original y los que dan por perdida la nave constitucional.

Resumen: Se plantea cómo salvar “lo mejor” y “las novedades” del Tratado Constitucional tomando la imagen del buque que ha embarrancado. Si no es posible salvar la “nave constitucional”, la dejaremos hundir salvando las mejores y más valiosas novedades que reubicaremos en un Tratado comunitario de corte clásico. Pero si se pudiera bien merece el esfuerzo de reflotar el Tratado soltando el lastre que sea necesario: si eliminamos preceptos repetidos, farragosos o muy técnicos y de detalle en torno a la Parte I y II, refundiéndolos en un nuevo Tratado Fundamental salvaríamos el proyecto de simplificación y clarificación anhelado junto a sus principales novedades jurídico-políticas.

Análisis

A la búsqueda de los “tesoros” del Tratado Constitucional

Al aproximarse el tiempo de las soluciones prácticas, quizá haya que ir tomando distancia con los polos del debate posterior a los referendos francés y holandés, entre quienes creen que todavía se puede salvar la Constitución europea tal cual se adoptó, amenazándonos con unos invisibles costes de la no Constitución, y los que creen que está muerta y bien muerta y hay que resignarse al sistema tradicional de los tratados y sus reformas paso a paso. Ambos polos deben ceder en su maximalismo.
El Tratado Constitucional, a igual que le sucede en ocasiones a un buque, ha encallado. Y cuando se produce el embarrancamiento hay que actuar, básicamente, de dos maneras:
o hay que dejarlo hundir salvando las mejores y más valiosas mercancías del mismo,
o reflotamos el buque con la ayuda técnica precisa y soltando el lastre que sea necesario.
Sirva este símil para glosar las acciones de rescate del Tratado Constitucional. No se trata aquí de ver las posibilidades y alternativas de la llamada “Europa de los proyectos” o el incrementalismo, es decir, la vía de la profundización en el Derecho vigente. Esas vías son compatibles con una solución más ilusionante y revulsiva. Lo que planteamos es cómo salvar “lo mejor” y “las novedades” del Tratado Constitucional.
El rescate puede tener dos grandes opciones:
(a) Si creemos que la nave no es reflotable, rescataremos entre los restos del naufragio lo mejor y lo volcamos sobre un Tratado según el modelo tradicional de reformas concretas, que salvará lo más imprescindible y útil para el futuro. Un Tratado así nos exigiría abandonar la fórmula de simplificación y de codificación que era, con seguridad, el valor más sobresaliente del Tratado Constitucional. Estaríamos ante una demolición total de la Constitución europea y el nuevo Tratado sería una suerte de “Niza II”, o “Ámsterdam” o “Maastricht II”, para no asociarlo a una reforma concreta. Sería la opción menos ambiciosa políticamente pero permitiría evitar un naufragio con pérdida total de ímprobos esfuerzos, salvando lo más imprescindible y novedoso. Aquí la demolición o desguace –por seguir con términos marineros– del Tratado sería total y sólo salvaríamos las piezas aisladas más útiles.
(b) Podemos pensar que cabe la esperanza y que hay que intentar denodadamente salvar la nave, vaciando su contenido prescindible, su carga menos importante, mejorando su (aero)dinámica y predisponiéndola mejor para los nuevos vientos. Le quitaríamos lastre o aspectos negativos para salvarla, incluso la rebautizaríamos con un nuevo nombre de Tratado Fundamental o Marco (“…divinas palabras…”, como en la obra de Valle Inclán). Salvaríamos el principal propósito de la Constitución europea: introducir un nuevo modelo jurídico-formal. Se trataría de condensar lo esencial en un texto breve –sin exceder poco más del centenar de artículos– y dejar el resto para un Tratado general o más técnico y detallado.
Esta última opción es bastante más ambiciosa que la anterior –aunque muy inferior al Tratado de 2004-; pero es realista y permitiría salir de forma algo más airosa del impasse creado por los referendos negativos francés y holandés. No sólo no habría desguace sino reflotación y unas adaptaciones tras pasar por el dique seco del remodelaje.
Se trataría en ambos casos, metáforas aparte, del rescate selectivo y sustantivo del Tratado Constitucional de 2004.
El salvamento de las novedades del Tratado
El Tratado Constitucional era ante todo una muy apreciable obra de codificación, enormemente positiva, pero básicamente era clarificación y simplificación –aunque todavía algo insuficiente– de lo existente.
El Tratado Constitucional en su medio millar de preceptos (además de decenas de Protocolos y Declaraciones) planteaba entre un 10% y un 20% de novedades. Todo lo demás eran reiteraciones del Derecho en vigor en el Tratado de la Unión Europea y en el Tratado de la Comunidad Europea.
¿Qué aspectos nuevos y concretos merecen ser rescatados en un nuevo Tratado al modo tradicional de las reformas? En mi opinión una gran mayoría de las novedades…
Desearía ver rescatada, ante todo, la Carta de los Derechos Fundamentales de Niza y puesta a salvo con valor jurídico vinculante. En el supuesto de mantener la actual estructura de múltiples tratados, como Protocolo anexo al Tratado de la Unión Europea.
Incluiría específicamente una cláusula habilitante para la adhesión de la UE al Convenio Europeo de Derecho Humanos, a fin de que se acepte y se someta a un control jurisdiccional externo, al igual que se le exige a los Estados miembros (salvaría, pues, el art. I-9.2).
Me llevaría como un tesoro la cláusula de solidaridad con aquellos Estados miembros que sufran circunstancias extremas (terrorismo, catástrofes naturales o de origen humano, tal como se prevé en el art. I-43).
Las cooperaciones estructuradas en Seguridad y Defensa (art. I-41.6), aunque si hay que abandonarlas no sería vital, pues nada impide a los Estados llevarlas a cabo al margen del Tratado.
La iniciativa popular, aunque es una propuesta “timorata” y aparente pues su toma en consideración no depende del Parlamento Europeo sino de la iniciativa discrecional de la Comisión (art. I-47.4). Los vientos sociales y de atracción de la opinión pública nos inclinarían a su rescate.
Se debe reconocer una vieja aspiración del Comité de las Regiones de gozar de legitimación activa ante el Tribunal de Justicia (art. III-365.3) en la defensa de sus prerrogativas en el marco del proceso de nulidad y limitado a los proyectos de actos en que requiera ser consultado, igualándole, qué menos, con el Banco Central Europeo y el Tribunal de Cuentas. En ese orden de ideas, también se le permitirá interponer recursos por incumplimiento del principio de subsidiariedad (art. 8 del Protocolo núm. 2).
No se debe prescindir del audaz sistema o mecanismo de alerta temprana que permitiría, por primera vez en la historia de la integración, participar a los Parlamentos nacionales, e indirectamente a las regiones, en el proceso decisorio ordinario (es decir, no sólo en las revisiones de los Tratados mediante la ratificación). Será imprescindible ese control previo y de naturaleza política a la entrada en vigor de todo acto legislativo, como corresponde al principio de subsidiariedad de indiscutible raigambre política. También se debe mantener el control jurisdiccional a posteriori mediante la ampliación de las condiciones de recurso ante el TJCE (Protocolo 2).
Me llevaría un tesoro muy útil o funcional, imprescindible tras las oleadas de nuevos Estados miembros, cual es la ampliación de la mayoría cualificada que hizo el Tratado Constitucional en numerosos campos (en 45 casos, a ser posible todos, desde luego, en materia de I+D, energía, etc.), lo que tendrá un efecto saludable no solo en la eficacia sino también en la posición e influencia del Parlamento Europeo.
Rescataría una novedad democrática poco resaltada, el reconocimiento de la necesidad de aprobación o, en su caso, veto del Parlamento, cada vez que la UE trate de aumentar sus competencias para alcanzar un objetivo, frente a la actual mera consulta simple (art. I-17, cláusula de flexibilidad o de imprevisión). En ese orden de ideas democratizadoras habría que rescatar la participación del Parlamento en el lanzamiento de una cooperación reforzada (art. III-419).
Incluiría en el carrito del rescate la nueva capacidad del Parlamento de decidir sobre la totalidad del presupuesto: debe desaparecer la distinción entre gastos obligatorios y no obligatorios y su distinta capacidad de enmienda o modificación; en definitiva, situar a las dos ramas de la coautoridad presupuestaria en pie de igualdad (art. III-310).
Parece indiscutible para políticos y académicos que se debe recuperar la plena figura del futuro ministro de Asunto Exteriores (actual Mister PESC), quien podrá ser investido simultáneamente vicepresidente de la Comisión, con lo que se pretende acabar con la bicefalia de las relaciones exteriores, materia repartida entre distintas personas en el Consejo y en la Comisión, a fin de garantizar la unidad, coherencia y visibilidad en la acción exterior de la UE. Esta novedad tendrá unos efectos colaterales pues alterará el actual sistema de independencia y colegialidad (efecto sobre la moción de censura y nombramiento de la Comisión). No podremos olvidar que este rescate traerá como consecuencia la existencia de un Servicio Exterior Europeo, aunque formalmente no necesita ser incluido pues no precisa del “derecho originario”.
Nadie criticaría que se salve como resto del naufragio a la Presidencia estable del Consejo Europeo y distinta a los jefes de Gobierno (arts. I-21 y I-22).
Como puede observarse, se quedarían fuera del rescate (bueno, los dejaríamos en el barco encallado para su naufragio total) aspectos del Tratado Constitucional que, siendo positivos, no son innovadores en cuanto tales o que no están bien logrados o sólo encajan en aquella nueva estructura, como, por ejemplo,
el reconocimiento de la doble legitimidad democrática (art. I-1), por ser derivación de vieja jurisprudencia de los años 60 (sentencia Van Gend en Loos, 1962);
los valores (art. I-2) o los objetivos (art. I.3), por estar contenidos en lo esencial en el TUE y en el TCE, o las libertades (art.I-4);
las normas que rigen las relaciones entre la UE y los Estados miembros (art. I-5), por ser normas ya en vigor;
la delimitación de competencias, clarificadora en sí misma, pero que traslada la jurisprudencia del Tribunal de Justicia;
el reconocimiento de la primacía, por ser meramente declarativa de la jurisprudencia, como lo reconoce el propio Tratado;
o la supresión de los pilares porque conllevaría la codificación, que es el “casco” del barco;
no sería imprescindible el reconocimiento expreso de la personalidad jurídica internacional de la UE, habida cuenta que permanecerían las dos Comunidades existentes con sus dos personalidades diferenciadas y que la UE tiene ya una limitada y tácita personalidad internacional en el TUE vigente;
no rescataría, pues no encajaría en la vieja y sólida nave del Tratado de la Comunidad Europea, el nuevo sistema de votaciones basado en la doble mayoría de Estados (55%) y de población (65%), y obligaría a modificar centenares de preceptos. La red demográfica ya existe en el Derecho vigente al permitir la comprobación de que al menos esté representada tras cada votación en el Consejo un 62% de la población de los Estados miembros, así como exige de facto una mayoría de Estados;
no hay novedad en ninguna en las normas sobre la política de vecindad o del entorno (art. I-57), ni en las normas sobre pertenencia y sanciones (art. I-58 y I-59), por tanto, tampoco se propone su rescate en caso de desguace o hundimiento total;
tampoco sería importante o vital que se prevea y se regule la retirada voluntaria de los Estados miembros porque es un derecho implícito que ya lo reconoce el Convenio de Viena sobre el Derecho de los Tratados de 1969, explicitación que en el Tratado encajaba bien para evitar ambigüedades y malentendidos por el sobrenombre de “constitución”;
apreciando las nociones de ley y ley marco europea y la distinción entre actos legislativos y no legislativos, sin embargo, su introducción supondría cambios amplísimos en cantidad y calidad en el articulado y obligaría a hacer una ímproba indagación de lo que es y no es legislativo en el Derecho vigente…). Además, el desarrollo de los actos no legislativos es uno de los aspectos peor logrados y más confusos del proyectado Tratado constitucional.
Reflotar la nave europea: un Tratado Fundamental abreviado
En esta propuesta alternativa, que para mí sería la apuesta válida, se trataría también de separar la “esencia” del Tratado Constitucional, aquello que tenía de novedoso pero no solamente en su contenido sino de salvar además el casco o continente y su forma simplificadora del sistema jurídico-político. Es la opción más realista y progresiva.
Se trataría de extraer las novedades de fondo y forma en un texto básico; no se trataría de un Tratado “más, o como los anteriores” con novedades, sino de un texto completo de síntesis o Tratado Fundamental o Marco. (Abandonemos la megalómana expresión de Constitución que ha estremecido a la ciudadanía, todavía no preparada para compatibilizar los conceptos de Constitución nacional y Constitución europea, aunque el despotismo ilustrado de las elites europeístas estimen que eso es lo que conviene a los europeos…).
Sería un Tratado de síntesis, que establezca el marco político y jurídico del sistema: sus principios políticos, jurídicos e institucionales. Al modo de la Parte I, pero aún más breve. Soltando lastre de preceptos innecesarios, o repetidos, o alambicados, o farragosos o larguísimos… Y habría otro tratado que recoja la Parte III (es decir, las políticas o TCE) y restos de las otras Partes, al que –para entendernos aquí– llamaré Tratado General. El Tratado Fundamental o de síntesis, o Tratado Marco, sería el continente, el casco de la nave o el armazón del edificio, mientras que las políticas incluidas en el Tratado General serían el contenido material, la yema o núcleo del sistema.
Por otro lado, el sistematizar las novedades en un marco convencional ayudaría a no perder enteramente el valor estructural del Tratado Constitucional, o al menos minimizar los daños.
Veamos cómo se rescataría de forma selectiva y sistemática. Podríamos hacerlo bien mediante un nuevo Tratado Fundamental más breve y comprensible, bien, a partir del actual Tratado Constitucional, mediante un Protocolo en el que introduciríamos el conjunto de enmiendas, dando nueva redacción o más abreviada, eliminando o derogando otros preceptos, adicionando nuevos, etc.
Claro que si se aceptara esta segunda alternativa y entraran en vigor el Tratado y el Protocolo, tendríamos dos instrumentos convencionales (además de la reliquia del Tratado Euratom) y la consolidación o refundición de ambos textos sería tarea, como desde hace cincuenta años, de la doctrina y de los funcionarios. No estaríamos ante un Tratado Constitucional completo y cerrado en sí mismo sino modificado y completado por un Protocolo.
Debo insistir que hay que evitar que el mayor valor del Tratado Constitucional –su naturaleza codificadora y sistematizadora– se pierda. Cabe aún la esperanza de que si se articula un nuevo Tratado marco o fundamental, permita dar una estructura ordenada y clarificadora al sistema. El Protocolo también lo garantiza per se, aunque lo bifurca en dos instrumentos que habría, de hecho, que consolidar o refundir.
Cualquiera que sea la forma, ¿qué lastre echaríamos fuera y que “tesoros” reacomodaríamos dentro?:
(A) El nuevo Tratado de síntesis tendría que abandonar sus cuatro partes actuales, por una sola (dividida en títulos) o 1+1 para incluir la Carta.
(B) El Título I sobre la definición, valores y objetivos de la UE (art. I-1 a I-8) es legible y salvable. Por reiterado con el art. I-58.1, el apartado 2 del art. 1 se debería eliminar para aligerar la lectura del Tratado Fundamental.
(C) El Título II sobre Derechos fundamentales y ciudadanía (I-9 y I-10) y el Título III sobre competencias (art. I-11 a I-18) deben ser salvados, aquel tal cual (ver alternativa, infra, epígrafe K), y el otro con mínimos retoques para reducir algo su extensión y mejorar su comprensión, si bien podría enmendarse el art. I-15 para ser algo más comprometido en lo relativo a la coordinación de las políticas económicas y de empleo.
(D) Del Titulo IV, de carácter institucional, salvaría en su conjunto los arts. I-19 a 25, relativos al Parlamento Europeo, Consejo Europeo y Consejo, dados los intrincados equilibrios que hay en ellos. Ello conlleva aceptar la doble mayoría en un contexto más amplio de la nueva estructura sistemática del Tratado. Pero cabe no sólo rescatar sino mejorar a fin de generar un revulsivo entre la opinión pública; por ejemplo, en el art. I-20 abordaría la elección del presidente de la Comisión mediante un cambio del sistema actual, en el sentido de la primitiva propuesta de Francia y Alemania en 2003 (rechazada por la extraña pareja hispano-británica de la época) de ser el Parlamento el que proponga una terna de candidatos sobre la que decida el Consejo Europeo (por mayoría cualificada, como ya se prevé).
Por el contrario, del largo art. 26, así como del 27, relativos a la Comisión y su presidente echaría por la borda varios apartados; ambos preceptos deberían ser aligerados, transfiriendo parte de su contenido al Tratado General o simplemente eliminando párrafos que se prevén y desarrollan ya en la Parte III. En ambos preceptos, el articulado se debe limitar a la previsión de los caracteres básicos o definitorios de la Comisión y del presidente sin entrar a detallar los diversos sistemas que se sucederán en el tiempo y que, por tanto, algunas de sus disposiciones quedarán caducas en poco tiempo.
El art. I-28 con su figura del ministro de Asuntos Exteriores, calcada y mejorada de la del Mister PESC actual, con sus competencias, incluida la presidencia estable del Consejo de Asuntos Exteriores, debe ser preservada en cualquier caso, así como su simultánea vicepresidencia de la Comisión. Aunque esta última innovación suscite dudas y críticas –como he hecho notar en el apartado de las novedades concretas a salvar–, hay que intentar esta fusión personal y ver sus frutos. Un aligeramiento del apartado 4 ayudaría a una mejor comprensión y a un texto más abreviado.
Nada que objetar al rescate del art. 29 (Tribunal de Justicia).
En el rescate del art.I -30, relativo al BCE, habrá que reducir y adaptar el ap. 2, pues a su objetivo, incuestionable, de mantener la estabilidad de precios, debe añadir, directa e inmediatamente, “y contribuir a los objetivos de la Unión”, pues para amplios sectores sociales el BCE no se puede justificar sólo por el control de los precios sin tener otros referentes socio-económicos; el resto de apartados se deben transferir al Tratado General, junto el ap. 4 y a ser posible con el 5 y 6 del citado art. 30; nada que objetar a los arts. II-31 y II-32 (Tribunal de cuentas y órganos consultivos).
(E) El Título V sobre el sistema de actos jurídicos es un embrollo de cuidado, con una confusión hasta ahora desconocida sobre los distintos tipos normativos. Ya he señalado que es innovador el reconocimiento de la ley y ley marco europea, que son claras técnicamente y una gran apuesta política (art. I-33, párr. 1 a 3 y art. I-34) y es clarificadora la distinción entre actos legislativos y no legislativos.
Pero el resto, es decir, los actos no legislativos, comportan complejidad y confusión al prever un reglamento-reglamento, es decir completo y cerrado junto a la opción de un reglamento abierto o marco (es decir, reintroduce el concepto de directiva para algunos reglamentos, con toda su fértil y exasperante litigiosidad); también el reglamento europeo delegado aparece con esa extraña bifurcación. Para los actos no legislativos es preferible mantener la sedimentada terminología de reglamento, directiva y decisión, es decir, los actos típicos actuales como actos no legislativos (eliminando o adaptando los arts. 35 a 37).
Es más, creo que el art. 33, readaptado, sería suficiente al contener la previsión y las definiciones de los actos legislativos y de los actos no legislativos; el resto es un desarrollo y como tal debe ir al Tratado General (lo que era la Parte III del Tratado Constitucional o el TCE). Son “lastre” respecto de la carga más sustantiva y escogida que debe ir en el “buque insignia” (el Tratado Fundamental). En todo caso, los arts. 38 y 39, relativos a la motivación, orientación, principio de proporcionalidad y publicación se tienen que reubicar en el TCE (son los actuales arts. 253 y 254 del TCE).
(F) Las disposiciones particulares relativas a la Política Exterior y de Seguridad Común (PESC), Política Común de Seguridad y Defensa (PESD) y al Espacio de Libertad, Seguridad y Justicia (ELSJ) son particularmente complejas, a la par que necesarias, pero por su complejidad, casi inagotable extensión y difícil comprensión para la opinión pública, pueden y deben ser una carga a realojar en el texto del Tratado General. La PESC y la PESD ya están previstas en el art. I-16 y el ELSJ es una competencia compartida prevista en el art. I-14.2.j.
Si en relación con el resto de competencias de la UE, previstas en la Parte I, ésta se limita a prever tales políticas nombrándolas y clasificando la competencia que sobre ellas tiene la UE (si es exclusiva, compartida…) y se remite el desarrollo de las políticas y sus bases jurídicas a la Parte III, no tiene excesiva justificación que se desarrollen selectivamente en la Parte I la PESC, la PESD y el ELSJ. ¿Por qué se colaron en esta Parte I? Porque hasta ahora eran materia de cooperación intergubernamental, eran pilares separados y metodológicamente distintos. Pero al desaparecer los pilares, tiene sólo un limitado sentido dedicarles preceptos complejos y farragosos para desarrollarlas en la Parte I. De los arts. I-40 a I-42, si hubiera que mantenerlos en la nave capitana, los reduciría a los apartados 1 y 2 del art. I-40; apartados 1 a 3 y 7 (cláusula de defensa de mutua) del art. I-41; y el apartado 1 del art. 42 (readaptado su incomprensible letra a).
La cláusula de solidaridad se debe mantener (art. I-43). En los tiempos que corren, hay que rescatarla en todo caso.
Del larguísimo precepto sobre cooperaciones reforzadas, se rescataría sólo el apart. 1 (art. I-44), pues el resto es “lastre” y se debe reubicar en el Tratado de desarrollo o general.
(G) El Título VI se mantendría por su pedagogía política –con ciertos cambios, por ejemplo, eliminando los preceptos relativo al Defensor del Pueblo y a la protección de datos de carácter personal) por estar reiterados en la Carta (art. I-49 y II-103; art. I-51 y II-68)–.
Este Título sobre la vida democrática de la Unión, aunque en sí no tenga novedades de fondo pues tales principios políticos ya regían el sistema (algún diálogo social había, las normas y prácticas en materia de transparencia están muy avanzadas –a años luz de algunos Estados miembros como España–, etc.), su forma y sistemática son un valor en sí mismo (art. I-45 a I-52).
Su novedad absoluta es la iniciativa ciudadana del art. I-47.4, cuyo salvamento lo merece más por su simbolismo que por cualquier razón profunda ligada al principio democrático. Y, dado el contexto del rechazo al Tratado Constitucional, convendría reforzar el precepto sobre los interlocutores sociales y diálogo social con mayores y más precisos compromisos (art. I-48).
Dado que la participación de los Parlamentos nacionales se regula en el Protocolo 2 anexo al Tratado Constitucional, la salvaría para el Tratado Fundamental y en este Título el mecanismo de alerta temprana en su dimensión política y jurisdiccional.
(H) El Título VII sobre las Finanzas me ha parecido siempre muy ajustado y conciso. Poco más se puede comprimir. Desde el punto de vista del rescate selectivo su novedad fundamental es la participación igualitaria del Parlamento en la adopción del presupuesto, es decir, en todos los gastos en igualdad con el Consejo.
(I) El Título VIII sobre la política de vecindad es comedido y adecuado. No tiene novedades sobre la práctica política externa de la UE actualmente. Es sólo un marco jurídico-político específico. En el Tratado fundamental debe permanecer.
(J) Del Título IX sobre la pertenencia se debe conservar el art. I-58 sobre los requisitos de la adhesión; dado que su ap. 1 coincide con el art. I-1.2, se puede suprimir en éste para aligerar el futuro texto.
En cambio, el art. I-59 sobre las sanciones a los Estados miembros debe ser reducido a sus dos primeros apartados; el resto de apartados deben ir al Tratado General.
El precepto sobre la retirada (art. I-60) deberá rescatarse en todo caso; quizá los apartados 4 y 5 pudieran llevarse al Tratado General a fin de aligerar siempre que se pueda el Fundamental.
(K) ¿Qué hacer con la Carta de los Derechos Fundamentales?
Es obvio que la Carta se ha venido erigiendo en todo un símbolo de los nuevos tiempos políticos de la integración y que, en modo alguno, se puede perder entre los tecnicismos y casuística de un Tratado General.
Una primera opción, que coincide plenamente con el espíritu del Grupo de Trabajo II de la Convención, es que ese Texto debe tener un carácter vinculante formal, es decir, debe formar parte de un Tratado internacional.
El siguiente paso es su ubicación como texto convencional; lo deseable es que, por su carácter básico y por su simbolismo, forme parte del Tratado Marco, incrustándola como Titulo II (referido a “De los derechos fundamentales y de la ciudadanía de la Unión”). Si esto fuese así y es lo deseable, cabe entonces readaptar –casi eliminar– los arts. I-9 y I-10 del Titulo II sobre derechos fundamentales y ciudadanía: sólo habría que rescatar los aps. 2 y 3 del art. I-9. El resto ya no serían necesarios, pues en ese Título II es dónde habría que ubicar la Carta y ya no habría que volver a repetir los derechos de ciudadanía que el art. I-10 sintetiza; nos ahorramos dos artículos aunque, claro, ¡añadimos 54! Pero puede merecer la pena…
Lo que más puede doler a algunos es qué hacer con el Preámbulo de la Carta si se inserta como Titulo II del Tratado Marco. Cierto. Pero como el Preámbulo del Tratado Constitucional no es precisamente estético, ni literario, ni sencillo y buena parte del mismo es puro lastre, y como el tratado fundamental ya no será exactamente el de la Convención, cabe escoger selectivamente lo mejor de ambos Preámbulos, a sabiendas que el de la Carta tiene cierta estética y es equilibrado. Desde luego, los tres primeros párrafos y el sexto del Preámbulo de la Carta deben ser rescatados. Del Preámbulo del Tratado Constitucional sólo salvaría los párrafos primero, segundo y quinto.
Al insertar la Carta en el Titulo II, el Tratado Fundamental o Marco no pasaría de un centenar de preceptos y nada largos, dado que amortizaríamos algunos preceptos de la Parte I eliminaos o reenviados al Tratado General (la actual parte III o Tratado CE).
Si la Carta no se insertase, sino que se adicionase como Parte II del Tratado marco, no se alteraría el volumen del futuro Tratado respecto de la opción anterior; permitiría conservar plenamente su preámbulo, aunque siempre será extraño un Tratado con dos Partes que tienen su propio preámbulo.
Una tercera opción, que no es de nuestro agrado, permitiría, manteniendo su texto, adoptarla como Tratado separado; lo que en modo alguno estaría justificado ni clarificaría el complejo sistema de Tratados, con un Tratado Fundamental, un Tratado Carta, un Tratado General con las políticas, un Tratado Euratom…
(L) De la Parte IV habría que rescatar varios preceptos para que la maquinaria de la nave pudiera funcionar sin estridencias ni sobresaltos jurídicos, a la par que introducir nuevos artículos a la vista de la selección y de la nueva estructura que se escoja.
En primer lugar, habría que precisar que la entrada en vigor del Tratado Fundamental o Marco estaría condicionada a la entrada en vigor del Tratado General; no son dos Tratados con vigencia separada. Para marcar su carácter fundamental y con ello la imposibilidad de que el Tratado General falseara o contradijera lo establecido en el Tratado Fundamental se recurriría a la previsión del art. 30.2 del Convenio de Viena sobre el Derecho de los Tratados de modo que en caso de contradicción o incompatibilidad prevalecería el Tratado Fundamental.
A continuación, se establecerá que la entrada en vigor de ambos Tratados conllevará la derogación de los Tratados anteriores, por lo que habrá que mantener y readaptar los arts. IV-437, 438 y 440. Los arts. 443, 444, 445, 446, 447 y 448 sobre las revisiones, duración, ratificación y textos auténticos, se mantendrán –con alguna adaptación en su redacción– en el Tratado Fundamental, y ya no reaparecerán en el Tratado General o detallado por ser un desarrollo del principal.
Por el contrario, los arts. 439 (disposiciones transitorias), 441 (ámbito de aplicación territorial) y 442 (Protocolos y anexos) se reconducirán hacia el Tratado General, pues tales Protocolos y Declaraciones se anexarían al mismo.
(M) El lector habrá observado que aparentemente nos saltamos la Parte III, aunque es muy nombrada, pues a ella reenviamos todas las normas técnicas, materiales y de desarrollo institucional. Sin duda, la actual Parte III (para entendernos, el Tratado de la Comunidad Europea) es el núcleo duro, son las políticas concretas, son la yema del sistema, frente a la estructura jurídico-política. Tratado Fundamental y Tratado General, por seguir con esta terminología convenida, forman una unidad y son interdependientes, si bien la prevalencia del Tratado Fundamental, por su carácter básico, debe quedar establecida para dilucidar cualquier divergencia de interpretación.
Es cierto que la Convención sobre el futuro de Europa no quiso (o no pudo o no le dejaron) entrar en el debate y reactualización de las políticas materiales. Y mientras que disponemos de un “contenedor” o estructura jurídico-política actualizada para el siglo XXI, su “contenido” no está plenamente actualizado.
Frente a los maximalismos, frente a quienes creen irrazonablemente que hasta ahora no ha habido integración y que la unidad europea no comenzará hasta la aprobación del Tratado Constitucional, tiene que haber alternativas. Tampoco hay que precipitarse en anunciar o predecir la muerte del Tratado Constitucional, pues como recordara Iñigo Méndez de Vigo, parafraseando los versos del Don Juan de Zorrilla, “los muertos que vos matasteis gozan de buena salud” (The Financial Times, 30/IX/2005, p. 23).
Mientras tanto, en attendant el “mayo” francés.

Conclusión: Hay soluciones pragmáticas que permitirían abordar el rescate de las principales aportaciones de fondo y forma del Tratado Constitucional a fin de encarar los retos de la nueva etapa de la Unión Europea a 27 respetando el probado axioma de la ampliación más la profundización

LICENZA MUSICAL 2
Europa - SANTANA

LICENZA MUSICAL 2
Europa ha muerto - ILEGALES

A Europa necesaria

Por Xosé Luís Berreiro Rivas

O Instituto de Estudos Estratéxicos de Londres acaba de confirmar o que xa era evidente: que os Estados Unidos de América do Norte aínda conservan unha enorme capacidade para introducir os seus temas na axenda política mundial, pero que xa non son capaces de catalizar as coalicións e os estados de opinión que son necesarios para impor as súas políticas marcadamente imperialistas. A isto chámaselle decadencia, aínda que a súa realidade sexa negada por todos os que permanecen -ou permanecemos- preto da enorme luz que aínda brilla na primeira potencia do mundo. Antes de que esta situación percibísese desde fóra, algúns politólogos como Paul Kennedy ou Jeremy Rifkin apuntaron, desde dentro, a mesma conclusión: que a era americana está pasando e que outras potencias e outros modelos de vida estanse preparando para tomar a alternativa. Non se trata de que os Estados Unidos deixen de ser un país influente a escala mundial.

Só se trata de dicir que a idea dunha potencia hegemónica, que vén inspirando a política exterior e a economía estadounidense, estase mostrando imposible, e que á que seguramente seguirá sendo a primeira potencia económica e militar do mundo non lle vai a quedar máis remedio que aceptar a existencia dun modelo internacional multipolar no que Europa e China están chamadas a cumprir papeis esenciais: Europa pola modernidade do seu modelo político e social e pola excelencia das súas democracias e China pola súa dimensión e pola súa localización estratéxica.

Se nos enfrontamos aos retos do futuro cunha visión global e non nacionalista, resulta cada vez máis claro que a política americana deixou de ser a solución para converterse en boa parte do problema. A súa idea de entrar en todos os conflitos con mentalidade de árbitro plenipotenciario, e como un elefante nunha cacharrería, está sementando de sangue, de terrorismo e de rebeldes con causa a face do planeta. E, máis aló das guerras abertas, e con independencia de cal sexa a nosa opinión sobre cada asunto concreto, resulta preocupante derívaa que están tomando países como Rusia, Irán, Venezuela, Corea do Norte, Bolivia e un longo etcétera. Por iso produce enorme estupor a lentitude e a desidia coa que Europa está recompondo a súa errada Constitución e a súa non nata política exterior. Porque se a Unión Europea non se fai presente no mundo co seu pensamento político e os seus modelos sociais e democráticos, non existirá ningunha barreira contra os réximes descoloridos que revisten con tons democráticos as súas esencias ditatoriais. E esa deriva, deberiamos sabelo, é perigosa para todos. Porque a democracia illada é unha quimera.

Alemaña e o novo impulso a Europa

Por Angela Merkel

Alemaña asume durante medio ano a presidencia da Unión Europea. Estamos decididos a traballar por Europa. A día de hoxe, Europa vese ameazada polo terrorismo islámico internacional, o cambio climático e as crecentes ondadas de refuxiados. Pero Europa tamén ten éxitos no seu haber. A ampliación europea é unha historia de éxitos. Co ingreso de Bulgaria e Romanía, a Unión ten hoxe 27 Estados membros. A forza de atracción de Europa mantense intacta: xa se empezou a negociar con Croacia e Turquía. A Albania, Bosnia-Hercegovina, Macedonia, Montenegro e Serbia a UE ofreceulles unha perspectiva de adhesión. Foi unha decisión acertada, aínda que non creo que poidan adherirse á Unión antes de mediados da próxima década. E iso porque, por unha parte, estes países aínda non están preparados dabondo e, por outra, a UE tampouco acadou a necesaria madurez integradora.

É certo que as perspectivas de adhesión case sempre son recomendables, por canto a miúdo poñen en marcha procesos de modernización -España, Irlanda, Portugal, sábeno por propia experiencia-. Deste xeito tamén se estabilizan as nosas rexións veciñas. Por esa razón é máis que desexable que vinculemos, por exemplo, a Ucraína e a rexión do Mar Negro, e quizais tamén a outros países, dun modo máis estreito á UE. Non obstante, non podemos ofrecerlles unha adhesión a todos eles. Polo tanto, durante a presidencia alemá vou traballar en alternativas á incorporación dos nosos veciños que sexan ao par atractivas e duradeiras. A partir do punto de vista da política exterior todos temos un elevado interese na prosecución das reformas en Turquía e a súa estreita vinculación á Unión Europea. Sen embargo, Turquía non cumpriu unha obriga esencial, a saber, a aplicación do Protocolo de Ankara a todos os Estados membros. Non é esta unha cuestión baladí, senón que o que aquí se ventila é a aplicación dunha das catro liberdades fundamentais da Unión: a libre circulación de mercadurías. E está en xogo algo tan evidente como que os candidatos á adhesión e os Estados membros da UE se recoñezan reciprocamente en termos políticos e diplomáticos. Por iso paréceme unha boa solución que unha parte das negociacións fique en suspenso ate que Turquía aplique o Protocolo de Ankara.

A UE debe seguir insistindo en que se aplique sen demora. Os informen do progreso anuais ate o ano 2009 garanten que o Consello sexa consultado periodicamente e se manteña a presión no que fai á aplicación dese protocolo por parte de Turquía. Un reto asociado á forza de atracción da Unión Europea é a inmigración, legal e ilegal, a partir das rexións veciñas. Todos temos en mente as imaxes de persoas desesperadas e inmigrantes africanos a bordo de fráxiles pateras. Non podemos limitarnos a mirar, senón que temos que actuar como Unión Europea, conxuntamente. Iso significa, por unha parte, que temos que proceder con determinación contra a inmigración ilegal. Pola outra, debemos combater ao mesmo tempo as causas da inmigración ilegal e enfrontarnos á situación nos países africanos. Queremos incluír este tema na axenda da nosa presidencia e para iso contamos co apoio de España coma un dos estados máis afectados. Perante tal cúmulo de retos non debemos, sen embargo, esquecer un dato: a Unión exerce tanta forza de atracción porque goza de capacidade de actuación e a súa voz ten peso no mundo. Agora ben, seguirán os órganos da UE estando en condicións de tomar decisións cando se produzan novas adhesións? Abondará o orzamento comunitario para financiar unha política orientada para o futuro? Que incidencia teñen os países adherentes na nosa política de Xustiza e Asuntos Interiores ou na Política Exterior e de Seguridade Común?Penso que a actual Unión Europea, integrada por 27 Estados membros con 500 millóns de habitantes, necesita unha fase de consolidación para que os Estados membros e as súas cidadanías se conxunten como familia. A UE debería aproveitar esta fase para ordenar as súas bases económicas e xurídicas e volver a ter capacidade de actuación. Por iso eliximos dúas prioridades para a nosa presidencia: queremos fortalecer o modelo económico e social europeo e continuar o proceso constitucional.

Co éxito do mercado interior común, Europa xa marcou un fito na historia económica. Pero Europa só vai poder facer oír a súa voz tamén noutros ámbitos se consegue continuar consolidando a súa posición económica a nivel mundial. A coxuntura económica europea repunta, e tamén a economía medra por riba da media. Queremos trasladar este ambiente positivo a toda Europa. Por iso imos dedicar o cumio de primavera ao fortalecemento da competitividade. En concreto, isto significa que a política enerxética, a protección do medio ambiente e a desburocratización non só son boas en si mesmas para Europa, senón que ao par contribúen ao crecemento económico. Por canto a enerxía eólica, a enerxía solar e os biocombustibles son bos para o clima e constitúen así mesmo un sector de crecemento no cal Europa ten especial éxito. No que fai á eficiencia enerxética, a investigación enerxética e as enerxías renovables, Europa pode ir en cabeza. Pero tamén queremos un abastecemento enerxético seguro para Europa. Por iso temos o propósito de fortalecer o sector enerxético nas relacións con Rusia cando negociemos un novo acordo de asociación e cooperación. No cume de primavera temos previsto aprobar un ambicioso plano de acción sobre unha política enerxética para Europa, que entre outras cousas tamén inclúe a culminación dos mercados interiores da electricidade e do gas. Ademais, queremos impulsar un acordo post-Kioto para o período a partir de 2012, co obxecto de seguir reducindo as emisións dos gases de efecto invernadoiro.

Segundo estimacións da Comisión, a través da desburocratización a UE pode acadar un crecemento adicional cifrado en 150.000 millóns de euros. Deberiamos aproveitar este potencial. Tamén queremos aumentar os investimentos en investigación e axilizar a implantación práctica das innovacións. Para iso contamos co protexo do novo Consello Europeo de Investigación e o sétimo Programa Marco de Investigación e Desenvolvemento Tecnolóxico, dotado con 54.000 millóns de euros.Xunto ao fortalecemento da base económica de Europa, o que impórtanos é que tomemos conciencia dos valores do noso quefacer europeo. Queremos subliñalo no cume informal dos días 24 e 25 de marzo en Berlín, a través dunha Declaración de Berlín exposta como aposta de futuro. O cincuentenario da sinatura dos Tratados de Roma lembraranos unha vez máis que necesitamos unha autoconciencia compartida e unha comunidade de valores compartidos.

Porque Europa se sustenta en valores profesados por todos nós: a liberdade e a xustiza, a democracia, o Estado de dereito e o respecto dos dereitos humanos. O futuro do Tratado Constitucional se considera frecuentemente como a tarefa máis difícil e máis importante da presidencia alemá. Quero xa que logo subliñar unha vez mais a miña determinación: a Unión Europea medrou, pero a súa regulamentación non medrou con ela. A UE necesita un novo documento de bases, e necesítao o antes posible. O Tratado Constitucional foi ratificado por 18 dos 27 Estados membros, o cal aumenta a nosa responsabilidade de xestionar a súa substancia co máximo celo e coidado. No Consello Europeo do mes de xuño Alemaña tratará de presentar un calendario para un intento de solución. Se de aquí ás próximas eleccións ao Parlamento Europeo no ano 2009 non logramos levar a bo porto a reforma iniciada, nos topariamos diante dunha omisión histórica.

Unha constitucionalidade interna sólida tamén lle permite á Unión Europea falar cunha voz forte para o exterior. En materia de relacións exteriores, a alteración radical da situación de seguridade require unha cooperación cada vez máis estreita entre os europeos, como tiveron que comprobar traxicamente Madrid e Londres cos atentados islámicos. Hoxe hai unha Política Exterior e de Seguridade Común que merece ese nome. A UE asumiu responsabilidades en Bosnia e Herzegovina, forma axentes de policía no Congo, está presente na Franxa de Gaza... A estabilización dos Balcáns Occidentais, e en particular de Kosovo, será un dos temas centrais da nosa presidencia. A guerra do Líbano puxo de manifesto as complicacións existentes en Oriente Próximo. Como membro do Cuarteto para Oriente Próximo, a UE comprometeuse a coadxuvar a unha solución pacífica e completa na rexión, e estamos dispostos a asumir esa responsabilidade. Tamén queremos intensificar de novo o noso compromiso con África. En consecuencia, apoiamos a Portugal nos preparativos dun cumio UE-África no segundo semestre do ano. A presidencia do Consello da UE é un gran reto para os Estados membros, e, por certo, no sucesivo será un reto cada vez máis espaciado no tempo, como agora no caso de Alemaña ou no ano 2010 no caso de España. Paréceme, pois, un acerto que implantemos en colaboración con Portugal e Eslovenia unha fórmula de presidencia "tripartita", porque permítenos proseguir proxectos e impulsar iniciativas expostas a longo prazo. Sexa na loita antiterrorista, no aseguranza das nosas fronteiras ou no tema da Constitución. Só unidos podemos seguir construíndo Europa.Angela Merkel, chanceler federal da República Federal de Alemaña, preside o Consello da UE este semestre.