A Francia de todos os medos

Por José A. Sorolla.

Despois de case seis meses de esgotadora campaña electoral, aínda que oficialmente son 15 días, os franceses elixirán o domingo aos dous finalistas que o 6 de maio competirán pola presidencia da República. Malia que todas as sondaxes –publícanse oito á semana– dan como favoritos a Nicolas Sarkozy e a Ségolène Royal, non hai que desbotar sorpresas. O comportamento electoral dos franceses é bastante imprevisíbel e máis nunha elección á que se chega cun grao de insatisfacción e de temor nunca vistos. Insatisfacción dos electores co seu sistema político e cos seus dirixentes. Entre todos os principais países democráticos, os franceses son os máis críticos e os que máis desconfían dos seus cargos electos, e os máis rabiosos contra as súas elites.

Non en van desde 1981 ningunha maioría gobernante logrou revalidar o seu mandato nunhas eleccións. Non en van o ultradereitista Jean-Marie Le Pen pasou á segunda volta no 2002, deixando na gabia ao socialista e primeiro ministro saínte, Lionel Jospin, e ridiculizando de paso a todas as sondaxes, xa que ningunha previra o terremoto político que se aveciñaba. Non en van os franceses revolcaron a Constitución europea no 2005 nun voto de castigo probablemente por razóns internas, pero que paralizou Europa e, o que é peor, deixou un pouso de euroescepticismo non só no electorado, senón entre os mesmos dirixentes dos partidos que, a excepción da extrema dereita e da esquerda extrema, apoiaron o si.

Este caldo de cultivo do euroescepticismo, cando non abertamente do antieuropeísmo, expresa un dos múltiples medos que percorren Francia. Os franceses, e os seus dirixentes políticos en primeiro lugar, teñen medo a Europa, que se utiliza como chibo expiatorio de moitos males. Abonda ver, por exemplo, o discurso de Sarkozy sobre o euro forte, ao que responzabiliza da debilidade da economía francesa, cando, como escribe François Bayrou, o único realmente europeísta, no seu libro Projet d'espoir, “se a débeda é soportable para os franceses despois de que supere a cota de alerta, é unicamente ao euro a quen llo debemos. Grazas a el, puidemos, en efecto, salvagardar tipos de interese extremadamente baixos”. A débeda francesa acada nada máis e nada menos que 1,2 billóns de euros. Abonda oír as proclamas de Ségolène Royal contra o Banco Central Europeo, dirixido ademais por un francés, coma se a autonomía e independencia da institución fosen as responsables do paro en Francia.

Se Europa é agora un factor de medo en Francia, ocorre o mesmo coa inmigración ou coa mundialización. En lugar de recoñecer o fracaso da política de integración, cuxos principios seguen sendo válidos, e rectificar os erros de aplicación, o partido de Sarkozy liga inmigración e identidade nacional e identifica inmigración e delincuencia. A mundialización, en lugar de ser vista como unha ocasión para que as empresas francesas abran mercados, é percibida como un perigo que trae deslocalizacións, paro e crise económica. China e a India están máis presentes no debate polo temor que espertan que pola oportunidade que ofrecen. Finalmente, hai medo ao cambio e ás reformas. Seguramente, a sociedade francesa é máis consciente que os seus políticos de que as reformas son necesarias, pero son os propios dirixentes os que non se atreven a afrontalas refuxiándose nos temores e desconfianzas dos seus votantes.

A esta contradición non son alleos os vaivéns de Ségolène Royal entre a súa fidelidade a un partido que non acaba de asumir os cambios e o seu desexo de distanciarse do aparello e propor novas políticas. A Sarkozy ocórrelle algo cuspido: o seu neoliberalismo brutal e a súa “ruptura tranquila” foron corrixidos para alongar a base electoral e para non provocar un medo excesivo aos cambios. Só un dato: ao campión do liberalismo escríbelle os discursos Henri Guaino, próximo no pasado a Philippe Séguin, máximo representante do chamado gaullismo social.

Así son os paradoxos desta cita electoral, pero é que ademais Francia ten as súas peculiaridades. Ten na Fronte Nacional (FN) o maior partido de extrema dereita de Europa –outro signo do medo– e ao tempo segue habendo en cada elección seis ou sete candidatos de extrema esquerda, tres deles trotskistas. O escritor Alain Soral, exmilitante comunista, que apoiou no 2002 ao xacobino Jean-Pierre Chevènement, apoia agora ao FN e se permite declarar: “Se Marx vivise hoxe, chamaría a votar a Le Pen”. “É o partido do pobo”, di, e o que representa o “espírito da Comuna”. Raros os hai en todas partes, pero en Francia, nas últimas presidenciais, o representante dos cazadores superou en votos ao comunista. Á parte da vertente esotérica destes candidatos menores, ocorre que, en realidade, son tamén un reflexo do desconcerto, da perplexidade e do medo que atenazan á sociedade francesa.