Escenarios para Europa

Por Martín Ortega Carcelén, investigador no Instituto de Estudos de Seguridade da Unión Europea en Paris

Un dos episodios menos brillantes do longo proceso de construción europea foi a Declaración de Berlín que festexou o seu cincuenta aniversario o 25 de marzo pasado. O texto, de páxina e media, non di ren en realidade. Os líderes se reuníron para escoitar concertos e admirar fogos artificiais, pero un se pregunta se, ademais, falaron entre eles de cousas serias. A Declaración de Berlín non merece críticas, en calquera caso. A pobreza é un síntoma, máis que a causa da enfermidade. O verdadeiro problema tópase na falta de acordo sobre cuestións fundamentais entre os 27 gobernos dos Estados membros. E xa se sabe: cando quere poñerse de acordo a un gran grupo, ou ben se atopan compromisos que non satisfán a ninguén, ou ben hai que dividir o grupo e cada un pode actuar como máis lle apetece.

Logo dunha fase de incerteza, a chanceler alemá, Angela Merkel, quere atopar un acordo sobre a Constitución Europea. O seu plan é fixar un calendario no Consello Europeo que terá lugar en xuño, para introducir os cambios necesarios de aquí a final de ano, completar o proceso de ratificación durante 2008, e solucionar así o problema antes das eleccións ao Parlamento Europeo en xuño de 2009. O plan de Merkel é voluntarioso, pero esquece un elemento crucial: na Europa ampliada, as posicións están tan divididas que os acordos de contido poden resultar imposibles. Algúns teñen a impresión equivocada de que Francia e Holanda son o obstáculo principal, pois rexeitaron en referendo o proxecto de tratado. Agora, cando se reabre a negociación as posicións respectivas, demóstrase que o problema non son eses dous países. Máis ben, os Gobernos euroescépticos, que estaban moi cómodos co parón tralos plebiscitos en Francia e Holanda, deben retratarse e expoñer abiertamente as súas dúbidas sobre o acordado en 2004.

No novo debate, case seguro, toparanse terreos de acordo para integrar os puntos de vista francés e holandés, pero parece máis difícil aceptar as pretensións dos outros. As diverxencias son enormes. En canto á forma, o Reino Unido e outros membros pretenden un novo tratado para introducir as reformas necesarias nos anteriores asinados en Maastricht, Ámsterdam e Niza. Algúns líderes, como a propia Merkel e o candidato a presidente da República en Francia Nicolás Sarkozy, queren unha mini-Constitución, quizais con outro nome, para retomar só as disposicións principais do proxecto. Outros pretenden facer cambios menores á Constitución, gardando a sustancia. E, en fin, moitos dos que xa ratificaron quixesen preservar o texto, engadindo protocolos, anexos ou complementos alí onde sexa necesario.

Pero o verdadeiro problema está na sustancia. Existe unha brecha insalvable entre aqueles que ven o proceso de integración como a creación dunha identidade europea que se suma á dos Estados membros (e por iso aceptan a idea de Constitución), e os máis nacionalistas, que queren manter custe o que custe o protagonismo dos Estados individuais e conciben a UE como unha mera organización internacional de coordinación (polo que rexeitan símbolos como a bandeira). Nestas circunstancias, o Goberno español está adoptando unha posición europeísta coherente, moi en liña cos desexos non só da maioría dos cidadáns españois, senón tamén da maioría dos europeos. Aínda que o proxecto de tratado constitucional sexa remozado, e aínda se o término de Constitución é substituído por outro menos pasional, o importante é que os avances fundamentais do proxecto que os españois votamos en febreiro de 2005 sexan ratificados pola maioría, e postos en práctica. Crear un presidente do Consello Europeo para evitar a rotación en tiovivo das presidencias semestrais, establecer un ministro europeo de Asuntos Exteriores que garanta unha política exterior e de seguridade máis activa e eficaz, incrementar o papel do Parlamento Europeo e dos Parlamentos nacionais así como as decisións por maioría cualificada en lugar de unanimidade, e atribuír novas competencias en campos fundamentais como cambio climático, inmigración, terrorismo e crime organizado son melloras que merecen a pena.

Por este motivo, España e os países que ratificaron deben manter a validez deses avances. Nos meses por vir, as dificultades para confirmar tales progresos virán, unha vez máis, dos euroescépticos que, en términos xerais, menosprezan a integración política, non ven razóns para atribuír novas competencias a Bruxelas e, en cuestións internacionais, pensan que a Unión non debe ter voz propia, xa que alinearse con Estados Unidos é a opción preferible en toda circunstancia. Mirando ao futuro, as diverxencias tan pronunciadas entre os Estados membros abren polo menos tres escenarios. O primeiro sería acomodar a todo o mundo nunha unión continental de talla xigantesca. No entanto, a procura de posicións compartidas, que foi posible nos últimos vinte anos, parece agora impracticable. O segundo escenario sería crear unha asociación máis pequena dentro da Unión, entre aqueles Estados que queren verdaderamente unha maior integración. Este grupo podería basearse, por exemplo, naqueles países que participan hoxe no euro ou no acordo de Schengen sobre as fronteiras comúns. O terceiro, máis afastado, sería un cambio de actitude dos euroescépticos, que podería estar provocado entre outros motivos por unha alteración da axenda mundial tralas eleccións norteamericanas de novembro de 2008, cun presidente de Estados Unidos que apoie o multilateralismo e a construción rexional e, por conseguinte, anime ás súas máis fieis aliados europeos a participar sinceramente na integración. ¿Pode construírse unha nova asociación dentro da UE sen a participación dos euroescépticos e en particular do Reino Unido?

Isto dependerá sobre todo da vontade dos outros grandes, incluíndo Alemaña, Francia, España e Italia. Por este motivo, o resultado das eleccións francesas é tan importante para Europa. Seguramente, Nicolas Sarkozy non quererá deixar fóra ao Reino Unido en ningún caso, mentres que Ségolène Royal compoñería con Prodi e Zapatero un grupo europeísta moi forte, que empuxaría a Merkel a posicións máis ambiciosas. De todas as maneiras, tendo en conta a posición recalcitrante dalgúns membros actuais da UE, e o tamaño enorme que está adquirindo coas ampliacións, o establecemento dunha nova unión dentro da Unión a medio prazo é unha posibilidade que habería que explorar.

A EUROPA, O HOLOCAUSTO E O NEGACIONISMO.

Por Tiago Barbosa

Foi recentemente aprovada uma proposta para proibir em toda a União Europeia a negação do Holocausto. A iniciativa da Alemanha suscitou a oposição dos países escandinavos, da Irlanda e do Reino Unido, com uma razão fundamental que também partilho: a liberdade de expressão.Entendamo-nos sem margem para erros. O século XX europeu foi o ventre de uma das maiores tragédias da Humanidade e certamente aquela que mais brutalmente evidenciou até onde podem ser levados o anti-semitismo, o racismo e as ideologias de massas. Nada disso é discutível. O Holocausto traduziu-se num genocídio que industrializou a morte, a barbárie e a chacina metódica de seres humanos pelo simples facto de terem uma história, uma religião e uma cultura. De serem humanos.

Perante o abismo sanguinário que foi alimentado muito longe das linhas da frente da Segunda Guerra Mundial, nos tenebrosos campos do Leste, choca-nos -- e bem -- que alguém possa colocar em causa a dimensão e o significado do Holocausto. Mas há quem o queira fazer: os dirigentes do Irão, os extremos ideológicos europeus, os «historiadores» negacionistas. Logo, não importa tanto quem o faça, mas qual a melhor forma de lidar com essas ofensivas.O anti-semitismo, a xenofobia e o incitamento ao ódio devem ser radicalmente punidos em todos os países democráticos e tolerantes -- e regra geral já o são. Podemos então afirmar que o negacionismo do Holocausto é em si mesmo uma manifestação de anti-semitismo? Certamente. Mas não é matéria de índole criminal. As margens são complexas, bem sei, e não é fácil distinguir propaganda anti-semita de «divergências políticas», sobretudo quando o Holocausto não é matéria de divergência política e sabemos perfeitamente que os grupos radicais anti-semitas utilizam o delito de opinião para salvaguardar a prática de actos delinquentes.Mesmo sabendo tudo isso, continuo a não concordar com a proposta da Alemanha -- orientada pelos melhores motivos, não discuto -- que foi imposta aos outros países da UE.

Por um motivo simples: ela não protege os judeus nem a memória dolorosa da Holocausto. Falha completamente nesse objectivo e irá fortalecer os radicais negacionistas na sua causa, rapidamente transmutável numa bandeira de liberdade de expressão reclamada pelos herdeiros das ideologias assassinas do século XX europeu.Há igualmente o problema muito acentuado da uniformização de uma lei destas à escala europeia e do perigo de se estabelecerem escalas e graus de comparação entre o Holocausto e outras barbáries. Isso já foi visível quando os países do Leste se organizaram para equiparar a suástica à foice e ao martelo e proibir ambos os símbolos em toda a UE. Será que qualquer um dos países europeus que teve a sorte de ficar do lado certo do Muro de Berlim pode em rigor negar às vítimas do terror comunista uma equivalência moral com outros abismos ideológicos das últimas décadas? Não pode, claro. Mas também não deve aceitar quaisquer proibições.

Todavia, para que isso seja possível, não podem existir crimes mais criminosos do que outros, mais susceptíveis de serem criminalizados do que outros, com mais ou menos mortos do que outros. As discussões não podem nunca ir por aí. O Holocausto tem uma excepção moral que eu partilho até à última molécula, que defenderei contra todas as investidas, mas a proibição do negacionismo é um erro. Por muito duro e complexo que isso possa parecer, só assim será possível vivermos conjuntamente nas sociedades democráticas que erguemos depois de todos os choques do século XX. Não há outra forma. Ou não abrimos de todo esta caixa de pandora, ou nunca mais a conseguiremos fechar.

Publicado en www.kontratempos.com

Ségolène Royal versus Nicolas Sarkozy

O futuro de Francia pasa polo centro

Por Miguel Ángel Benedicto (para Safe Democracy) Miguel Ángel Benedicto analiza a carreira presidencial francesa de cara á segunda volta das eleccións na que se enfrontarán o candidato conservador, Nicolas Sarkozy, e a candidata da esquerda Ségolène Royal e di que o resultado está en mans do 18 por cento que votou ao centrista Francois Bayrou. Benedicto cre que o/a gañador deberá mitigar a recesión económica e realizar as reformas necesarias para que Francia saia do impasse no que se topa desde 1997. Miguel Ángel Benedicto é xornalista e consultor especializado en asuntos europeos. Dirixe Fácil Consultores e preside a asociación Ideas e Debate. É coautor dos libros "Europa a Debate. Vinte anos despois (1986-2006)" e de "A Maior Operación de Solidariedade da Historia". É profesor no departamento de Xornalismo da Universidade Europea de Madrid e impartiu cursos de postgrado nas universidades Complutense e Rei Juan Carlos.

A PRIMEIRA VOLTA DAS ELECCIÓNS FRANCESAS

Ratifica que Francia está buscando unha mudanza xeracional. O 85 por cento dos franceses votou por dous novas caras: Nicolas Sarkozy, que recibiu o apoio do 31,2 por cento dos electores e Ségolène Royal, co 25,7 por cento dos sufraxios. Son os dous primeiros candidatos a presidente da República que non naceron antes da II Guerra Mundial. Sen embargo, ambos van necesitar o 18 por cento dos votantes do centrista, Francois Bayrou, para poder erixirse como triunfadores na segunda volta. Tanto Sarkozy como Royal teñen un reto complicado: sacar a Francia da crise na que está sumida a partir das presidenciais de 2002 nas que Jacques Chirac venceu ao ultradereitista Jean Marie Lepen nunha inesperada segunda volta.

SUPERAR A RECESIÓN ECONÓMICA

Calquera dos dous candidatos terá que superar a recesión económica na que Francia está sumida desde 1997 por non atreverse a facer fronte á globalización con reformas como as que ao final tivo que emprender o ex chanceler Schroeder en Alemaña, e que foron continuadas por Angela Merkel. Así, mentres a Unión Europea medra, Francia sitúase na cola de Europa, tras Portugal, cun crecemento que non supera o 2 por cento. O nivel de desemprego foi de 9,4 por cento no 2006 e acadou o 22 por cento entre os mozos. O modelo social francés, con cinco millóns de funcionarios, está facendo augas e ninguén se atreve a porlle un dique. Pola contra, buscanse cabezas de turco como a política económica do Banco Central Europeu ou o excesivo liberalismo da Unión Europea que deu lugar ao rexeitamento en referendo da Constitución común en maio de 2005. Chirac foi incapaz de porlle o cascabel ao gato francés e sufriu as revoltas dos banlieus en novembro de 2005 --ás que tivo que facer fronte Sarkozy-- e as manifestacións polos contratos para os mozos que feriron de morte a Villepin.

OS VOTOS DE BAYROU

Tanto Sarkozy como Ségolène deben ser capaces de realizar as reformas que permitan saír a Francia do impasse e, por ende, á Unión Europea. O líder da UMP (Unión por un Movemento Popular) aposta por un minitratado, mentres que a esquerda desexa engadir unha visión máis social á Carta Magna e sometela novamente a un referendo. Na segunda volta, Royal, pese aos seus choques cos elefantes do seu partido, contará cos votos da extrema esquerda e Sarkozy coas da Fronte Nacional de Le Pen. As sondaxes dan 3 ou 4 puntos máis ao líder da dereita. Sen embargo, os discursos de ambos terán que moderarse e dirixirse ao caladoiro de Bayrou. E é que a clave da VI República vai pasar polo centro.

A Francia de todos os medos

Por José A. Sorolla.

Despois de case seis meses de esgotadora campaña electoral, aínda que oficialmente son 15 días, os franceses elixirán o domingo aos dous finalistas que o 6 de maio competirán pola presidencia da República. Malia que todas as sondaxes –publícanse oito á semana– dan como favoritos a Nicolas Sarkozy e a Ségolène Royal, non hai que desbotar sorpresas. O comportamento electoral dos franceses é bastante imprevisíbel e máis nunha elección á que se chega cun grao de insatisfacción e de temor nunca vistos. Insatisfacción dos electores co seu sistema político e cos seus dirixentes. Entre todos os principais países democráticos, os franceses son os máis críticos e os que máis desconfían dos seus cargos electos, e os máis rabiosos contra as súas elites.

Non en van desde 1981 ningunha maioría gobernante logrou revalidar o seu mandato nunhas eleccións. Non en van o ultradereitista Jean-Marie Le Pen pasou á segunda volta no 2002, deixando na gabia ao socialista e primeiro ministro saínte, Lionel Jospin, e ridiculizando de paso a todas as sondaxes, xa que ningunha previra o terremoto político que se aveciñaba. Non en van os franceses revolcaron a Constitución europea no 2005 nun voto de castigo probablemente por razóns internas, pero que paralizou Europa e, o que é peor, deixou un pouso de euroescepticismo non só no electorado, senón entre os mesmos dirixentes dos partidos que, a excepción da extrema dereita e da esquerda extrema, apoiaron o si.

Este caldo de cultivo do euroescepticismo, cando non abertamente do antieuropeísmo, expresa un dos múltiples medos que percorren Francia. Os franceses, e os seus dirixentes políticos en primeiro lugar, teñen medo a Europa, que se utiliza como chibo expiatorio de moitos males. Abonda ver, por exemplo, o discurso de Sarkozy sobre o euro forte, ao que responzabiliza da debilidade da economía francesa, cando, como escribe François Bayrou, o único realmente europeísta, no seu libro Projet d'espoir, “se a débeda é soportable para os franceses despois de que supere a cota de alerta, é unicamente ao euro a quen llo debemos. Grazas a el, puidemos, en efecto, salvagardar tipos de interese extremadamente baixos”. A débeda francesa acada nada máis e nada menos que 1,2 billóns de euros. Abonda oír as proclamas de Ségolène Royal contra o Banco Central Europeo, dirixido ademais por un francés, coma se a autonomía e independencia da institución fosen as responsables do paro en Francia.

Se Europa é agora un factor de medo en Francia, ocorre o mesmo coa inmigración ou coa mundialización. En lugar de recoñecer o fracaso da política de integración, cuxos principios seguen sendo válidos, e rectificar os erros de aplicación, o partido de Sarkozy liga inmigración e identidade nacional e identifica inmigración e delincuencia. A mundialización, en lugar de ser vista como unha ocasión para que as empresas francesas abran mercados, é percibida como un perigo que trae deslocalizacións, paro e crise económica. China e a India están máis presentes no debate polo temor que espertan que pola oportunidade que ofrecen. Finalmente, hai medo ao cambio e ás reformas. Seguramente, a sociedade francesa é máis consciente que os seus políticos de que as reformas son necesarias, pero son os propios dirixentes os que non se atreven a afrontalas refuxiándose nos temores e desconfianzas dos seus votantes.

A esta contradición non son alleos os vaivéns de Ségolène Royal entre a súa fidelidade a un partido que non acaba de asumir os cambios e o seu desexo de distanciarse do aparello e propor novas políticas. A Sarkozy ocórrelle algo cuspido: o seu neoliberalismo brutal e a súa “ruptura tranquila” foron corrixidos para alongar a base electoral e para non provocar un medo excesivo aos cambios. Só un dato: ao campión do liberalismo escríbelle os discursos Henri Guaino, próximo no pasado a Philippe Séguin, máximo representante do chamado gaullismo social.

Así son os paradoxos desta cita electoral, pero é que ademais Francia ten as súas peculiaridades. Ten na Fronte Nacional (FN) o maior partido de extrema dereita de Europa –outro signo do medo– e ao tempo segue habendo en cada elección seis ou sete candidatos de extrema esquerda, tres deles trotskistas. O escritor Alain Soral, exmilitante comunista, que apoiou no 2002 ao xacobino Jean-Pierre Chevènement, apoia agora ao FN e se permite declarar: “Se Marx vivise hoxe, chamaría a votar a Le Pen”. “É o partido do pobo”, di, e o que representa o “espírito da Comuna”. Raros os hai en todas partes, pero en Francia, nas últimas presidenciais, o representante dos cazadores superou en votos ao comunista. Á parte da vertente esotérica destes candidatos menores, ocorre que, en realidade, son tamén un reflexo do desconcerto, da perplexidade e do medo que atenazan á sociedade francesa.

Europa: ‘to be or not to be'

Por Eugeni Bregolat, embaixador de España na RP China de 1987 a 1991 e de 1999 a 2003. Director político (responsable da coordinación da Política Exterior e de Seguridade Común cos socios da UE), de 1977 a 1999 (LA VANGUARDIA, 12/04/07)

Medio século despois da sinatura do tratado de Roma o seu éxito é indiscutible. No político, fíxose impensable unha nova guerra entre países de Europa Occidental, en primeiro lugar entre Francia e Alemaña, poñendo fin a unha historia milenaria de conflitos. A democracia, a liberdade e o respecto polos dereitos humanos florecen. No económico, o éxito non foi menos rotundo. Sen embargo, a obra que se propuxeron os pais fundadores está a medio facer: Europa carece dunha política exterior e de seguridade, e a unión política non está no horizonte. Os países membros só cederon a súa soberanía a órganos supranacionais nalgúns campos concretos, como o comercio exterior, a política agraria, ou, para os integrantes do euro, a política monetaria, de xeito que a concepción intergobernamental prevalece, ate agora, sobre a federalista.

As tendencias en curso debuxan, para mediades do século XXI, un mundo multipolar con potencias de escala continental, como EE. UU., China, India ou Rusia. Nese contexto, se os países europeos non son capaces de unificar a súa política exterior e de seguridade están condenados á irrelevancia. Incluso os maiores países da UE, cos seus asentos no Consello de Seguridade da ONU ou no G-8, ou as súas modestas forzas nucleares, non serán, un a un, máis que potencias de segunda fila, con escasa influenza a nivel global. Xa o vía así, en 1954, Jean Monnet: “Os nosos países fixéronse demasiado pequenos para o mundo actual, pola escala dos modernos medios técnicos, pola medida de Estados Unidos e Rusia hoxe, de China e a India mañá”.

Tiven ocasión, como embaixador, de desempeñar nunha ocasión a presidencia da CEE e noutra a da UE en China. A este país, partindo da ríxida vertical de poder da tradición confuciana, cústalle entender a un grupo de estados independentes que puxeron en común partes da súa soberanía e reteñen outras. Pensan que Europa atravesa aínda a etapa dos estados combatentes previa á unificación de China, vintecinco séculos atrás. Conta Felipe González que un día Deng Xiaoping díxolle: “Vostedes os europeos, tan pouquiños que son, como non se poñen de acordo?”. China só empezou a tomar en serio á UE co euro, a creación da Forza de Desenvolvemento Rápido e do Alto Representante da PESC, o proxecto de Constitución. O rexeitamento deste último por Francia e Holanda deixounos perplexos.

Aínda que custe comprendela, China ten un enorme interese en que a UE avance para a unificación da súa política exterior e seguridade, se non a plena integración política, e se converta nun dos polos do mundo multipolar que auspicia. Nunha ocasión oín comentar a Chris Patten en Pequín, con humor moi inglés: “As veces os chineses parecen crer máis en Europa que nós”. É certo que, como dicía Monnet, “a construción europea, como todas as revolucións pacíficas, necesita tempo. Tempo para convencer, tempo para adaptar as mentalidades e axustar as cousas a grandes transformacións”. Por primeira vez na historia un grupo de países iniciou un proceso de integración pacífica a base de ceder partes da súa soberanía a órganos de natureza supranacional creados por eles. Está por ver se este proceso se estenderá á política exterior e de seguridade, se culminará algún día na plena integración das súas soberanías ou se, pola contra, deterase nun gran espazo económico con cesións de soberanía limitadas.

É obvio que algúns países non desexan ir máis alá desta última opción. A guerra de Iraq, por outra banda, puxo de manifesto diferenzas insalvables respecto a cuestións centrais en política exterior. Hoxe por hoxe, se algúns países membros quixesen avanzar neste terreo terían que utilizar fórmulas como as cooperacións reforzadas, deixando de lado as demais. Tal vez dentro dalgúns anos, ou doutro medio século, as posicións dos países membros agora renuentes teñan madurado dabondo para aceptar que a integración nunha soberanía común europea é preferible á conservación da vella soberanía nacional ao prezo da irrelevancia. “Aínda serán necesarias moitas probas - escribiu Monnet- antes de que os europeos comprendan que non teñen máis alternativa cá unión ou unha longa decadencia”. Polo momento, diante do euroescepticismo, non cabe máis que a europaciencia. No fondo, pois, os países europeos deben decidir se teñen a vontade de tomar nas súas mans o seu propio destino ou se se resignan a ser mero obxecto das decisións doutros; se, fatigados por medio milenio de dominar o mundo, demiten da historia ou lles queda aínda enerxía vital suficiente para acometer unha nova singradura como protagonistas a escala global.

É a cuestión existencial. To be or not to be, that's the question

Jürgen Habermas fala da Europa.

Uma Europa mais forte

No fim de semana passado foi festejado em Berlim o qüinquagésimo aniversário da assinatura do Tratado de Roma, que assinala o nascimento da União Européia. Nesta entrevista, Jürgen Habermas efetua um balanço do desenvolvimento e projeta perspectivas. Eis a sua proposta: nas eleições européias de 2009, os cidadãos deverão votar num referendo sobre se a União Européia deverá ter, futuramente, um presidente eleito pelo voto direto, um ministro das Relações Exteriores e uma base financeira própria (Matthias Hoenig).

-Parece inimaginável que os Estados-membros da União Européia ainda possam guerrear entre si. E o mercado comum, surgido organicamente, trouxe o bem-estar para muitas pessoas. Pode-se festejar como acontecimento histórico a mudança de paradigma na política européia, o abandono do pensamento centrado no Estado nacional e o retorno a uma perspectiva européia?
-Decerto essa é uma razão para festejar, embora a mudança de paradigma ainda não tenha sido levada plenamente a termo. Mas existe ainda outro resultado inteiramente diferente, do qual hoje poderíamos extrair benefícios, desde que com um pouco de consciência do nosso valor. A unificação européia permite desempenhar um papel no mundo contemporâneo, marcado por tensões multipolares. Há 50 anos, no início do conflito entre Leste e Oeste, ninguém podia prever esse papel.

De início, a "Europa" foi uma resposta a problemas que se colocavam no interior do continente. Quando pensamos hoje no futuro da Europa, o nosso olhar se dirige sobretudo aos desafiadores problemas de fora; afinal de contas, a dinâmica da unificação além do patamar atingido no Tratado de Nice não é impulsionada apenas pela ampliação para o Leste. Mas, no momento, ainda não estamos à altura de tais expectativas dirigidas a uma potência capaz de efetuar políticas compensatórias por via diplomática.
-O sr. poderia mencionar um desafio geopolítico?
-Tomemos como exemplo o último conflito entre Israel e o Hizbollah [2006], decidido em solo libanês. Como a política unilateral do governo Bush transformou os EUA há muito tempo em parte interessada no conflito do Oriente Médio, muitos direcionaram suas expectativas para a Europa, tida como mais neutra.

Por um lado, a União Européia enviou Javier Solana, seu alto representante de Política Externa e Segurança Comum, a Beirute e Jerusalém. Por outro, seu coro de vozes dissonantes transmitiu uma imagem ridícula, pois simultaneamente alguns países como a França, o Reino Unido, a Alemanha, a Itália e a Espanha buscam ganhar visibilidade como Estados nacionais e anular-se reciprocamente com iniciativas de fabricação caseira.
-Que prioridades o sr. colocaria na agenda política da União Européia? A Constituição da UE, até agora fracassada, uma política externa comum da Europa, as Forças Armadas conjuntas, a domesticação do neoliberalismo internacional por meio da criação de padrões sociais ou um papel de liderança na proteção internacional do clima?
-O sr. enumera os desafios mais prementes que uma Europa unificada deveria enfrentar no século XXI. Mas uma política externa comum, a criação de Forças Armadas comuns ou uma harmonização das políticas tributárias e econômicas para assegurar a manutenção dos nossos padrões sociais e culturais, hoje ameaçados, são objetivos políticos situados num plano distinto do da fracassada Constituição da União Européia.

Uma União Européia ampliada primeiro precisa arrumar a própria casa, para permanecer governável e obter a necessária capacidade de ação política, antes de se fixar objetivos tão ambiciosos. Não deveríamos cultivar ilusões acerca do que hoje conduz ao fracasso efetivo de um aprofundamento das instituições...
-Qual o significado das votações fracassadas na França e na Holanda?
-Os referendos fracassados apenas trouxeram à luz do dia que os governos estão num beco sem saída e não podem avançar nem recuar. Até então, ainda podiam confiar no "Método Monnet" [atitude como a do diplomata francês Jean Monnet, que considerava mais fortes para a integração tratados concretos do que declarações gerais de princípios], obedecendo aos imperativos forçosamente resultantes da integração econômica.

O mercado comum não foi um jogo de soma zero, mas trouxe vantagens a cada Estado-membro. Diante disso, um marco constitucional para políticas conjuntas exige uma vontade política comum que transcenda a percepção de dividendos a serem embolsados pelos Estados nacionais. Tudo indica que os governos não conseguem chegar a um consenso sobre a finalidade e o sentido do projeto europeu.
-É possível apontar o responsável por isso?
-Abstraindo os Estados-membros recém-incluídos, o Reino Unido e um ou outro país escandinavo caminham numa direção, mas os Estados-fundadores e a Espanha na direção contrária.

[A chanceler alemã] Angela Merkel festejou como êxito o consenso acerca de objetivos fundamentais de proteção ao clima em Bruxelas, ainda carentes de operacionalização. Mas isso realmente foi mais do que uma mera manobra para fugir ao conflito propriamente dito?
-Quem haveria de impulsionar o desenvolvimento da Europa senão os governos?
-Vejo como única saída possível um referendo em toda a Europa. Como donos do procedimento, os governos deveriam reconhecer a sua impotência de fato e "arriscar a democracia", ao menos por uma única vez [alusão ao lema do premiê alemão (1969-74) Willy Brandt, "Vamos arriscar mais democracia"].

Deveriam saltar por cima da sua própria sombra e colocar a si mesmos - na forma dos partidos políticos, dos quais eles se compõem - diante da alternativa de lutar com a viseira aberta por cada voto a favor ou contra uma ampliação da União Européia, num referendo realizado em toda a Europa.
-Como o senhor já esclareceu várias vezes, o desenvolvimento geopolítico exige uma Europa forte. Ela poderia ser um exemplo para associações correspondentes em outros continentes, a fim de formar potências supranacionais. Sem tais global players não poderia surgir um regime mais justo na economia mundial, e os problemas da segurança internacional ou a catástrofe climática não podem ser solucionados em escala nacional. Em duas palavras: será que o Estado nacional não se tornou um modelo que deveria sair de linha, diante de problemas que ele por si só não mais consegue solucionar?
-Não, os Estados nacionais continuam sendo os atores mais importantes no cenário internacional. São também os componentes insubstituíveis das organizações internacionais. Afinal de contas, a comunidade internacional organiza-se na forma das "Nações Unidas".

Quem alimenta a ONU e envia tropas para intervenções com fins humanitários, senão os Estados nacionais? Quem assegura os mesmos direitos para todos os cidadãos, senão os Estados nacionais? O que deve mudar - e já mudou fortemente na Europa - é a autocompreensão dos Estados nacionais. Eles devem aprender a se ver menos como atores independentes e mais como membros, que se sentem obrigados a respeitar normas comunitárias.

Precisam aprender a defender seus interesses mais no âmbito de redes internacionais, por meio de uma diplomacia prudente, do que mediante a ameaça do uso de força militar em iniciativas isoladas.
-O sr. condenou asperamente a rude política de poder dos EUA sob a administração Bush, e, no seu entendimento, predomina atualmente uma "política mundial inteiramente descontrolada, tributária do darwinismo social". Uma Europa forte poderia fortalecer as Nações Unidas e pavimentar o caminho rumo a uma política mundial interna justa? Como imagina isso concretamente?
-Nessa versão abreviada do problema, duas coisas são tratadas de forma excessivamente abreviada. Por um lado, a minha crítica ao governo Bush não tem a menor conotação de sentimentos antiamericanos. Na Alemanha o antiamericanismo sempre foi um componente dos movimentos mais reacionários imagináveis.

Mas a circunstância de que justamente a minha geração admira a cultura política dos EUA, enraizada no século 18, não me obriga a uma fidelidade incondicional. Ela me obriga muito mais a me ater ao sentido normativo da orientação ocidental da República Federal da Alemanha - mesmo contra um governo dos EUA que pode ser destituído nas próximas eleições e contra a sua política suicida.

Por outro lado não sou tão ingênuo a ponto de acreditar que mesmo uma Europa que aprendeu a falar em uníssono possa impulsionar a partir das suas próprias forças a reforma da ONU, com data vencida há muito tempo. Se os EUA não encabeçarem o movimento reformista, como já aconteceu duas vezes no transcurso do século 20, praticamente não teremos perspectivas de êxito. Na melhor das hipóteses, podemos cultivar a débil esperança de que uma Europa mais forte poderia influir nesse sentido em seu aliado.
-O sr. cultiva a visão dos "Estados Unidos da Europa" com governo, nacionalidade e Exército comuns?
O que nos faz avançar agora não é uma visão temerária, projetada para os próximos 50 anos. Contento-me com uma visão até as próximas eleições européias, em 2009. Deveríamos vincular a essa eleição um referendo a ser realizado em toda a Europa, sobre três questões: se a União Européia deveria, além de procedimentos decisórios efetivos, ter um presidente eleito pelo voto direito, um ministro das Relações Exteriores e uma base financeira própria.

Isso corresponde às idéias de Guy Verhofstadt, primeiro-ministro da Bélgica. O projeto seria considerado aceito se contasse com a "maioria dupla" dos Estados-membro e dos votos dos cidadãos. Ao mesmo tempo, o referendo vincularia apenas os Estados-membro nos quais uma maioria de cidadãos teria decidido pela reforma. Caso ele fosse bem-sucedido, a Europa despedir-se-ia do modelo do comboio, no qual o mais lento define a velocidade. Evidentemente, mesmo em uma Europa de centro e periferia, os países que por enquanto preferem permanecer à margem teriam a opção de se associar ao centro quando bem entendessem.
(*) Publicado originalmente na Folha de S. Paulo, de Brasil.

QUEN FALA POR EUROPA?

POR TIMOTHY GARTON ASH

A diferenza de Nacións Unidas, a Unión Europea, a semana pasada, ofreceu "apoio incondicional" ao Goberno británico no seu enfrontamento con Irán. Na súa declaración, os ministros de Exteriores da UE -que representan a 27 países, case 500 millóns de persoas e asume máis dun terzo do comercio iraniano, e que aceptaron sen reservas a versión británica dos sucesos-, dixeron que o secuestro dos mariñeiros e marines británicos por parte de Irán era "unha clara violación das leis internacionais" e reclamaron a súa "liberación inmediata e incondicional". Pódese pedir máis de Europa, no seu grao de desenvolvemento actual? Se queremos que actúe de forma máis enérxica, teriamos que darlle un pau máis grande e unha man máis forte para manexalo.

Agora que os reféns británicos quedaron en liberdade, a pregunta de fondo segue no aire. Que queremos que faga Europa por nós? E que estamos dispostos a facer a cambio? Aquí, en Bruxelas, un dáse de conta de que é probable que a cuestión xurda de forma moi directa durante os tres próximos meses, e que se lle pregunte, sobre todo, a un home: Gordon Brown. Brown di que o verdadeiro problema da Unión Europea, aos seus 50 anos, é como afrontar os grandes retos do século XXI: a reforma económica na era da globalización, a seguridade enerxética, a sostenibilidade diante do cambio climático, o comercio, unhas políticas de axuda e unhas estratexias sobre a débeda que axuden a sacar aos países pobres dunhas condicións indignas para calquera ser humano, axudar a que se produzan os cambios desexables no mundo do islam, de que forma actuar diante da aparición de China e India como potencias mundiais.

Estou de acordo. En todos estes aspectos, o tamaño importa. Se os grandes logros europeus, nos últimos 50 anos, producíronse dentro da propia Europa, os retos dos próximos 50 serán, sobre todo, externos. A ampliación da Unión para acoller a outros países europeos, incluídos Turquía e Ucraína, é aínda un asunto pendente e crucial, pero a Europa vaiselle xulgar, cada vez máis, polo que faga nas súas relacións con países que non sexan membros da Unión. Durante o seu primeiro medio século, o proxecto europeu consistiu fundamentalmente en que faciamos con nós mesmos. Durante o medio século que empeza, consistirá sobre todo en Europa dentro dun mundo non europeo. A Brown -e, xa que estamos, a David Cameron, que coincide con gran parte da análise de Brown- sorprenderíalle saber ate que punto comparten a súa idea nas altas instancias das institucións europeas. Esta estratexia coexiste coas visións máis tradicionais de franceses e alemáns, nas que a unificación europea é un fin en si, para poder competir con Estados Unidos. Pero a análise Browniano da globalización (sería vaidoso chamalo meramente británico) ten moita forza en Bruxelas e, en xeral, nos debates dunha Unión Europea inmensamente cambiada polo que o presidente da Comisión, José Manuel Durão Barroso, chama a súa "gran ampliación" de 2004-2007.

Sen embargo, practicamente todos os nosos socios da Europa continental están de acordo en que a Unión necesita certos cambios institucionais para que estea á altura dos obxectivos. Independentemente das súas discrepancias filosóficas, as dirixentes europeos achéganse cada vez máis para un novo acordo que debería estar sobre a mesa no Consello Europeu de finais de xuño. É probable que o Consello propoña unha nova conferencia intergobernamental que negocie rapidamente os termos dun novo tratado, coa esperanza de que os 27 Estados membros puidesen ratificalo antes de 2009. Entón, a Unión Europea podería presentarse como un socio estratéxico máis crible ao novo Goberno de Washington, para non falar das súas relacións con Rusia, China, India e o resto do mundo. O novo tratado, que non se chamaría Constitución, incluiría moitos dos cambios constitucionais máis importantes do anterior, pero prescindiría do solemne preámbulo de Valéry Giscard d'Estaing, seguramente tamén da Carta de Dereitos Fundamentais (que sería un documento aparte) e algúns outros elementos.

O presidente do Consello Europeo tería un mandato máis longo, en vez do follón actual dun líder nacional diferente cada seis meses. Tanto o Parlamento Europeo como os parlamentos nacionais terían un papel máis importante. Talvez se ampliaría lixeiramente o voto por maioría cualificada. Habería unha "cláusula de saída" para que os países desexosos de abandonar a UE dispuxesen dun procedemento claro para facelo. Habería -e isto é vital- unha soa persoa encargada de "falar en nome de Europa" en política exterior, un papel que combinaría o que desempeña na actualidade Javier Solana e o do comisario europeo de Relacións Exteriores. Esa persoa presidiría o Consello de Ministros de Exteriores, sería vicepresidente da Comisión Europea e encabezaría un único "servizo de acción exterior" europeo.

Case todos os países queren que se lle chame "ministro de Exteriores", pero seguro que tamén serviría Alto Representante, e incluso é posible que fóra máis exacto. Todo isto se sometería a negociación na conferencia intergobernamental, pero os termos de referencia para dita reunión sairían xa fixados do cumio de xuño. Aínda que algúns outros Estados membros están armando un escándalo e tanto Polonia como a República Checa están sendo máis británicas cós británicos, as posibilidades de que todo isto ocorra dependen de dúas cousas: o resultado das eleccións presidenciais francesas e a política da transición Blair-Brown. Se o novo presidente francés é Nicolas Sarkozy, case con certeza estará de acordo con algunha versión desta proposta. Tony Blair -un de cuxos últimos actos en Europa será probablemente o Consello Europeo- seguramente estaría tamén de acordo. Pero que ocorre con Brown? Os Brownólogos máis optimistas din que entende moi ben os argumentos intelectuais en defensa dunha Europa máis forte, que, no fondo, é menos euroescéptico do que pareceu como ministro de Facenda e que, en todo caso, o simpático Brown do 10 de Downing Street [residencia do primeiro ministro] será moi distinto do antipático señor Brown do número 11[residencia do ministro de Facenda]. As opinións cambian segundo o sitio no que se está. Os Brownólogos máis pesimistas subliñan o seu famoso desagrado polas reunións e os contactos europeos. ("Quere entrevistarse co novo ministro alemán de Economía?", din que lle preguntou unha vez un dos seus colaboradores. A resposta: "Non"). Aseguran que fará todo o posible para evitar o referendo que os conservadores e a prensa euroescéptica esixirán inevitablemente perante calquera novo tratado, por modesto que sexa; sobre todo, en vésperas dunhas eleccións xerais. Tamén suxiren que hai moito que fixo un pacto faustiano con Paul Dacre, o director de Associated Newspapers, que inclúe publicacións tan influentes como o Daily Mail e o Mail on Sunday, e con Rupert Murdoch, dono de The Times e o Sun.

Falando en prata, o pacto é o seguinte: vostede siga sendo euroescéptico, e nós apoiarémoslle nas próximas eleccións (ou, polo menos, non empregaremos todas as nosas armas na súa contra). Noutras palabras, din que poñerá os intereses persoais e de partido a curto prazo por riba dos intereses nacionais a longo prazo. Cal destas dúas direccións tomará Brown? Ninguén o sabe, porque a Brownoloxía é a sovietoloxía do noso tempo. Aos xornalistas euroescépticos do Daily Mail e o Sun non hai nada que lles guste máis que denunciar a unha Unión Europea supostamente dirixida por unha conspiración de burócratas de Bruxelas aos que ninguén elixiu. Aínda teñen que explicar por que sería máis democrático ter unha Unión Europea cuxo rumbo o dite unha conspiración de propietarios de periódicos británicos aos que ninguén elixiu. Se Gordon Brown quere demostrar que é un home de Estado, e non un mero político, ten que deixarlles en evidencia.

Timothy Garton Ash é historiador británico, profesor de Estudos Europeos na Universidade de Oxford

Solidariedade europea

Por Luis Peraza Parga

Agora que estamos no cincuenta aniversario da creación do sistema de integración económico, xurídico e político máis exitoso da historia da humanidade (co fracaso da Constitución pero coa inercia das cousas que xa non se poden nin se saben facer doutro xeito), é bo dar a coñecer un dato pouco coñecido: o clube dos 27 membros da UE é o maior doador de axuda humanitaria do mundo.

Calquera que sexa o motivo, o feito é certo e positivo. Por exemplo, a UE destinou case cen millóns de euros aos desprazados colombianos desde 1997, diñeiro que se reparte a través dos organismos internacionais e de organizacións non gobernamentais que traballan na rexión. Cando a finais da década de 1990, o furacán Mitch asolou a rexión centroamericana -en especial, Honduras-, a axuda europea non se fixo esperar. Ao principio confiaron nas estruturas nacionais para canalizar a asistencia, ate que o diñeiro empezou a desaparecer sen deixar rastro, as auditorias revelaban un comportamento delituoso e varios funcionarios hondureños foron literalmente sorprendidos no aeroporto de Miami con maletas cheas de euros cuxo orixe balbuceaban ao tratar de explicarse.

Desde entón, a UE levou os seus propios materiais de reconstrución e incluso os camións, pontes, etc. Deixou proba da súa solidariedade e non permitiu que se malversara o diñeiro dos europeos. A corrupción pode acabar con calquera política de solidariedade se non se toman decisións difíciles, onerosas, pero as únicas sustentables a longo prazo. Por citar a cifra máis recentes e só no que levamos de ano 2007, os europeos, a través da Unión Europea, doamos 60 millóns de euros para axuda aos máis vulnerables do Chad e Sudán, 18 millóns para Afganistán, un millón para as vítimas das enchentes en Bolivia, dous millóns para Timor Este, catro para as vítimas do ciclón Flavio de Mozambique, 135 para aliviar a fame mundial dirixida a 13 millóns de persoas, 18 millóns para as vítimas do conflito en Chechenia, 10 millóns para as vítimas de Iraq, doce millóns para evitar catástrofes en Centroamérica e Asia central, 600.000 euros para as vítimas das enchentes de Indonesia, 16 millóns para os máis vulnerables de Burma, case 100 millóns para Darfur no 2006 e outros tantos para Costa do Marfil. É xusto ser xeneroso cando formamos parte dunha das rexións máis desenvolvidas e estables do planeta; pero ademais é bo que o cidadán europeo saiba que se está sendo xeneroso co seu diñeiro, porque a maioría destas doazóns proceden da solidariedade impositiva dos europeos.

THIS IS THE END

Por Josep Carles Laínez

Na edición dixital de El País do venres 30 de marzo de 2007, dúas novas finais levaron á doada síntese do meu título: unha fotografía do sempiterno e seductor Jim Morrison, e unha información verdadeiramente arrepiante: “un 67 % [dos españois] está á favor de que os musulmáns residentes en España poidan votar nas eleccións”. Parece que o líder de The Doors puxera letra e música a esa tendencia dos españois (e dos europeos) a deixar de decidir, a meter a cabeza na corda da súa forca. Esta é a impresión e a incomprensión. O dato pode lerse tamén como que un 67 % xa non pensa por el mesmo, só repite consignas sobre os efectos das cales non se pregunta. Se os países de Europa non existen ou son pactables, se meramente son “Constitución”, é revisable todo canto os concerne: a historia, as manifestacións relixiosas, a lingua, a forma política baixo a cal rexirse… Por tal motivo non xulgo necesario ser apocalíptico para concluír coa afirmación do meu título; basta con ser pesimista. E en Europa, dende hai alguns lustros, ser pesimista é sinónimo de ser realista, de recoñecer por onde nos conducen os rumbos captavotos dos partidos sen ideais: manterse no poder pese á quen pese, anque nese camiño deban dinamitar os chanzos por onde ascenderon.

A paradoxa destas tendencias alimentadas dende os gobernos, en prol de consegui-lo en teoría descrito por palabras fermosas, e, en alguns casos, por desgracia, ocas, do estilo de “convivencia”, “solidariedade”, “igualdade de dereitos”… é que os Estados-nación (sen conseguiren enganar ós pequenos nacionalismos) se converteron no que eran dende o comezo: en Estados, pois non hai ninguna coherencia nacional nos seus supostos, non pretenden defender ninguna nación porque nunca a sentiron como tal, e tratan o seu territorio en calidade de empresa con débedas e beneficios, aumento de persoal e deberes laborais, proveito económico e accións rendibles, en lugar de unidade histórica cunha serie de características peculiares. No mundo non hai nacións (ou case non hai) convertidas en Estados, senón Estados que quixeron disfrazarse de nacións.

A cesión do voto, e, por conseguinte, a entrega do país, a quen son estranxeiros e ademáis individuos inseridos nunha forma de vida socio-relixiosa imposible de compatibilizar coa práctica da democracia e dun Estado de dereito, é unha proba clara de que os Estados-nación en Europa son simples estructuras económicas sen un ápice de espírito nacional (tamén Italia, co líder de Forza Italia-Fiamma Tricolore, Gianfranco Fini, a visitar mesquitas e a favor do voto dos estranxeiros). Están caducas as grandes ideas que poderían facer, a quen se atopa no seu tecido histórico e vivencial, experimentar o gozo de inscribirse nunha tradición construída polos seus antepasados. A esperanza, por tanto, se encontra nas pequenas nacións. Elas pugnan pola obtención dun Estado e un recoñecemento internacional, defenden os seus signos identitarios, critican os perigos dunha inmigración que va en perxuízo do desenvolvemento dos países do terceiro mundo, temen romper a transmisión dunha lingua e dunha cultura intrínsecamente propia, e son celosas gardianas da súa idiosincrasia malia os intentos de xenocidio cultural exercidos dende a metrópole.

Se permitimos a quen non é europeo, nin quer selo, elixir quen debe gobernar ós europeos, Europa xa non va ser nunca Europa, senón una entidade en transición: europeos que ceden os seus dereitos en beneficio dunha minoría plutócrata e sen raigames, sen reciprocidades, coa esixencia de deixar de ser pronto aquilo polo que tanto loitaron os seus antecesores e devenir o derradeiro obxectivo do liberalismo: o reinado do baleiro, a exaltación da nada.