Europa: ‘to be or not to be'

Por Eugeni Bregolat, embaixador de España na RP China de 1987 a 1991 e de 1999 a 2003. Director político (responsable da coordinación da Política Exterior e de Seguridade Común cos socios da UE), de 1977 a 1999 (LA VANGUARDIA, 12/04/07)

Medio século despois da sinatura do tratado de Roma o seu éxito é indiscutible. No político, fíxose impensable unha nova guerra entre países de Europa Occidental, en primeiro lugar entre Francia e Alemaña, poñendo fin a unha historia milenaria de conflitos. A democracia, a liberdade e o respecto polos dereitos humanos florecen. No económico, o éxito non foi menos rotundo. Sen embargo, a obra que se propuxeron os pais fundadores está a medio facer: Europa carece dunha política exterior e de seguridade, e a unión política non está no horizonte. Os países membros só cederon a súa soberanía a órganos supranacionais nalgúns campos concretos, como o comercio exterior, a política agraria, ou, para os integrantes do euro, a política monetaria, de xeito que a concepción intergobernamental prevalece, ate agora, sobre a federalista.

As tendencias en curso debuxan, para mediades do século XXI, un mundo multipolar con potencias de escala continental, como EE. UU., China, India ou Rusia. Nese contexto, se os países europeos non son capaces de unificar a súa política exterior e de seguridade están condenados á irrelevancia. Incluso os maiores países da UE, cos seus asentos no Consello de Seguridade da ONU ou no G-8, ou as súas modestas forzas nucleares, non serán, un a un, máis que potencias de segunda fila, con escasa influenza a nivel global. Xa o vía así, en 1954, Jean Monnet: “Os nosos países fixéronse demasiado pequenos para o mundo actual, pola escala dos modernos medios técnicos, pola medida de Estados Unidos e Rusia hoxe, de China e a India mañá”.

Tiven ocasión, como embaixador, de desempeñar nunha ocasión a presidencia da CEE e noutra a da UE en China. A este país, partindo da ríxida vertical de poder da tradición confuciana, cústalle entender a un grupo de estados independentes que puxeron en común partes da súa soberanía e reteñen outras. Pensan que Europa atravesa aínda a etapa dos estados combatentes previa á unificación de China, vintecinco séculos atrás. Conta Felipe González que un día Deng Xiaoping díxolle: “Vostedes os europeos, tan pouquiños que son, como non se poñen de acordo?”. China só empezou a tomar en serio á UE co euro, a creación da Forza de Desenvolvemento Rápido e do Alto Representante da PESC, o proxecto de Constitución. O rexeitamento deste último por Francia e Holanda deixounos perplexos.

Aínda que custe comprendela, China ten un enorme interese en que a UE avance para a unificación da súa política exterior e seguridade, se non a plena integración política, e se converta nun dos polos do mundo multipolar que auspicia. Nunha ocasión oín comentar a Chris Patten en Pequín, con humor moi inglés: “As veces os chineses parecen crer máis en Europa que nós”. É certo que, como dicía Monnet, “a construción europea, como todas as revolucións pacíficas, necesita tempo. Tempo para convencer, tempo para adaptar as mentalidades e axustar as cousas a grandes transformacións”. Por primeira vez na historia un grupo de países iniciou un proceso de integración pacífica a base de ceder partes da súa soberanía a órganos de natureza supranacional creados por eles. Está por ver se este proceso se estenderá á política exterior e de seguridade, se culminará algún día na plena integración das súas soberanías ou se, pola contra, deterase nun gran espazo económico con cesións de soberanía limitadas.

É obvio que algúns países non desexan ir máis alá desta última opción. A guerra de Iraq, por outra banda, puxo de manifesto diferenzas insalvables respecto a cuestións centrais en política exterior. Hoxe por hoxe, se algúns países membros quixesen avanzar neste terreo terían que utilizar fórmulas como as cooperacións reforzadas, deixando de lado as demais. Tal vez dentro dalgúns anos, ou doutro medio século, as posicións dos países membros agora renuentes teñan madurado dabondo para aceptar que a integración nunha soberanía común europea é preferible á conservación da vella soberanía nacional ao prezo da irrelevancia. “Aínda serán necesarias moitas probas - escribiu Monnet- antes de que os europeos comprendan que non teñen máis alternativa cá unión ou unha longa decadencia”. Polo momento, diante do euroescepticismo, non cabe máis que a europaciencia. No fondo, pois, os países europeos deben decidir se teñen a vontade de tomar nas súas mans o seu propio destino ou se se resignan a ser mero obxecto das decisións doutros; se, fatigados por medio milenio de dominar o mundo, demiten da historia ou lles queda aínda enerxía vital suficiente para acometer unha nova singradura como protagonistas a escala global.

É a cuestión existencial. To be or not to be, that's the question