Os Estados Unidos de Europa, reinventados

Por Pasqual Maragall i Mira

Hai 25 anos, en decembro de 1983, o xornal francés Le Monde publicou unha entrevista co historiador Fernand Braudel sobre a identidade europea. Levaba por título Il faut réinventer les Etats-Unis d'Europe. España aínda tardaría tres anos en ingresar na Unión, entón composta por dez Estados membros: Alemaña, Bélxica, Dinamarca, Francia, Irlanda, Italia, Luxemburgo, Países Baixos, Reino Unido e Grecia. Eu levaba un ano de alcalde e miraba cara a Europa coas mesmas esperanzas que Braudel evocaba. O meu amigo norteamericano residente en Brasil, Norman Gall, á fronte hoxe da Fundación Braudel, e casado cunha catalá, ségueme informando por Internet aínda hoxe do que polo mundo sucede. Gall, como o propio Braudel, é un dos poucos humanistas globais que non fan simplemente o ridículo, senón que, como dicimos en catalán, hi toquen: que entenden de que vai a cousa. Braudel en 1983 explicaba a identidade europea desde a cultura europea, entendida como unha e plural, como feito compartido. O exemplificaba dicindo que un francés situado en Italia, Rusia, Polonia ou Alemaña, non sente estranxeiro; que as sensacións experimentadas son recoñecibles e con referentes histórico-culturais comúns. A diferenza do que lle ocorrería en países como a India ou China, onde te sentes desorientado, distinto de verdade. Cada país europeo representa unha Europa particular, dicía Braudel. Naquel momento describía a Unión como unicamente económica, e por tanto moi beneficiosa, fundamental, pero non aínda a Europa unida que el, eu e sen dúbida moita xente soñamos. A Europa unida e popular (do pobo) necesitaba unha base onde desenvolverse. Era preciso que as súas xentes vivisen e circulasen libres polo continente. Para iso, concluía na súa reflexión, para construír a Europa cultural e cidadá, facían falta varias cousas: unha estrutura política, un Goberno Europeo, un Parlamento Europeo con maiores poderes e unha defensa europea común. Xa entón dicía que un país europeo só non podía facer fronte aos retos que se lle presentaban. Facía falta reinventar os Estados Unidos de Europa. Que pasou desde entón, onde estamos, cara a onde imos como Europa? A Unión Europea formámola 27 Estados membro e aínda aspiran a entrar máis países europeos. Temos un Parlamento Europeo e institucións comunitarias que representan, respectivamente, aos cidadáns e aos Estados membro. Temos un Mercado Único e unha Unión Económica e Monetaria, coa adopción en 2002 do euro como moeda única, realidade consolidada xa hoxe. Temos moeda, bandeira e un himno, a Novena sinfonía de Beethoven, cuxa letra, de Schiller, traduciu o meu avó Joan Maragall ao catalán: Joia que ets dels cels guspira / procreada dalt do cel. Temos a libre circulación. Temos mesmo un Comité das Rexións, que me honrei en presidir durante dous anos e vicepresidir outros dous. Que máis fai falta para ser realmente os Estados Unidos de Europa? Quizais unha selección nacional europea de fútbol, que podería gañar mesmo a Brasil (sobre todo se nos deixasen pór a Messi no equipo, aínda que con Henry e algún outro dos seus compañeiros teriamos bastante). Tentamos establecer unha Constitución, pero as dificultades propias de ser tantos e tan distintos á hora de pornos de acordo frustrárona, levándonos ao Tratado de Lisboa. A pesar do non irlandés, de momento. Son grandes e notables éxitos comúns. Pero seguimos lonxe dos Estados Unidos de Europa que Braudel defendía 25 anos atrás. Hai un ano un mandato do Consello Europeo, encargou un informe sobre o rumbo e os obxectivos da Unión de cara ao horizonte dos anos 2020 a 2030 a un Consello de Sabios ou grupo de reflexión sobre o futuro, formado por personalidades de recoñecido prestixio político e académico e presidido por Felipe González. O informe debe estar listo en xuño de 2010 (aínda que Felipe xa anunciou que tentará que sexa antes), pero o mandato citado especifica que o grupo non deberá abordar cuestións institucionais, senón traballar no marco que establece o novo Tratado de Lisboa. 2010, 2020, 2030... Europa é complexa e por iso lenta. O mundo non vai ao mesmo ritmo. O mundo vai rápido, os ritmos económicos esixen respostas inmediatas. Os conflitos internacionais e as súas vítimas non poden esperar máis. Como subliñaba Lluís Bassets hai uns días, cada Goberno se volveu cara ao seu Estado. A Alemaña de Merkel parece paralizada a nivel europeo polos seus problemas internos. Se o país do himno non está polo labor, xa me dirán. Quizais haxa tamén un problema de liderado, no mundo e en Europa. Sanguinetti publicaba, tamén neste xornal, un artigo nese sentido. Falta un liderado ao servizo dunha idea, a idea da Europa Común, onde os cidadáns, recuperando a Braudel, sexamos libres e iguais, cada cal co seu acento e as súas manifestacións culturais, irmás e distintas. Cara a esta dirección remaba o plan de Bolonia para conseguir un espazo europeo de educación superior único e homologable, con universitarios e despois profesionais europeos de verdade, circulando e exercendo libremente por toda Europa. Animo aos nosos líderes e pensadores a que aceleren o ritmo da construción europea. A Felipe e o seu grupo de reflexión a que non espere a 2010, a que levante a bandeira europea ben alta e propoña medidas de presente. A crise pode ser unha moi boa oportunidade. Recentemente adherinme, xunto ao mesmo Felipe González, Prodi, Santer e outros destacados líderes europeos, a unha declaración promovida por unha asociación da que formo parte, Nôtre Europe, fundada polo meu mestre europeo, Jacques Delors. Titúlase Face à a crise, un besoin d'Europe. Nela apélase á necesidade de máis Europa para afrontar a crise económica. Ao final da declaración propomos que para as próximas eleccións ao Parlamento Europeo (xuño de 2009) cada familia política europea presente un candidato a presidente da Comisión Europea, e que estes candidatos debatan entre si, ofrecendo directamente aos cidadáns europeos a oportunidade de coñecer as súas visións e ideas e dando moita máis visibilidade e proximidade aos que nos representan en Europa. Sería un paso máis. Decisivo.