Farsa osetia

Por José Ignacio Torreblanca

A firma polo presidente Medvédev do decreto de recoñecemento da autoproclamada independencia de Osetia do Sur e de Abjazia supón a confirmación definitiva de que o conflito habido este mes de agosto foi minuciosamente orquestrado desde Moscova co fin de amputar a Xeorxia estes dous territorios. Trátase dunha represalia anunciada á conta da independencia de Kósovo, proclamada en febreiro deste ano. Desde entón, as autoridades rusas estiveron intensificando a presión sobre Tbilisi, animando ás milicias osetias a hostigar ás tropas xeorxianas, incrementando a súa presenza militar nas dúas rexións e concedendo pasaportes rusos por todas as partes. Aínda que houbo un intenso debate acerca de quen comezou as hostilidades o 9 de agosto, ese debate perde agora bastante sentido: a inclusión de Abjazia no mesmo lote demostra ás claras que Moscova nin sequera ten interese en apoiar a súa posición en argumentos. Para os que insisten no precedente de Kósovo, o ocorrido estes días debería ser a proba definitiva de que estes dous casos están nas antípodas do dereito internacional. O decreto de Medvédev iguala os 10 anos de mandato de Nacións Unidas en Kósovo con 10 días de ocupación rusa e, no colmo do cinismo, resolve o caso unilateral e inxustificadamente co que non é senón unha pura e chaira anexión. Rusia quixo demostrar claramente quen manda nas antigas fronteiras da URSS. Nunha reedición da Doutrina Monroe, as súas tropas paséanse agora impunemente polo territorio dun Estado membro da Organización para a Seguridade e a Cooperación en Europa (OSCE) e do Consello de Europa, dun socio e amigo da UE, Estados Unidos e a OTAN. Rusia fixo pagar cara a Xeorxia, unha democracia con vocación occidental, en rápido crecemento económico e estratexicamente crucial para Europa desde o punto de vista enerxético, a ousadía de ser a Cuba do Cáucaso. Quen no caso de Chechenia pensara que Rusia se contentaría con reclamar a impunidade dentro das súas fronteiras estaban equivocados. A lección non pasou inadvertida en Ucraína, que facilmente poderá perder Crimea se segue obstinándose en desaloxar de alí á flota rusa. Coa proclamación da independencia, Rusia escala perigosamente na súa rebeldía antioccidental e pon nunha posición imposible á OTAN, que tiña previsto conceder unha perspectiva de adhesión a Xeorxia e a Ucraína no seu cumio de decembro deste ano. A OTAN terá que responder á difícil pregunta de se a garantía de seguridade que implica o artigo 5 do tratado aplícase a toda Xeorxia ou só á Xeorxia amputada: no primeiro caso, trataríase dun casus belli con Rusia; no segundo, dun chiste macabro. Nuns poucos días, toda a orde europea foi sacudido. As consecuencias serán de gran alcance.

Tirado de EL PAÍS 27.08.08

"A guerra no Cáucaso" Un programa de Masha Gabriel con Jorge Aspizua (ESCOITA AQUÍ)

A resaca xeorxiana

Por Florentino Portero

O goberno xeorxiano fixo da recuperación do pleno control do territorio nacional o seu primeiro obxectivo, pondo fin á independencia de feito das provincias de Osetia do Sur e Abjasia, que se atopaban baixo protectorado ruso. Ao facelo puxo en dúbida a autoridade rusa no Cáucaso e Moscova, no seu particular lóxica do poder, sentiuse na obriga de responder. As súas Forzas Armadas están a acabar de ocupar ambas provincias, selando o seu vínculo con Rusia. Xeorxia calculou mal as súas forzas. Se pensou que a súa relación con EE.UU. disuadiría a Rusia equivocouse. Ben ao contrario, puxo ao goberno de Moscova na necesidade de facer unha demostración de poder. De non reaccionar, os ucraínos sentiríanse máis animados a seguir adiante na súa política prol-occidental e o prestixio ruso en Asia Central afundiríase en beneficio do norteamericano. Dous feitos recentes daban marxe a unha reacción contundente rusa. Co recoñecemento da independencia de Kósovo, EE.UU. e as grandes potencias europeas consagraban o dereito á segregación en situacións de conflito étnico. O que vale para Kósovo vale para Abjasia e Osetia do Sur. No Cumio da OTAN en Bucarest os europeos rexeitaron abrir negociacións con Xeorxia e Ucraína para preparar o seu ingreso, encartándose unha vez máis á chantaxe rusa e enviando a mensaxe equivocada. Rusia sabe que non ten nada que temer dunha Europa sedienta de combustible e dividida. EE.UU. puxo de manifesto a súa debilidade na rexión, permitindo que un estado amigo sufra unha humillación. Curiosa a esquerda europea que cala, en sonoro contraste coas súas manifestacións antinorteamericanas. Os gobernos europeos fan contidas declaracións, sen ánimo de molestar ao Kremlin. Rusia demostrou o seu poder no Cáucaso, pero agora ten que tomar unha decisión sobre o futuro de ambos os territorios, que pode volverse na súa contra. A anexión podería empuxar á OTAN a convidar a Xeorxia e Ucraína a incorporarse, o que Moscova tratou de evitar por todos os medios.

O que diga Putin

Por Valentí Puig

Un erro fatal de cálculo por parte do presidente de Xeorxia deixa espida a rugosa realidade dun mundo cada vez máis multipolar e no que Rusia reina no patio traseiro do que foi a Unión Soviética. Crendo terse metido a Bush jr. no peto e contar xa con cobertura da OTAN, a Saakashvili ocorréuselle meterlle o dedo no ollo a Putin mentres estaba nos Xogos Olímpicos de Pequín. Se agardaba aquiescencia á súa intervención militar en Osetia do Sur ou unha resposta estritamente proporcionada de parte de Moscova só pode deberse a que, nos seus anos en Harvard, Saakashvili non aprendeu suficiente sobre a prudencia e realismo político. Só a insensatez explica que Saakashvili non sexa consciente de que o oso ruso anda solto. Mentres os clarines olímpicos soan na China semitotalitaria como síntese postmaoísta de Píndaro e Confucio, Rusia opera naqueles espazos que o «horror vacui» da xeoestratexia incita a ocupar. A comunidade internacional emite comunicados e envía intermediarios.

Dabondo ten con Iraq, Afganistán, Paquistán ou Irán, tarefas para as que require do voto ruso no Consello de Seguridade. Os oleodutos que pasan por Xeorxia e avituallan -1,2 millóns de barrís ao día- a unha Unión Europea con política enerxética por estrear poden compararse, sen esaxerar, a un cordón umbilical. O episodio xeorxiano vén ratificar en parte as teses sobre un mundo postamericano no que compoñentes autoritarios como China ou Rusia impoñen as súas condicións. Por iso hai quen reclama en Washington un retorno a estratexias equiparables ao período Truman-Eisenhower, cando a contención do expansionismo soviético instrumentouse de forma dura pero restrita, sen lanzarse a aventuras bélicas nin arriscarse a guerras cuxas consecuencias foran incalculables. A Rusia de Putin, certamente, non é a Unión Soviética de Breznev, pero, con petróleo e a vontade de recuperar áreas de influenza na súa contorna xeográfica, o oso ruso pisa forte.

Máis flagrante é así o erro do presidente xeorxiano, aínda que poida argumentarse que Putin púxolle a trampa. Por outra banda, a Putin váiselle a man con ostentosa facilidade, como se viu en Chechenia. Agora quizais non se contentará só con recuperar o peculiar «status quo» de Osetia do Sur: tamén castigará á Xeorxia dun presidente cuxo aventurismo pon en apertos diplomáticos o chamado «soft power» da Unión Europea. De Putin o menos que pode dicirse é que exerce de veciño moi perigoso, que a sutileza diplomática non é a súa principal virtude e por iso vótanlle unha e outra vez os rusos que hai anos ficaron tan descorazonados coa vertixinosa desintegración da Unión Soviética. Como comportarse ante Rusia é unha pregunta cada vez máis peliaguda. Kósovo aparece co grosor dun nó gordiano. Con tanta incerteza en terras afgás, a OTAN que xenerosamente facilitou os seus limiares a Xeorxia deberá ter presente que polo menos Angela Merkel non estivo tan entusiasta. Sexa con McCain ou con Obama, a idea de sementar democracia por aspersión ou con divisións blindadas queda arquivada. Adeus aos neconservadores. De ingresar xa Xeorxia na OTAN, tería intervido Putin en suposta defensa de Osetia do Sur? En caso afirmativo, como actuarían en defensa de Xeorxia os membros da Alianza Atlántica? Segundo o que parece, o mundo non está para hipótese, senón para realidades estables. Un efecto de mimesis balcánica podería implicar a Rusia de Putin até extremos máis que regresivos que a ninguén conveñen.

Occidente ten escasa marxe de manobra e ao mesmo tempo sabemos que consentir accións unilaterais como a de Rusia contra Xeorxia vén ser como aceptar o seu veto na OTAN. Tamén sería útil sacar a lección implícita na obsequiosidade voluntarista con que os Estados Unidos asumiron a posición aparatosamente proamericana do presidente xeorxiano. O efecto foi contraproducente. A lea deixa xa un regueiro de vítimas e aniquilación. Por agora, Putin sae gañando en demérito de calquera esbozo de nova orde mundial.

Salvo por unha intuición astral, é un estraño momento este para que responsable de política internacional do PSOE, Elena Valenciano, reivindique o buenismo como pócima universal. Sobre todo, hai que desempoar os mapas do Cáucaso.

DE VOLTA Á URSS

Por John O´Sullivan

As mozas ucranias vólvenme tolo de verdade

Deixan Occidente á zaga

E as mozas de Moscova fanme cantar e berrar

Que Xeorxia sempre está na miña mente

Volvín á URSS

Non sabedes canta sorte tedes, rapaces,

De volta na URSS

John Lennon & Paul McCartney

Non son só os osetios do sur os que volveron á URSS esta mañá. Outros xeorxianos, países do «estranxeiro próximo» a Rusia, desde o Cáucaso ate o Báltico, «minorías nacionais» como os chechenos, e incluso os propios rusos, enfróntanse agora a un país e a uns líderes políticos corruptos, autoritarios, militaristas, e aos que non lles preocupa excesivamente onde acaban as súas fronteiras. Outra cousa é o afortunados que debemos sentirnos (eles e nós) a este respecto. Nos últimos anos, o Estado ruso asasinou en Londres a un exiliado con cidadanía británica; expropiado investimentos estranxeiros no nome dunha empresa de enerxía controlada por el mesmo; cortado as subministracións enerxéticas a países como medio de intimidación política; axudado aos rebeldes secesionistas dos países veciños para desequilibrar aos gobernos recentemente independentes; e este fin de semana —acabáronse as contemplacións— invadido e bombardeado o país soberano de Xeorxia. Ás veces estas accións levaron o fráxil disfrace da aplicación das leis tributarias ou do «mantemento da paz» (aínda que non o asasinato de Londres). A «democracia» foi un disfrace similar para un sistema político autoritario no cal o poder e a riqueza están cada vez máis concentrados en mans do ex presidente Vladimir Putin e outros siloviki (ou ex burócratas dos servizos secretos). É máis, este sistema parasitario foi exportado de maneira moi rendible ás rexións «secesionistas» ás que o Kremlin afirma estar protexendo. Como sinala Yulia Latinina de Novaya Gazeta: «Osetia do Sur non é unha rexión, nin un país, nin un réxime. É unha empresa conxunta entre xenerais siloviki e bandidos osetios para gañar diñeiro nun conflito con Xeorxia». Case todos os altos cargos do «Goberno» de Osetia do Sur son ex funcionarios rusos. O «ministro do Interior», por exemplo, serviu antes no Ministerio do Interior da Osetia do Norte rusa.

É este réxime monicreque —que existe para darlles diñeiro aos siloviki e desestabilizar á Xeorxia prol occidental— o que provocou a breve guerra a semana pasada ao disparar incesantemente contra as aldeas xeorxianas próximos e bombardealas. Agora está ocupado por «forzas de paz» rusas e, se Putin cumpre o que di, pronto será reincorporado a Rusia. Ou «de volta á URSS». Todo o que aos diplomáticos recén chegados quédalles por establecer é se a modificación das fronteiras internacionais por parte de Putin acabará aí. Podería axudar agora aos secesionistas de Abjasia? Ou incluso atacar a zona central de Xeorxia para bloquear o único oleoduto que transporta a enerxía de Asia Central a Occidente sen atravesar territorio ruso? Esta completa vitoria rusa levou a case todos os analistas á conclusión de que Saakashvili, o presidente de Xeorxia, caeu nunha trampa rusa cando lanzou unha operación militar para recuperar Osetia do Sur. É algo difícil de cuestionar. Pero esta era unha trampa con dúas portas. Se Xeorxia non tivese tomado medida algunha, Rusia incorporaría gradualmente a provincia secesionista. Putin xa concedera pasaporte ruso aos residentes en Osetia do Sur. As dúas portas da trampa conducían ao mesmo resultado: a expansión rusa e o castigo a Xeorxia por atreverse a ser aliado de Occidente. Moscova esperaba que a súa brutal invasión do territorio doutro país puidese disfrazarse de operación de «paz» para evitar o «xenocidio» e a «limpeza étnica» por parte dos xeorxianos. O seu goberno e os seus medios amaestrados dirixiron unha complexa operación de prensa para popularizar esta mendaz «historia». Inicialmente topou certa acollida entre algúns analistas occidentais para quen calquera inimigo de George Bush e os seus amigos debe de ter razón. Moitos alegaban, por exemplo, que o recoñecemento de Osetia do Sur por parte de Putin era unha resposta ao recoñecemento da independencia de Kosovo por parte de Estados Unidos e a Unión Europea. Xa que Rusia leva 16 anos axudando aos secesionistas, isto convertería a resposta rusa nun acontecemento único na historia universal: a primeira ocasión na que unha consecuencia precede á súa propia causa. Outra escusa empregada para suavizar as críticas contra Rusia é que Saakashvili enoxou a Putin ao pretender entrar na OTAN. Este argumento é unha particular aplicación da premisa xeral de que, como ironicamente di o filósofo Roger Scruton, «defensa igual a agresión». O que a semana pasada demostrou é que Saakashvili tiña razón ao buscar a protección que a pertenza á OTAN lle proporcionaría fronte á agresión rusa. Se se lle concedese, polo menos daríalle ao Kremlin unha razón seria para evitar a escalada desta semana. En conxunto, esta combinación de complexa campaña dos medios rusos e masoquismo cultural da opinión pública occidental podería ter convencido a Occidente de que se tragase este avance ruso, emitise algunhas protestas, e despois seguise coma se nada. Iso aínda pode ocorrer: a opinión pública alemá é especialmente sensible a ditas tentacións. Pero perante ese apaciguamiento érguense agora tres obstáculos. O primeiro é a visión dos tanques rusos avanzando por territorio xeorxiano. No trixésimo aniversario da invasión de Checoslovaquia, esperta todos os vellos recordos da brutalidade soviética. O segundo é que os secesionistas abjazios, animados por Moscova, están agora ampliando o conflito e ameazan con desmembrar Xeorxia aínda máis. Iso debilita seriamente o conto ruso das «forzas de paz». E en terceiro lugar, os ex satélites soviéticos agora pertencentes á OTAN e á Unión Europea forman un grupo de presión permanente a favor de que se estableza unha defensa forte contra Rusia. O sábado, Polonia e os países do Báltico emitían un chamamento conxunto para que ambos organismos se opuxesen á agresión rusa. Pero, como pode facelo occidente? Rusia ten un predominio estratéxico esmagante na rexión. Quizais o mellor que os diplomáticos occidentais poidan lograr a nivel local sexa reconxelar o conflito dunha forma que permita a Rusia conservar Osetia do Sur pero deterse aí. Entón, sen dar formalmente o visto e prace á anexión de Moscova, Xeorxia estaría de acordo en establecer o seu estatus futuro por vías exclusivamente pacíficas. Dada a actual belixerancia de Rusia (aínda segue bombardeando Xeorxia central), dito acordo podería verse case como un logro. A longo prazo a cuestión é diferente. Se existe un risco de que Rusia se converta noutra URSS, entón Occidente debe demostrar que a estrutura internacional posterior á Guerra Fría vai seguir sendo a mesma, tanto no Cáucaso como en calquera outro lugar. Por exemplo, se os centroeuropeos, enfadados pola crise en Xeorxia, anunciasen que agora aceptan as defensas de mísiles ás que se opuxo Putin, o seu ataque a Xeorxia sería contraproducente desde o punto de vista estratéxico. De xeito similar, un novo convite a ingresar na OTAN (quizais cun programa de oleodutos mellorado) demostraría que castigar a Xeorxia con excesiva dureza non serve máis que para empurrar ao país a unha alianza máis estreita con Occidente. E unha decisión conxunta dos países occidentais de rexeitar como non válidos os pasaportes rusos portados por cidadáns de Osetia do Sur, tal vez sancións no enclave, deixaría ao Kremlin coa xestión dun empobrecido enclave. Estas políticas son menos perigosas do que parecen porque Rusia é máis feble do que parece. O seu éxito económico actual débese case por enteiro a uns prezos enerxéticos elevados que probablemente sufrirán grandes flutuacións no futuro. O seu mercado bolsista está sufrindo caídas debido ás aventuras militares e á prudencia dos investidores. Sofre unha seria diminución da poboación. E, en parte como consecuencia, recruta aos membros do seu exército, de maneira desproporcionada, entre os chechenos e outras minorías nacionais. De xeito que a Rusia convenlle evitar as aventuras militares, especialmente no Cáucaso, garantir os investimentos occidentais e os mercados abertos e, en xeral, mellorar a súa imaxe actual de «oso coa cabeza alta». Occidente pode ofrecer o que Rusia necesita; tamén pode advertir ao país que, se reacciona violentamente perante calquera das políticas antes propostas, pode imponerle todo un conxunto de sancións económicas como resposta, empezando pola súa expulsión do G-8. Por suposto, Rusia dispón da súa propia sanción económica: cortar a súa subministración de enerxía a Occidente e deixar aos europeos sumidos na escuridade. Pero se isto entra dentro do posible, non é mellor que o saibamos antes de que sexa demasiado tarde?Doutra forma, pode que os xeorxianos non sexan os únicos aos que se convide a cantar este retrouso final:

«Móstrame as túas montañas de cumes nevadas alá no sur;

lévame á granxa do teu pai;

deíxame oír o son da túa balalaica;

ven e dálle calor a teu camarada.

Volvín á URSS.

Non sabedes o afortunados que sodes, rapaces;

de volta na URSS».

Osetia do sur, sen agarradeiras

Por Carlos Taibo

O conflito que acosa a Osetia do Sur, e no seu caso a rexións lindeiras, é deses que a duras penas ofrece algunha agarradeira sólida da que aferrarse. Nin os axentes locais nin os seus patróns internacionais merecen -formulemos a cuestión nestes termos- maior adhesión. E iso é así aínda que, pese ao silencio xeral respecto diso, nos últimos días despunte, por encima de todo, a responsabilidade que EEUU ten na reconversión bélica do “rifadoiro” surosetio: resulta difícil imaxinar que a inicial ofensiva militar xeorxiana -non foi Rusia, como parecen subliñar a maioría dos nosos medios, a que rompeu un tan precario como prolongado cesamento do fogo- non contaba co beneplácito, e no seu caso co franco apoio loxístico, de Washington. Non se esqueza que dun tempo para acó a Casa Branca tópase firmemente decidida a mover peza nunha rexión tan sensíbel como o Cáucaso coa vista posta, claro, en manter a presión sobre Rusia e en disputar a esta, en paralelo, o negocio da explotación e o transporte das materias primas enerxéticas extraídas no Caspio. Á marxe do anterior, o aconteciso os últimos días é un exemplo de libro do obsceno vigor contemporáneo das dúas varas de medir. O de Washington salta á vista: se hai uns meses a Casa Branca contestou abertamente a integridade territorial de Serbia, agora, en troques, acóllese o principio correspondente cando polo medio se atopa a do afillado xeorxiano. Mentres, as acusacións verquidas contra Rusia por intervir militarmente fóra das súas fronteiras non poden producir senón estupor tendo en conta o rexistro que Estados Unidos arrastra nese terreo. Claro que Moscova non sae mellor parada: opúxose con enerxía á independencia de Kósovo, agora parece coquetear cunha secesión de Osetia do Sur,

mentres, e como é sabido, nega drasticamente calquera horizonte deste cariz na case veciña Chechenia. Se as opinións de Putin sobre os xenocidios alleos teñen, claro, unha credibilidade menor, por non faltar nin sequera falta o emprego instrumental dos continxentes de pacificación: desde hai tres lustros é evidente que os soldados rusos despregados en Osetia do Sur e en Abjazia fica aliñados cun dos bandos enfrontados, sobre a base dun modelo que Washington tivo a ben patentar, con lamentable éxito, en Haití. Así as cousas, a conclusión parece servida: a integridade territorial e o dereito de secesión se manifestan, por tirios e por troianos, conforme aos intereses respectivos. Se nada particularmente sólido hai que achegar en proveito das causas que amosan Estados Unidos e Rusia “non nos enganemos no que fai ao sentido da política de Moscova, imbuída, como a da Casa Branca, de espasmos imperiais e, a pesar das aparencias, a duras penas interesada no destino de surosetios ou abjazios”, fariamos mal en esquecer que o conflito que nos ocupa non lle faltan raíces locais. É inevitable respecto diso invocar, unha vez máis, as secuelas das fórmulas de enxeñería ética que cobraron corpo tanto ao amparo do zarismo como na etapa soviética. Entre os seus efectos, palpables, na rexión cóntase a existencia de dúas Osetias, unha emprazada ao norte, en Rusia, e a outra situada ao sur, en Xeorxia. Se iso por si só achega un caudal inxente de problemas, o seu é agregar que a conduta dos dirixentes xeorxianos e surosetios ao longo dos últimos 15 anos, por propio impulso ou de resultas de presións alleas, non fixo senón agregar leña ao lume. Se os primeiros abrazaron con rotundidade, nos anos inmediatamente posteriores á desintegración da URSS, políticas abrasivas no terreo nacional, que xeraron un inevitable descontento en Osetia do Sur -e en Abjazia-, os segundos, alentados neste caso por unha Rusia que entregou tan xenerosa como interesadamente pasaportes á poboación local, non dubidaron en buscar unha permanente vía de confrontación que lle dea ás a un proxecto de secesión (tal e como o fixo entre 1999 e 2007, se así quere, e salvando todas as diferenzas que procedan, o groso das forzas políticas albanokosovares). En semellante escenario, e devandito sexa de paso, un está obrigado a coller con pinzas as informacións que, dun lado como do outro, acusan ao rival de violencias extremas e limpezas étnicas. É verdade, aínda así, que os que creemos no dereito de autodeterminación estamos medio invitados a deixar constancia dun feito insubornable: aínda que o seu é examinar con detalle o ocorrido cos xeorxianos étnicos outrora residentes en Osetia do Sur, sobran os motivos para concluír que a maioría da poboación local non desexa pertencer ao Estado xeorxiano. Se así se quere, este é o único dato que invita a mirar con ollos concesivos algunha das causas que se revelan sobre o terreo. Non faltará quen aduza, ben é verdade, que se detrás de moitas das políticas que abrazan hoxe os gobernantes xeorxianos apréciase o alento pestilente de Estados Unidos, a xeito de liviá compensación a maioría dos pobos do Cáucaso setentrional miran con receo aos osetios, historicamente entregados, pola súa banda, a unha franca colaboración con Moscova

Europa... é un pais?

De como se constrói um europeu

A propósito das comemorações dos 20 anos do Programa Erasmus

por Ana Bigotte Vieira

Em 1986 entrei para a escola primária e Portugal entrou para a Comunidade Europeia. Professores que tinham aprendido a geografia pelos livros do Regime (e sabiam de cor as linhas de caminho-de-ferro de Angola) fizeram-me desenhar 12 estrelas amarelas sob fundo azul vezes sem conta. Todas as semanas ia para a janela desenhar a Europa a contraluz, para saber quais eram os 12 países da Comunidade Europeia. No Verão, os Jogos sem Fronteiras, mais tarde o Erasmus, depois o Leonardo Da Vinci e assim aprendi a ser Europeia. Tenho amigos em vários países da Europa (e saudades deles); já estudei em escolas noutros países da União Europeia (isto ainda antes de «Bolonha»), habituei-me às viagens de comboio, de carro, camioneta e fiquei contente quando apareceram as viagens de avião low cost. A polivalência laboral erigida em precariedade actual permite-me trabalhar (praticamente sem nenhum vínculo ou garantia social) dentro da Comunidade à medida do meu esforço, sorte, imaginação e capacidade de autopromoção pessoal. A Europa passou a ser para mim uma rede de pontos – quase sempre cidades – que rapidamente consigo unir entre si num mapa afectivo que as aproxima no meu pensamento, de forma directamente proporcional à distância que sinto em relação ao interior português e a regiões onde não conheço ninguém, não vivi nada, não sei como abordar. Lisboa, deste modo, assemelha-se-me mais a Oxford do que a Barcelos. À medida que vou construindo este meu mapa afectivo da Europa da qual aprendi a fazer parte (e não dizia Jean Monet, em 1956, «já construímos a Europa, falta agora construir os Europeus»!?) cada vez consigo menos ficar indiferente à violência fundadora desta Europa que eu também sou:
Leio com atenção as notícias da chegada de mais e mais emigrantes às «costas da Europa» (qual será a Europa deles?; em que janela a terão desenhado a contraluz?); apercebo-me da sua presença nesta Europa em que vivo, sinto o reforço das leis e a construção dos campos de detenção para os acolher, a sociedade a mudar com a sua presença, a minha presença a mudar com a presença deles, Lisboa a ficar capital Europeia, eu a ficar Europa que não quero ser.

* Mestranda em Ciências da Comunicação – Cultura Contemporânea (FCSH da Universidade Nova de Lisboa) e aluna de Estudos de Teatro (Faculdade de Letras da Universidade de Lisboa).

Europa no limbo

Por Carlos Fuentes

Visitei Europa por primeira vez en 1950. As feridas da II Guerra Mundial eran visibles. Cidades destruídas. Poboacións empobrecidas. Cartóns de racionamento. Todo resumiuno, cunha estética do máis lúcido terror, Max Ernst na súa pintura Europa despois da choiva, exposta nunha galería da Place Vendôme de París. Alí, outro gran xenio do surrealismo (Luís Buñuel era o seu par) convertía a catástrofe europea nunha paisaxe abatida de roca cadavérica iluminada apenas polo sol dunha eclipse. Se Max Ernst daba a resposta estética á guerra, tres estadistas buscaban a resposta política. Francia e Alemaña iniciaron as guerras de 1870, 1914 e 1939. Establecer un pacto da concordia entre ambas nacións parecía -e era- o alicerce da paz. O chanceler francés, Robert Schuman, o chanceler alemán, Konrad Adenauer e o gran internacionalista francés Jean Monet construíron unha alianza de cooperación franco-xermana que foi garante da paz europea durante case seis décadas. Pero Alemaña estaba partida pola metade debido á política estalinista de crear unha zona de seguridade para a URSS, do río Elba á fronteira ruso-polaca. A Cortina de Ferro illou a media Alemaña e todo o Leste europeo privouse, así mesmo, da recuperación económica auspiciada polo Plan Marshall, orixinalmente proposto tanto ao Occidente como ao Oriente europeos. O Plan Marshall, é certo, non era inocente. Ao finalizar a guerra, Estados Unidos tiña un trío de estadistas (o presidente Harry Truman e os secretarios de Estado George Marshall e Dean Acheson) que miraban lonxe e entendían dúas cousas: que a recuperación económica de Europa era a maior barreira contra a expansión soviética e que Estados Unidos demandaba unha economía europea resucitada para ampliar e fortalecer o propio mercado norteamericano.

Que os países do Occidente europeo, recuperándose economicamente, afirmarían cada vez máis a súa independencia política, era previsible. Que os do Oriente quedasen suxeitos ao Kremlin, tamén o era, como o demostraron os intentos de democratización do socialismo en Hungría e Checoslovaquia. Que o sistema enteiro traducíase en baixa produción, baixo consumo e excesivo gasto militar, auguraba, como o viu ao cabo Mijaíl Gorbachov, o esborralle do mesmo. A comunidade europea saíu fortalecida do fin da guerra fría. Pero se se acabou a neta confrontación ideolóxica capitalismo-comunismo mediante un sistema mixto de capitalismo con amplas garantías sociais, xurdiron a encher o baleiro ideolóxico diferenzas étnicas, relixiosas, nacionais, e un imprevisto: a migración das antigas colonias africanas ás vellas metrópolis europeas.

Se evoco este transfondo é só para admitir que a puxanza económica de Europa parecía tolerar estes desafíos internos e externos. O que hoxe se pon en dúbida non é xa o desafío externo, senón a catarata de males internos. Ausente de Europa desde hai seis meses, alármame o cambio que percibo neste verán de 2008. O aumento do prezo da gasolina a 145 dólares por barril ameaza a cultura do automóbil e impón restricións á circulación. O centro de Londres élle vedado ao automóbil privado para favorecer o transporte colectivo. París convértese nun velódromo de motonetas e motocicletas. Ao prezo do combustible engádese agora o da alimentación, comentado hai meses nestes artigos como unha posibilidade que hoxe é un feito: o prezo do alimento en Europa ascendeu nun 40% no último cuarto e a escaseza ameaza a numerosos produtos. Os valores inmobiliarios descenden (nun 20% só en Inglaterra) pero os intereses bancarios ascenden. O emprego sofre unha diminución dolorosa. Só en España, as excelentes reformas sociais do Goberno de Zapatero (dereitos da familia, igualdade sexual, modernización civil) resultan insuficientes para darlle a cara ás esixencias da produtividade, o crecemento e a competitividade en crise.

Abordando estes temas, Zapatero perde popularidade, pero seica obriga a España a ver a realidade: a bonanza detívose, as vacas fracas chegaron, a realidade económica debe ser vista con tanta imaxinación como, até agora, a realidade social. O valor político mídese na adversidade tanto ou máis que na fortuna. Engádase a este brusco descenso económico unha serie de graves fallas políticas. No seu intento de actividade indisciplinada, o presidente de Francia, Nicolas Sarkozy, vai deixando unha serie de iniciativas incumpridas e outras que substitúen o indeseado co imposible. A unión mediterránea proposta por Sarkozy tiña que irritar profundamente a Alemaña, excluída do Mare Nostrum en tanto que lle daba a Turquía unha sobremesa insípido a cambio da exclusión de Ankara do gran banquete europeo. O proxecto mediterráneo desangrouse para quedar como un documento de boas intencións.

Até que punto danouse, tamén, a relación franco-xermana, pedra angular do edificio europeo? O ingreso á Unión Europea dos países menos desenvolvidos do Leste -e aínda dos máis prósperos- crea adiamentos, desniveis e friccións, entre elas as da migración Este-Oeste, que, axuntada á migración de África a Europa, dá lugar a tensións que pon a proba numerosos datos da integración europea. O primeiro, a capacidade ou incapacidade de integrar ao traballador africano á economía do Norte. Enseguida, a maneira de regular a corrente migratoria cumprindo a lei pero sen violar os dereitos humanos dos migrantes. Terceiro, a incapacidade das economías africanas para reter aos seus propios traballadores e a debilidade dos programas africanos de construción nacional. E cuarto, a falta de protección ao traballo e a presenza de réximes autoritarios ou de desorde política en partes de África: da ditadura de Mugabe en Zimbabue á fame fatal de Darfur.

Silvio Berlusconi, o bufón da política italiana, permítese lamentar a ausencia de grandes figuras no taboleiro europeo. Creo que o problema non son os líderes: o problema son os problemas e no mundo globalizado o que sucede en Europa repítese, en graos maiores ou menores, noutras partes. A migración laboral. O prezo dos combustibles. O prezo da alimentación. Os intereses en ascenso. Os valores inmobiliarios á baixa. A crise financeira. E o espectro lívido da inflación.

Tirado do xornal EL PAÍS - 03.08.08