Europa: unión ou desunión?

Por Gabriel Tortella

O veto irlandés ao Tratado de Lisboa, non por temido menos esperado, foi un xarro de auga fría nas ardentes ilusións dos europeístas entusiastas (entre os que me inclúo). Choveron, tras o xarro, denuestos e reproches: que se os irlandeses son uns ingratos, que se o seu Goberno é incompetente, que se non queren Europa que se vaian, que a votar outra vez ate que saia o si, etcétera. Ningunha destas alegacións carece totalmente de fundamento, pero son, en realidade, cuestións accesorias: os irlandeses votaron dentro da máis estrita legalidade europea e se o seu non se converte nun veto é porque a lexislación da Unión así o quere. En efecto, o non dun membro se converte en veto porque para a ratificación dos tratados europeos esíxese a unanimidade. Se se requirise unha simple maioría, a negativa irlandesa tería moita menor importancia. Por tanto, é Europa decata a principal culpable desta situación; parece un pouco inconsecuente proclamar o libre dereito de voto e de veto, e logo enfadarse cos votantes se se converten en vetantes. Esta regra da unanimidade derívase dunha contradición básica da alma europea: queremos estar unidos pero sen perder as prerrogativas nacionais. Por tanto, os tratados non poden imporse a ningún país se non quere aceptalos.

Pero, claro, non se pode repicar e andar na procesión: ou soberanía europea ou soberanía nacional. As dúas cousas á vez son imposibles. Até agora, Europa, a pesar das moitas proclamas grandilocuentes e os fortes golpes de peito, non quixo renunciar ás soberanías nacionais. O veto irlandés é unha consecuencia, pero non a única, nin moito menos, desta contradición: outras son o caos e a inoperancia da política exterior, a confusión e as vacilacións na política de inmigración, as dificultades para chegar a un mercado verdadeiramente unificado polas diferenzas nas políticas fiscais e outras, etcétera. Esta insistencia en preservar a soberanía nacional (aínda que parcialmente, porque en materias económicas, como a monetaria ou a arancelaria, os países si renunciaron a ela) débese á inercia histórica: franceses e británicos, sobre todo, resístense a perder os privilexios de soberanía que tanta gloria lles produciron no pasado. Os ingleses reteñen a súa soberanía monetaria; os franceses, en aras da súa independencia, vetaron (cos holandeses) a proxectada Constitución Europea da que o Tratado de Lisboa, torpedeado por Irlanda, era un remendo.

Polo principio do agravio comparativo, se franceses e británicos se aferran á súa soberanía, os demais non imos ser menos. E así andamos: lamentando non estar máis unidos, pero non querendo renunciar á nosa independencia. Por que somos así os europeos? Por que non somos como os norteamericanos, que constituíron unha unión federal e parecen ter poucos problemas desta índole? A resposta é sinxela: demasiada historia. Se ás sinfonías de Mozart podíalles reprochar (apócrifamente) o emperador José II que tiñan "demasiadas notas", á discordante sinfonía europea pódeselle achacar un exceso de historia. As tradicións nacionais están moi arraigadas; as nacións que hoxe forman a Unión foron as principais protagonistas da historia universal durante moitos séculos, e parece natural que se resistan a diluírse nun ente supranacional. Por outra banda, mesmo as entidades políticas con pouca ou ningunha tradición nacional resístense a renunciar aos seus privilexios, como se demostra hoxe todos os días en España e demostrouse no nacemento dos Estados Unidos de América, que foi bastante accidentado e violentamente debatido.

E a historia móstranos tantos outros casos de desunión entre asociados, desde a antiga Grecia até os Balcáns de hoxe, pasando polo Imperio Austro-Húngaro e un longo etcétera, que non se pode ser excesivamente optimista con respecto ao futuro da nosa Unión Europea. Pero tamén hai razóns para o optimismo: a historia frecuentemente tratou ben a Europa; aínda que hai unha longa tradición de desunión, tamén a hai de unidade desde Roma e logo Carlomagno. Pero a verdadeira conciencia europea fórxase coa Ilustración, hai nada menos que tres séculos. A Europa moderna nace no intelecto duns cantos xenios do século XVIII, en particular de Emmanuel Kant. A mensaxe dos ilustrados foi calando moi gradual, pero tamén moi profundamente. Sobre ese substrato de europeísmo ilustrado, os pobos deste continente afixeron a unirse, aínda sacrificando a súa preciosa independencia, ante as dificultades exteriores. A propia Unión (onte Comunidade) Europea naceu tras a catástrofe da II Guerra Mundial e ante a presión ou ameaza exercida polas superpotencias soviética e norteamericana. A unidade monetaria fraguouse ante o fracaso da desvalorización unilateral do dólar por Nixon en 1971. A crise de 1992 acelerou a integración económica. Oxalá os embates da presente crise opinable inflúan na opinión europea e tómese por fin a decisión de eliminar o obstáculo que representa a regra da unanimidade. Deixariamos o repique e avanzaría a procesión.

Tirado de EL PAIS - 30.07.08

Achegamento entre Europa e Israel?

Por Samuel Hadas

A visita a Israel esta pasada semana do primeiro ministro británico Gordon Brown destaca novamente na axenda diplomática israelí as relacións coa Unión Europea, relacións que coñeceron incontables altibaixos nos últimos anos e pasan nestes días por un dos seus mellores momentos. A UE e Israel veñen de pór en marcha un proceso de asociación especial que, segundo a chanceler de Israel, Tzipi Livni, ''poderá repercutir favorablemente'' no proceso de paz palestino-israelí. A UE, pola súa banda, considera que con este proceso, que modernizará as relacións políticas, económicas, comerciais e educativas con Israel, búscase así mesmo un maior rol da Unión no proceso de paz cos palestinos. O obxectivo da Unión Europea e Israel é hoxe, segundo comentaron fontes diplomáticas israelís, lograr unha maior participación de Israel nos mecanismos de decisión da UE, segundo un ''estatuto híbrido'' polo que, sendo un país non membro, poida estar estreitamente ligado ás súas institucións directivas. O anuncio do inicio deste proceso xerou a protesta dalgúns países árabes e da Autoridade Palestina, co argumento de que incrementar as relacións da UE con Israel ''animará a Israel a proseguir cunha política agresiva e errónea''. Israel é un dos primeiros países participantes no programa da ''Política de Veciñanza'' da Unión Europea, que busca profundar as relacións cos seus veciños da conca do Mediterráneo. Jan Figel, o comisario para a Educación, Cultura e Deporte da UE, e a ministra de Educación de Israel, Iuli Tamir, acaban de inaugurar a oficina en Israel de Tempus, un programa da UE de intercambio de estudantes e profesores universitarios. Segundo Figel, a UE e Israel acordaron discutir políticas, o que significa ''un paso máis que un simple programa de intercambio''. Anteriormente, Figel inaugurara unha oficina de Tempus na Autoridade Palestina.

Tamén a cooperación científica entre as partes profundouse notablemente nos últimos anos. Israel é o mellor cliente da UE en Oriente Próximo, mentres que a balanza comercial entre ambas as partes é fortemente deficitaria para Israel (un terzo das súas importacións provén da UE). Pero na súa dimensión política, influída fortemente polo conflito palestino-israelí, as relacións están lonxe de ser idílicas, aínda que cabe tamén aquí sinalar algunha melloría. A UE, o principal sostén da economía palestina, non atopou até hoxe a fórmula que á vez que lle permita apoiar a creación dun Estado palestino, sexa considerada equidistante polo Goberno de Israel (tanto o actual como os anteriores), que estima que a UE, na súa política cara ao noso país, utilizou un dobre raseiro. A iso contribuíron as constantes e ás veces xustificadas críticas da UE a Israel respecto da súa política cara aos palestinos, os castigos colectivos á poboación palestina, a construción da barreira divisoria, etc. As críticas a Israel nos medios de comunicación europeos, que se solidarizaron cos que consideran os máis débiles, os palestinos, e nas que sobresaen algúns medios de comunicación de España, moderáronse a partir da aceptación israelí da creación dun Estado palestino convivindo con Israel, que supuxo un cambio positivo importante, como o foi a retirada israelí da Franxa de Gaza, aínda que esta conducise posteriormente á súa caída a mans dunha organización terrorista como Hamás. Esta posición empeorou notablemente con motivo da Segunda Guerra do Líbano. Moitos en Israel consideran que na crítica ao seu país hai ''un tipo de antisemitismo'', como sinala Iair Sheleg no cotián Haaretz. As sondaxes de opinión en Europa mostran que Israel é considerado un dos grandes perigos para a paz, aínda máis que Irán. Un 45% dos europeos considera que a política israelí equipárase á do réxime do apartheid en Sudáfrica. Segundo o analista israelí Alexander Iakobson, as sondaxes demostran que o antisemitismo está ''vivo e coleando'' en Europa.

Segundo Efraim Halevy, ex xefe do Mosad e embaixador ante a UE de 1996 a 1998, a Unión Europea cometeu serios erros nos últimos anos, comezando pola súa avaliación política de Iaser Arafat. O enfoque da UE, principal doante da súa administración, alentou unha extensa corrupción no seo da AP. Outro erro foi as súas advertencias sobre sancións económicas a Israel, que só crearon unha pésima atmosfera entre as partes. Iso cambiou, por canto a Unión modificou a súa política respecto dos palestinos e deixou de tentar exercer presións económicas sobre Israel. O principal tema de diferenza é quizais o da política do Goberno israelí cara aos asentamentos e o seu tratamento dos palestinos, ao non implementar o seu compromiso na Folla de Ruta, o plan de paz do Cuarteto de Madrid, de evacuar as decenas de enclaves ilegais levantados polos colonos israelís en Cisxordania, así como os controis que impiden o movemento dos palestinos no seu propio territorio. O vicepresidente do Parlamento Europeo, o británico Edward McMillon Scott, declarou recentemente que aínda que hai maior cooperación con Israel a nivel institucional, despois da invasión israelí ao sur do Líbano (na súa guerra con Hezbollah no verán de 2006), Israel perdeu apoio entre moitos dos membros do Parlamento. Outros temas en discordia entre a UE e Israel son a negativa da UE a cualificar a Hezbollah como organización terrorista, así como o feito de que financia organizacións non gobernamentais anti israelís. Así mesmo, Israel presiona a Europa para ''que faga algo máis'' respecto da carreira nuclear militar de Irán. Líderes europeos como Nicolas Sarkozy, Angela Merkel e Gordon Brown, entre outros, contribuíron notablemente a cambiar o tenor da actitude da UE cara a Israel. Tamén contribuíu a extensión da UE cara ao Leste, que trouxo ao seu seo a 11 países ex comunistas, moito máis prol americanos e prol israelís que a ''vella'' Europa. Estes países non comparten a aversión de Europa Occidental cara ás accións militares israelís. Segundo diplomáticos israelís, os actos terroristas islámicos en Madrid en 2004 e en Londres o ano seguinte, permitiron aos líderes europeos unha mellor comprensión do que Israel está a pasar. Tema importante na axenda europea-israelí é o da actitude da UE cara a Hamás. Mentres que Israel esixe manter o bloqueo de Gaza, en Europa escóitanse voces esixindo o seu levantamento, por razóns humanitarias, por canto israelís e palestinos non lograron modificar a situación no lugar nin avanzar nas negociacións de paz. Aínda que en Israel hai quen teme que a postura da UE pode cambiar, non cabe esperar que nun futuro previsible isto suceda.

Europa ante a crise iraniana

Por Florentino Porteiro

Os europeos establecemos como doutrina oficial o «multilateralismo efectivo», fronte á tendencia «unilateralista e violenta» de Estados Unidos. Trataríase de resolver os retos de seguridade a través dunha diplomacia «preventiva» ou, polo menos, «eficaz» realizada desde organismos multinacionais, empezando polo máis importante de todos eles, o Consello de Seguridade de Nacións Unidas. Tanto o repetimos que acabamos créndoo. En realidade o «multilateralismo efectivo» é só unha negación. Non queremos actuar fóra do marco de Nacións Unidas e non queremos facer uso da forza. A ameaza nuclear iraniana afecta moito máis a Europa que a Estados Unidos. Os seus mísiles, que en breve estarán dotados de cabezas nucleares, alcanzan territorio europeo e, segundo pasen os anos, máis e máis partes del. Proba da preocupación que esperta nos nosos dirixentes, non españois senón europeos, é que nos acollemos á Defensa contra Mísiles Balísticos norteamericana. Con todo, non somos capaces de ir máis aló. é moi posible que só utilizando diplomacia e sancións económicas se poida forzar ao réxime iraniano a abandonar o seu programa nuclear.

As súas vulnerabilidades son moitas, en especial no terreo económico, e está por ver que todos os seus dirixentes estean dispostos a pór en perigo a súa propia supervivencia política. O problema é que as sancións aprobadas na resolución vixente do Consello de Seguridade non se están levando a efecto por parte de Europa e iso que eran de limitado calado. Cando Estados Unidos propón aumentalas o obstáculo non son só Rusia e China, membros do Consello de Seguridade que actúan a miúdo como protectores de Irán, senón as propias nacións europeas que non queren pór en perigo os seus investimentos. O «multilateralismo efectivo» europeo convenceu aos iranianos de que non corren ningún risco económico. Só unha acción militar norteamericana ou israelí podería detelos, pero a un prezo moi alto. Esa é a nosa achega ao réxime de non-proliferación nuclear, esa nosa visión da nosa propia seguridade.

Tirado do xornal ABC

Os europeos queren máis Europa

Por Slavoj Zizek, filósofo esloveno e autor, entre outros libros, de "Iraq. A teteira prestada".

El País, 08/07/08

Hai momentos nos que un atopa tan embarazosas as declaracións públicas dos líderes políticos do seu país que se avergoña de ser cidadán del. é o que me sucedeu ao coñecer a reacción do ministro esloveno de Asuntos Exteriores o venres 13 de xuño, despois de que os irlandeses votasen non no referendo sobre o Tratado de Lisboa. Afirmou sen reparos que a unificación europea é demasiado importante para deixala en mans da xente (corrente) e os seus referendos. A clase dirixente ten máis visión de futuro e sabe máis, e, se sempre seguísemos á maioría, nunca conseguiriamos grandes transformacións nin fariamos realidade visións xenuínas. Esta obscena exhibición de arrogancia tivo a súa cénit na seguinte frase: "Se tivésemos que esperar, por exemplo, a algún tipo de iniciativa popular, seguramente os franceses e os alemáns seguirían mirándose hoxe a través de míralas dos seus fusís". Hai certa lóxica no feito de que fora un diplomático dun país pequeno o que o dixese; os líderes das grandes potencias non poden permitirse o luxo de mostrar abertamente o cinismo dos argumentos nos que se basean as súas decisións, e só as voces ignoradas dos países pequenos poden facelo con impunidade. Cal foi o seu razoamento neste caso? O non irlandés é unha repetición do non francés e holandés de 2005 ao proxecto de Constitución Europea. Ofrecéronse moitas interpretacións do voto irlandés, algunhas delas mesmo contraditorias: foi unha explosión de nacionalismo estreito e de temor á globalización, encarnada por Estados Unidos; Estados Unidos está detrás do non porque teme a competencia dunha Europa unida e prefire tratar de forma bilateral cuns socios débiles. Con todo, esas interpretacións ad hoc non teñen en conta unha cousa máis importante: este novo rexeitamento quere dicir que non nos atopamos ante unha casualidade, un simple fallo, senón ante unha insatisfacción que vén de atrás, que persiste desde hai anos. Agora, tres semanas despois, podemos ver onde está o verdadeiro problema: moito máis sinistra que o propio non é a reacción da elite política europea. Non aprendeu nada do non de 2005, non se decatou. Nunha reunión de dirixentes da UE celebrada o 19 de xuño en Bruxelas, despois de mencionar, para cubrir as aparencias, o deber de "respectar" as decisións dos votantes, apresuráronse a ensinar o seu verdadeiro rostro e a falar do Goberno irlandés como dun mal mestre que non soubera controlar nin educar como era debido aos seus alumnos atrasados. Dixeron que lle daban unha segunda oportunidade: catro meses máis para que corrixise o seu erro e volvese meter en cintura aos votantes. Aos votantes irlandeses non se lles presentou unha elección simétrica, porque os propios termos do referendo daban preferencia ao si. As autoridades propuxeron á xente unha opción que, na práctica, non era tal, senón que consistía en ratificar o inevitable, o resultado da experiencia ilustrada. Os medios e a elite política expuxeron o referendo como unha elección entre o coñecemento e a ignorancia, entre a experiencia e a ideoloxía, entre a administración post-política e as vellas paixóns políticas. Con todo, o mesmo feito de que non houbese unha visión política alternativa e coherente que servise de base ao non constitúe a maior condena posible da elite política e mediática, unha proba da súa incapacidade de expresar, de traducir en visión política, os anhelos e insatisfaccións da poboación. Noutras palabras, este referendo tivo algo peculiar: o seu resultado foi ao mesmo tempo o que se esperaba e unha sorpresa, coma se un soubese o que vai ocorrer pero, en certo xeito, non pode crer verdadeiramente que ocorra. Esta discrepancia reflicte unha división moito máis perigosa entre os votantes: a maioría (da minoría que se molestou en ir votar) manifestouse en contra do tratado a pesar de que todos os partidos parlamentarios (coa excepción de Sinn Fein) estaban decididamente a favor. O mesmo está a suceder noutros países, como o veciño Reino Unido, onde, xusto antes de gañar as últimas eleccións, Tony Blair foi escollido por unha gran maioría como a persoa máis odiada do país. Esta diverxencia entre a elección política explícita que fai un votante e a súa insatisfacción íntima debería facer soar o sinal de alarma: significa que a democracia de partidos non logra captar o humor da poboación, o feito de que se vai acumulando un vago resentimento que, sen unha debida expresión democrática, non pode máis que desembocar en escuros estalidos "irracionais". Cando os referendos transmiten unha mensaxe que contradi directamente a mensaxe das eleccións, atopámonos cun votante dividido que, por exemplo (cre que), sabe moi ben que a política de Tony Blair é a única razoable pero, aínda así? (non lle pode nin ver). A peor resposta é desprezar esa resistencia como simple expresión da estupidez provinciana dos votantes normais, que non necesita máis que mellor comunicación e explicación. E iso remítenos de novo ao desafortunado ministro de Exteriores esloveno. Non só a súa frase baséase nuns datos que non son certos -os grandes conflitos francoalemanes non estalaron debido ás paixóns da xente corrente, senón que foron resultado das decisións das clases dirixentes ás costas da xente normal-, senón que ademais equivócase sobre o papel desas clases dirixentes: nunha democracia, a súa función non é só gobernar, senón convencer á maioría de que o que están a facer é o apropiado, facer que a xente poida recoñecer na política do seu Estado os seus máis íntimas aspiracións de xustiza, benestar, etcétera. A aposta da democracia é que, como dixo Lincoln hai moito tempo, non é posible enganar a todo o mundo todo o tempo. é verdade que Hitler chegou ao poder de forma democrática (aínda que non do todo), pero, a longo prazo, a pesar de todas as oscilacións e confusións, hai que confiar na maioría. Esa aposta é a que mantén a democracia viva; se renunciamos a ela, xa non estamos a falar de democracia. E é nese aspecto no que os dirixentes europeos están a facelo rematadamente mal. Se verdadeiramente estivesen dispostos a "respectar" a decisión dos votantes, terían que aceptar a mensaxe da persistente desconfianza do pobo: o proxecto de unidade europea, tal como está formulado hoxe, ten defectos fundamentais. O que perciben os votantes é a falta dunha auténtica visión política baixo a trampilla dos expertos; a súa mensaxe non é antieuropeo, senón unha esixencia de máis Europa. O non irlandés é unha invitación a establecer un debate autenticamente político sobre o tipo de Europa que desexamos. Nos últimos anos da súa vida, Freud fixo a famosa pregunta Was will dás Weib?, "Que quere a muller?", coa que recoñecía a súa perplexidade ante o enigma da sexualidade feminina. Non cren que o envurullo da Constitución Europea é proba desa mesma confusión? Que quere Europa? Que Europa queremos?

Caída libre en Europa

Por Montserrat Nebrera

Vense de publicar en Italia un libro sobre os indicios cada vez máis evidentes do seu declive. Poucos anos antes, Francia vivira o gran éxito editorial de dúas obras de moi distinto signo, pero que apuntan cara ao mesmo final: a de Nicolás Baverez sobre a decadencia francesa, e as conversas de Ratzinger co xornalista Peter Seewald. Aínda que tamén nas reflexións de Ratzinger apúntanse datos e razóns sobre a decadencia do occidente europeo, son esoutros dous, o italiano recente e a Francia en declive de Baverez, os que tentan xustificar en datos económicos e sociolóxicos que nos topamos, salvando a grosería de calquera paralelismo histórico, ante estadio semellante ao que acabou sendo coñecido como a caída do Imperio Romano. A tendencia dunha certa bibliografía, que consegue arrastrar enormes cotas de lectores, está a apuntar cara ao que poderiamos denominar o "catastrofismo histórico". Un certo gusto morboso entre o público lector podería xustificar en parte o éxito. Pero, como ocorre coa literatura de ciencia ficción, cuxas premonicións a tecnoloxía vai cumprindo de forma taxativa, algo de auga haberá no río cando de xeito tan persistente óuvese o seu rumor.

Quizais por iso certo discurso político está a abrirse paso nalgúns foros co aval decidido dunha gran parte da opinión pública: a maneira en que a evolución do Estado de Dereito cara a un Estado social e democrático pretendeu resolver os problemas da participación política e das necesidades materiais dos seus cidadáns entrou en crise coa globalización e as migracións. Ben é certo que máis que do final de Europa deberiamos falar dos sucesivos finais dos seus modos de ser, xa que as terras non morren, se non é por causa dun cataclismo universal. En cambio, as distintas fórmulas civilizatorias que foi adoptando occidente permitíronlle converterse de xeito recorrente no obxecto de desexo dos que viñan de fóra anhelando realizar un soño, e significaron ao tempo e case sempre o final dun tempo, dun modo de facer, dunha cosmovisión mesmo. A gloria como método de extinción, morrer de éxito como grande paradoxo da paradigma de progreso. Xa case ninguén mira cara a Europa como referente cultural, científico, tecnolóxico, pero me pregunto se algunha vez fixemos (e debido facer) outra cousa que dotar ao mundo occidental dos seus acenos de identidade. Como é sabido para quen dea un somero paseo pola historia, declive significa tamén renovación, e á fin e ao cabo os períodos históricos, as idades, as eras non son máis que etiquetas que pomos con maior ou menor pretensión científica para ordenar aludes de datos concretos e cotiáns. Pero o certo é que, como xa aconteceu noutros momentos, o discurso político e filosófico anuncia desde hai un tempo que algo remata. E agora, ademais, libros achegan datos concretos sobre a entrada decidida de Europa en (unha nova) caída libre. Varias instancias poden darnos, na periferia da económica, razón de tal declive. O libro italiano tomaba en consideración, entre outros, o mundo universitario. A Universidade, á que estou unida case desde sempre, xa non é o reduto onde a intelectualidade pretende con boas capacidades, mellor intención e poucos medios, a revolución permanente das ideas. Arrastrada polo desexo crecente de seguridade, fóronse instalando entre os seus docentes, os aprendices e profesionais do funcionariado público, cuxo único desexo é asegurar a praza, o soldo, e unha incontrolada capacidade de facer absentismo. Queixaranse os meus colegas que non encaixan nesa descrición, pero non van con eles a crítica, e recoñecerán, se se sinceran, que ese foi o triste final do soño que vivimos. No ámbito francés, en cambio, a radicalidade do pesimismo apunta cara a outro lado. Non critica Baverez sobre todo a acomodaticia vontade de ser funcionario público que se foi facendo forte no pensamento dos mozos franceses desde hai décadas, senón a política de neutralidade que no ámbito dos valores levou a Francia a dar as costas a unha evidencia.

Desde os anos da súa máis famosa revolución pretenderon substituír o seu substrato relixioso por unha relixión laica da cidadanía, e cada nova volta de parafuso desde entón non foi máis que propiciar que o froito maduro caduca. E caese ao fin. Algúns detractores da obra de Baverez tachárona de oportunista por pretender adxudicar a Francia uns defectos que en realidade son de toda Europa, e pola súa defensa mal disimulada dun claro regreso ao neo-liberalismo. Nada volve, como foi, pero en algo creo que teñen razón os detractores: máis que outra cousa, Francia pode ser unha paradigma. Pódese usar tamén para analizar o modo en que a política deixou de ser unha arte e transformouse nun oficio. Sen falar de nada nin de ninguén en concreto, poderiamos convir que unha sombra pesimista se cerne sobre Europa, e sería o primeiro paso para disipala.

http://www.montsenebrera.cat/blog/

Europa: os que queren avanzar deben facelo

Por Jean-Marie Colombani, xornalista francés e ex director de Le Monde. Tradución de Martí Sampons

El PAÍS, 01/07/08

Antes de calquera consideración, como non indignarse con este non irlandés? Dirase que non fai máis que seguir o camiño aberto por Francia e Holanda. é certo. Aínda que Francia, unha vez elixido Nicolas Sarkozy, dedicouse a reparar os danos sacando adiante un tratado "simplificado", que se converteu en Tratado de Lisboa. Hai tamén quen di que o de Irlanda é a demostración de que Europa, tal como se constrúe, é incomprensible, por tanto, incomprendida polos pobos. Éstos, afírmase, non queren saber nada desta Europa "burocrática" ideada polas "elites". Vexamos. O primeiro que hai que ter en conta é que dentro dos compoñentes dun non entran tantos ingredientes discordantes que calquera xuízo definitivo sería aventurado. Recordemos no caso do referendo francés a parte do non a Chirac dentro do non global. En Irlanda os pequenos propietarios temían a armonización fiscal, o clero a secularización, os neutralistas a creación dunha defensa europea, etcétera.

E si, Europa, tal como é, parece unha creación opaca, afastada e incompleta, urdida ao longo dos cumios europeos, lonxe dos pobos. E con todo? Con todo, deberiamos empezar por pór freo a este negacionismo. Irlanda? En Europa era o máis pobre de entre os pobres e converteuse nun dos máis ricos grazas a esta "cousa" bruxelense, até o punto de que a súa renda media supera á dos ingleses. Non é isto a proba irrefutable de que Europa equivale a progreso? Un pouco de perspectiva histórica non é daniña. Por exemplo, quen se alegra deste non? A liga Norte en Italia e Vaclav Klaus en Chequia, as dúas correntes máis nacionalistas. A liga de Bossi representa a revolta dos pequenos e medianos empresarios ricos do norte de Italia que non queren que os seus impostos (cando os pagan) sirvan para corrixir os desequilibrios co sur. A Irlanda rica xa non quere repartir. Aseméllase á Chequia ultraliberal, para quen Europa só debe existir como zona de libre intercambio sob protección militar norteamericana.

Velaquí o debate europeo que haberá que abrir un día. Xa que se este é o destino da Unión, disolvámosla dentro da OTAN! En fin, quen non se dá de conta de que se pode dicir non impune e gratuitamente? Pase o que pase, non hai prezo ou sanción. Entón, por que absterse de dicir non se as subvencións seguen sendo as mesmas e se para tranquilizar aos irlandeses até se lles promete que poderán seguir practicando o dumping ou competencia desleal en materia fiscal, co que poden atraer a empresas de toda Europa. Aínda peor: para facer volver a Irlanda ao rabaño pensamos inmediatamente en concederlle privilexios suplementarios. Así, fomentamos aquí e alí o non. O Tratado de Lisboa non é un remedio milagroso. Permite simplemente que sexa (un pouco) gobernable un conxunto que na situación actual non o é, substituíndo a actual regra da unanimidade pola da maioría (a dos Estados en combinación coa das poboacións). Con el, pode retomarse o camiño de políticas concretas, pero sen ocultar a actual ausencia de visión e de dirección política (que é outra cousa que a mera ampliación).

A cuestión que se expón de agora en diante é saber se os que queren seguir avanzando non deben deixar aos partidarios do non co seu non, é dicir, na cuneta. No momento en que comeza a presidencia francesa da Unión, as consecuencias do non irlandés poden verse de dous modos. Ou ben constatamos que todos os esforzos franceses e alemáns por pór en pé o Tratado de Lisboa desvanecéronse, e a presidencia francesa viuse afectada por iso. Ou ben recordamos que Europa avanzou sempre superando crises sucesivas: a solución podería chegar de Francia, e esta recuperaría entón parte do liderado perdido. De momento, Nicolas Sarkozy manifestou o seu desexo de que nin se dramatice nin se subestime o non irlandés. No rexeitamento ao dramatismo hai sen dúbida o desexo de que prosiga noutros países o proceso de ratificación. Irlanda e os seus menos dun millón de electores estarían así fronte aos case 500 millóns de habitantes do resto de Europa, e sen dúbida non poderían aguantar demasiado tempo sen achar o modo de ratificar. Ao servizo deste proceso, o presidente francés dixo, dirixíndose en particular aos checos, tentados de precipitarse pola brecha irlandesa: Non hai ampliación (cara aos países dos Balcáns) sen Tratado de Lisboa! No capítulo da "subestimación" do acontecemento topámonos co credo do xefe do Estado francés: Europa ten que ser vista como capaz de protexer aos seus cidadáns. De aí o acento posto no proxecto do "pacto para a inmigración" (decisión que electoralmente lle serviu moito en Francia). De aí tamén a idea de atopar unha resposta europea ao problema da independencia enerxética en xeral, e do prezo do petróleo en particular. Aínda que por agora sen éxito, xa que Alemaña négase a fixar un tope ao IVE sobre o petróleo. Neste punto sen dúbida leva razón: Europa debe deixar de preocupar. Pero para tranquilizar, antes ten que ser forte. En realidade, a cuestión central é a seguinte: o non francés de onte, o non irlandés de hoxe e, sobre todo, as enquisas de opinión (un terzo dos franceses están satisfeitos co voto irlandés, e outro terzo máis pequeno declárase "insatisfeito"), significan que os pobos non queren avanzar máis? Pois entón hai que ter a valentía de enfrontarse ou oporse ao escepticismo dos pobos, xa que hai circunstancias en que non se pode esperar, e este é o caso da que vivimos agora. A historia, pola súa banda, non espera.

E Europa ten a necesidade de ir outra vez cara a adiante sobre cuestións concretas (a enerxía, a inmigración, o clima e o medio ambiente, a relación con Rusia e con EE UU, a defensa?), pero tamén sobre unha visión común do futuro. Mentres esperamos, os europeos elixiron? esperar. Esta política de esperar é de mal agoiro. Chegará, pois, o momento, para aqueles países que queiran avanzar, de tomar decisións entre eles. Schengen e o euro non conciernen a toda a Unión. A Zona Euro, en si mesma, constitúe un espazo suficiente para quen queira avanzar polo camiño da integración. Os que queiran esperar, que esperen. Pero que isto non impida que os demais se organicen. A menos que nos resignemos á decadencia. Estaremos seguros da nosa decadencia común o día en que teñamos claro que renunciamos a un destino común.