Fronte á doutrina Putin

Por André Glucksmann

Hai días, ás veces horas, nos que o mundo dá un envorco. Ao trastornar os equilibrios entre as potencias e, sobre todo, o equilibrio de ideas e prexuízos nas mentalidades, agosto de 2008 abriu un deses períodos de crise. A organización faraónica dos Xogos Olímpicos foi unha escenificación da vontade de poder de China, que representa un dos principais desafíos do século XXI. A invasión de Xeorxia anunciou ao mundo con rudeza que a Rusia imperial e sen fronteiras regresara. Nada disto debe sorprendernos, a non ser, precisamente, a propia sorpresa e o desconcerto da opinión pública occidental mentres folgazaneaba nas praias. Hai xa 30 anos que China, unha vez desterrados as dogmas da economía marxista, vén facendo realidade un milagre que a levantou até o segundo ou terceiro posto do mercado mundial. Pronto fará 10 anos que o verdugo de Grozny impúxose como novo tsar. Nin o espectáculo maxistral de Pequín nin a incursión dos tanques rusos ante Tbilisi eran imprevisibles. O único veo que cae é pois o das nosas pueris ilusións. Consideremos a cuestión rusa. Con que dereito restregarse os ollos manifestando unha inocente decepción fronte á agresividade de "o noso amigo" Putin, cuxos ollos azuis (Bush), boas maneiras (Blair), gran cruz da lexión de honra (Chirac), frecuentación da Riviera italiana (Berlusconi) e dietas de Gazprom (Schroeder) seduciron á flor e nata da política occidental? Non hai peores xordos que os que non queren ouvir. Os axiomas fundamentais da doutrina Putin foran proclamados desde o Kremlin en voz alta e clara:

1. "A maior catástrofe xeopolítica do século XX foi a disolución (en 1991) da Unión Soviética". Que podía esperarse dun tenente coronel dos servizos secretos comunistas que, en 2005, minimizaba os horrores da historia recente fronte ao desmoronamiento -que el desexaba provisional- da súa xerarquía? A Primeira Guerra Mundial (10 millóns de mortos) e a Segunda (50 millóns de mortos), Hiroshima, Auschwitz-Birkenau e os gulags non parecen senón apuntamentos de perdas e beneficios na súa contabilidade. A abominación das abominacións segue sendo a defección de Yeltsin, que, despois de que Gorbachov se negase a enviar os tanques contra os pobos do Leste de Europa, permitiu a Ucraína, os países bálticos, Xeorxia, Kazajstán, Acerbaixán, etcétera, alcanzar pacíficamente a independencia, rompendo con 70 anos de opresión bolxevique.

2. Os movementos de masas democráticos -Revolución das Rosas en Xeorxia (2003), Revolución Laranxa en Ucraína (2004)- serían, ao parecer, indicios dunhas "revolucións permanentes" que ameazan os cimentos do Estado ruso cunha subversión financiada pola CIA, a OTAN, a man negra estranxeira e os malos rusos. A miña amiga Anna Politkovskaia contoume uns días antes do seu asasinato o pánico inconmensurable que suscitaron os alegres levantamentos de Tbilisi e Kiev nas altas esferas de Moscova. Os mandamases do Kremlin, alarmados, víronse xa coa auga ao pescozo e esaxeraron irracionalmente a proximidade do perigo. De aí a represión desproporcionada de toda contestación. De aí a prensa baixo tutela, as voces discordantes amordazadas e os asasinatos ou encarceramentos dos máis obstinados. De aí o intento de erradicar mediante a chantaxe do petróleo e o gas, ou a compra contante e sonante das conciencias, ou mesmo, chegado o caso, a ameaza dos tanques, o desexo de emancipación das súas "veciños próximos". A marcha sobre Tbilisi viña significar: "Son eles ou nós". E o amable Medvéded, no que os soñadores depositaban as súas esperanzas, coreaba: "Saakashvili = Hitler". A verdadeira sorpresa de agosto de 2008 non veu da man de Putin, senón de Europa, que recobrou unha firmeza que xa non recordabamos. Reaccionando inmediatamente, a Presidencia francesa negociou un delicado e ambiguo cesamento do fogo que polo menos freou a ofensiva sobre a capital xeorxiana. Despois, a UE, que reaccionou ao unísono, negouse a pechar os ollos ante a anexión apenas disimulada de Abjasia e Osetia do Sur. Europa non se deixou levar polo pánico: nin retorno á guerra fría ("Yalta quedou atrás", declarou Nicolas Sarkozy), nin angelismo ("as vacacións da historia terminaron", encadeou Donald Tusk). O tempo dirá se os 27 son capaces de manter o rumbo e de desfacerse dos chantaxistas para forxar unha política enerxética común e negociar de igual a igual cos seus provedores rusos, que necesitan vender tanto como nós comprar. O Kremlin non modificou as súas intencións ante o rexeitamento europeo do feito consumado, pero o seu ton volveuse máis conciliador. é a proba de que especula coas relacións de forza, explorando sen cesar até onde pode chegar. Botando pulsos non ten igual, pero agora descubriu que non todo lle está permitido. Xeorxia non é unha segunda Chechenia. A pesar das fanfarronadas que acompañan ás súas petro-bebedeiras, Rusia sabe que o futuro non se presenta halagüeño para ela; ningún dos seus spin doctors repetiría hoxe as baladronadas de Jruschov: "Pronto alcanzaremos e superaremos a Estados Unidos". O país, presa do alcoholismo, das mafias e a corrupción, do paro, a tuberculose e a sida, da prostitución e a vertixinosa caída demográfica, e cunha esperanza de vida terceiromundista, está exangüe. Chegará a poboación deste inmenso subcontinente a ser inferior á de Francia en 2050? O 70% do orzamento nacional depende da venda de enerxía e materias primas. Nada de todo isto favorece unha chantaxe duradeira contra unha Europa próspera, máxime cando os medios de perforación e almacenamento rusos son precarios e a orientación do fluxo enerxético cara a Asia esixe unha capacidade de transporte cuxa construción require unha ou varias décadas. Sucedáneo dunha grandeza perdida, a elección dunha política todoterreo e nociva pode impresionar durante un tempo, pero non restaura o prestixio dun coloso con pés de barro. O illamento diplomático de Rusia tras a expedición contra Xeorxia é palpable. De feito, non conseguiu que se recoñeza a seudoindependencia das súas anexións en Abjasia e Osetia?, a non ser por Hamás e unha Nicaragua con añoranzas guevaristas! Ao negarse a dar o seu asentimiento, China demostra que non haberá un bloque de capitalismos autoritarios que, baixo a batuta de Putin, inaugure unha nova guerra fría contra as democracias. Só se mostran compracentes aqueles réximes aos que a alza do prezo do petróleo salvou provisionalmente. A Venezuela de Chávez e o Irán de Ahmadineyad comparten as pulsións nocivas da Rusia de Putin: toda crise política, diplomática, social ou militar susceptible de facer aumentar a cotización do cru e encher as contas offshore parécelles digna de ser apoiada. Pola contra, á vontade de poder que, polo momento, anima a economía chinesa, como a da UE e EE UU, convenlle a baixa dos prezos da enerxía. Moscova e a súa vontade de desestabilizar están encastillados nunha soidade mundial. Aínda que non ensine os dentes, a incipiente e aínda incerta firmeza da UE, se non cede, pode obrigar ao seu gran veciño continental a moderar os seus ardores conquistadores. Con todo, sería conveniente que a opinión pública apoiase esta postura sen deixarse intimidar polas alusións apocalípticas que tanto gustan aos propagandistas do Kremlin. Nicolas Sarkozy evitounos o penoso espectáculo que un primeiro ministro francés, Pierre Mauroy, dese na Asemblea Nacional ao proclamar en 1981 que non había que "engadir ás desventuras dos polacos (reos por entón de Bréznev e Jaruzelski) as desventuras dos franceses, privados do gas necesario para cociñar os seus filetes con patacas". A pesar das mentiras pregoadas polo dúo Putin-Medvéded, a crise de agosto de 2008 non enfronta á belicosa, "nazi" -segundo o Kremlin- e pequena Xeorxia coa potencia "fraternal" do seu gran veciño. Nin tampouco ás democracias capitalistas cun suposto eixo autocrático Moscova-Pequín, non menos capitalista. Nin sequera a dúas culturas: a europea das liberdades coa do soberanismo nacionalista. A crise decisiva de agosto de 2008 coloca á opinión pública europea fronte a si mesma. Europa suicidarase a base de gas? Resistirá ou se dobregará ante a doutrina Putin?

El País 25.09.08