A UE PODE AVANZAR SEN CONSTITUCIÓN

Por Vanessa Villalibre

Que facer coa Constitución Europea En 2005 tivo lugar en Francia e nos Países Baixos un verdadeiro paso atrás para a construción europea. O rexeitamento do texto constitucional nestes dous países fixo reformularse a situación sobre o futuro da UE. Estas negativas serviron para trasladar responsabilidades dos mandatarios aos cidadáns da Unión, o cal, resulta, como mínimo, inxusto. Os membros do Consello Europeo coñecían perfectamente os riscos de celebrar referendos en varios dos Estados membros e non se poden escudar na falta de concienciación dos cidadáns sobre o proceso de integración política. Non se debe esquecer que os gobernantes tardaron 40 anos en facerse eco desa vontade de integración política, aínda hoxe deficiente. Ninguén pensaba a priori que serían dous dos países fundadores os que puxesen nesta tesitura aos 25, xa que era Reino Unido o que se percibía como o principal escollo nesta fase. A partir dos non francés e holandés, Europa atópase nun período de reflexión que deberá finalizar cunha posición definitiva respecto de a Constitución. Chegados a este punto, barállanse dúas liñas de actuación: aproveitar as posibilidades que ofrece o proxecto constitucional ou avanzar a partir dos tratados en vigor. Para coñecer a decisión haberá que esperar ao segundo semestre de 2008, cando sexa paradóxicamente Francia quen presida o Consello Europeo. En xuño de 2007, logo das eleccións presidenciais francesas e as lexislativas holandesas, xa poderemos ter un avance do final do proceso cando a presidencia alemá presente un estudo sobre posibles evolucións futuras. Na elaboración deste informe deberán contribuír, moi especialmente, os países que votaron non e os que aínda non ratifiquen a Constitución, é dicir, Dinamarca, Finlandia, Irlanda, Polonia, Portugal, Reino Unido, República Checa e Suecia. Así mesmo, algunhas institucións da UE realizaron as súas achegas ao proceso. A Comisión, coa súa iniciativa Plan D, puxo en marcha unha serie de accións co obxectivo de intensificar e ampliar o diálogo cos cidadáns europeos. Pola súa banda, o Parlamento Europeo avoga encarecidamente pola aprobación do Tratado Constitucional, polo menos no seu contido esencial. Con todo, hai que ser consciente das dificultades que supón sacar adiante o mesmo texto que foi rexeitado por dous países. Ademais, suscítase á vez o problema de que facer cos Estados, por exemplo España, que xa ratificaron o proxecto orixinario no caso de que se realicen modificacións posteriores. O panorama aventúrase complicado, pero ao mesmo tempo excitante. Outra das cuestións suscitadas é a propia denominación de ?Constitución? para facer alusión a un tratado internacional . A mal chamada Constitución Europea consistía sobre todo en refundir os tratados anteriores dun xeito sistemático e coherente. Aínda que é certo que introducía innovacións importantes, como a Parte II relativa á Carta dos Dereitos Fundamentais, o groso do proxecto non facía máis que reordenar os textos orixinarios desde o Tratado da Comunidade Europea do Carbón e do Aceiro (CECA), asinado en Parides en 1951, ata as últimas modificacións introducidas polo Tratado de Niza en 2001. Nestes momentos, o asunto fundamental é analizar as alternativas que se presentan para sacar adiante un proceso de integración europea que se atopa en dúbida, á vez que se produce a entrada de Bulgaria e Romanía o 1 de xaneiro de 2007, e quen sabe se a de Turquía, Croacia e outros países balcánicos nos próximos anos.

COMO SEDUCIR AO CIDADÁN EUROPEO

A alternativa máis probable consiste en realizar unha revisión, superficial, co obxectivo de reabrir un novo proceso de ratificación, como mínimo, nos países que xa dixeron non á Constitución Europea. Neste contexto, suscítase a posibilidade de realizar unha nova convocatoria de referendo en Francia e os Países Baixos, unha vez pasadas as eleccións. Non resulta unha idea descavillada á vista dos precedentes irlandés respecto ao Tratado de Niza e danés en relación co de Maastricht. Agora ben, un novo rexeitamento ao texto revisado suscitaría a necesidade de reabrir un debate en ambos países. Debido á falta de concienciación dos cidadáns en torno ao proceso de integración, as modificacións deberían centrarse en atraer o seu interese. Quizá os líderes europeos déronse conta de que os anuncios televisivos de famosos facendo alarde da súa capacidade de lectura duns artigos da Constitución, como os emitidos en España, resultan insuficientes para atraer a atención. Tal como púxose de manifesto nas campañas francesa e holandesa, ao cidadán interésanlle cuestións máis concretas e, por iso, resultaría bastante máis práctico adoptar medidas que respondesen ás peticións realizadas no ámbito económico e social, ou ben a unha ampliación dos dereitos da cidadanía europea. Pero, ¿que ocorrería se aínda así nalgún Estado rexeitásese o novo texto? Son os riscos que hai que correr para sacar adiante o proceso. En calquera caso, debería evitarse o impulso do que se coñece como Europa á carta para facer referencia á agrupación dos Estados que aceptaron o Tratado constitucional e que desexan seguir adiante co proceso de integración.

INNECESARIO REFERENDO?

Se o obxectivo era a sistematización e ordenación dos tratados anteriores, deberíase denominar ao novo texto como o que era: un tratado internacional. Ademais, habería que deixar de promocionar só as reducidas ?aínda que importantes- innovacións, que conduciron á confusión do cidadán, e explicar as cousas tal como son. Por unha banda, dotar de obrigatoriedade á Carta de Dereitos Fundamentais da Unión é unha medida non só aconsellable, senón necesaria. Este é un aspecto facilmente comprensible para o europeo medio, do mesmo xeito que a distribución do listado de competencias ou o funcionamento das institucións, contidos na Parte Primeira do Tratado. Agora ben, é a Parte Terceira, que contén as políticas e as accións da Unión, a que recolle un número considerable de disposicións dos textos xa en vigor e isto é un dato descoñecido por gran parte da cidadanía. Varias das novidades do proxecto constitucional poden derivarse da reinterpretación dos tratados da UE vixentes. Sirva de exemplo a política en materia de liberdade, seguridade e xustiza. Este é un ámbito que xa figura nos textos actuais e permitiu establecer solucións aos retos que ten que afrontar a Unión no século XXI, como a loita contra o terrorismo ou a xestión dos fluxos migratorios. No marco da política exterior, pouco hai e pouco había de novo na Constitución, xa que salvo a creación do Ministro de Asuntos Exteriores da UE que dotaba de coherencia a un sistema per se incomprensible, non se engadía nada realmente importante. Por exemplo, a posibilidade de avanzar na política de defensa ou o establecemento dunha solidariedade entre os Estados membros poderíase deducir dos tratados europeos vixentes ou doutros internacionais dos que forman parte os Estados membros. Outros asuntos tamén resultan importantes á vez que dificilmente comprensibles para a maior parte dos europeos debido á complexidade dos procedementos de toma de decisións. Amplíase, por exemplo, o voto por maioría cualificada no Consello para unha vintena de cuestións nas que hoxe se require unanimidade. Así mesmo, establécese un novo sistema de maioría cualificada, calculada non só polo número de Estados membros senón tamén en relación a unha representación porcentual da poboación da Unión. Ademais, xeneralízase o sistema de codecisión, posto que a Constitución establece devandito procedemento como o ordinario para a adopción da normativa comunitaria . En definitiva, para a inclusión destes aspectos non era necesario convocar un referendo nos Estados membros. O perigo de terxiversación política era predecible.

EN BUSCA DO BO CAMIÑO

A reinterpretación dos textos en vigor foi a opción tradicionalmente utilizada cando existiu unha verdadeira vontade política de avance na UE, salvo nos últimos vinte anos, nos que os mandatarios foron modificando os tratados constitutivos ata chegar ao entramado xurídico actual. Nestes momentos máis que nunca se fai necesario un cambio que conduza á simplificación e sistematización da lexislación en vigor, pero para seguir avanzando no terreo da integración non resulta imprescindible. Pódese continuar traballando a partir dos tratados vixentes, sen máis molestias que as ocasionais etapas de estres derivadas da xa difícil comprensión dos mesmos e que, lamentablemente, non se van a eliminar coa adopción dun novo tratado. ¿En realidade é necesario un cambio de nomenclatura para denominar os actos comunitarios? Pode ser desexable para dotar ao sistema de clarificación, pero non é certo que non se poida avanzar sen ela. A reinterpretación da lexislación está hoxe en decadencia. Será que aos xuristas comunitarios acabóuselles a imaxinación ou que o sistema volveuse tan complexo que nin eles son capaces de dotalo de coherencia á vez que avanzan na integración? Desde logo, o proceso de modificación dos tratados non é un asunto fácil, e aínda menos coa moda das Convencións para elaborar os novos textos comunitarios. Habería que esforzarse por impulsar a reinterpretación dos tratados actuais no caso de non poder levar a cabo outras alternativas. De todos os xeitos, sempre nos quedará o artigo 308 do Tratado da Comunidade Europea, que ofrece a posibilidade de que o Consello, por unanimidade e a proposta da Comisión e previa consulta ao Parlamento Europeo, adopte as disposicións precisas para lograr algún obxectivo da Unión, malia que nos textos vixentes non estean previstos os poderes de acción necesarios respecto diso. Doutra banda, outra opción sería a modificación limitada dos tratados actuais especialmente en cuestións institucionais, como o reforzamento do Parlamento Europeo como órgano colexislador, o establecemento da Presidencia do Consello Europeo por un período de dous anos e medio, a posibilidade de que a Comisión estea integrada por un número menor de comisarios que o de Estados membros e a creación dun Ministro de Asuntos Exteriores da Unión. Esta liña de actuación é aínda minoritaria e aínda que se prolongaría a súa adopción por parte de todos e cada un dos 25, non supoñería graves problemas á hora da súa ratificación xa que as modificacións considéranse necesarias debido, en gran parte, á revisión transitoria realizada polo Tratado de Niza. Tanto a elección da modificación como da reinterpretación dos textos vixentes supoñería un recoñecemento implícito do fracaso da Constitución, aínda que permitiría preparar un novo escenario para relanzar un proxecto constitucional nun momento máis adecuado e, probablemente, a longo prazo. Tal como sinalaba Robert Schuman, un dos pais fundadores da UE, na súa declaración de 9 de maio de 1950: "Europa non se fará dunha vez nin nunha construción de conxunto; se fará mediante realizacións concretas, creando primeiro unha solidariedade de feito". Todas as opcións son válidas, aínda que non todas igualmente aconsellables. Debido á falta de consenso é complicado vaticinar cal será a elixida, agora ben, é fácil deducir que non se tratará do texto actual, que non se aprobará antes de finais do 2008 e que nin sequera se chamará Constitución.