A negociación colectiva europeae os sindicatos nórdicos

Por José Luis López Bulla

As crónicas diarias que Isidor Boix, delegado ao Congreso da CES, foi publicando en http://iboix.blogspot.com déronnos unha boa panorámica do que, sen entrar en detalles, foi o evento sindical europeo. Ademais, en boa medida supliu a deficiente comunicación do vídeo que, a dicir verdade, non funcionaba axeitadamente, imposibilitando que os convidados virtuais puidesen seguir día a día o importante acontecemento. De momento resérvome as miñas opinións sobre o carácter do congreso e os documentos que previamente foron postos a debate. Tempo haberá para iso; tan só pregúntome unha cousa, non irrelevante, sobre a coreografía congresual: é necesario que utilicen o atril tantos invitados institucionais?

Segundo os meus cálculos, tamaña participación tivo unha duración de máis do 35 por cento do tempo, que foi en mingua da voz dos delegados. Naturalmente, non rexeito que haxa intervencións dos dignatarios europeos, españois e municipais... Pero tanta exhibición paréceme unha perda de minutos. Pero, en fin, este non é o tema que quería tratar. O preocupante é a posición dos sindicatos nórdicos sobre a negociación colectiva europea. Xa no anterior congreso da CES, en Viena, algúns sindicatos do sur de Europa expuxeran a necesidade de concretar uns puntos mínimos para, gradualmente, avanzar para un espazo contractual europeo. Non se avanzou nada. Pero hai que recalcar que, así as cousas, a dirección da CES non estableceu as necesarias mediacións -para entendernos, o traballo 'entre corredores'- nos últimos catro anos e poder levar a Sevilla un mínimo esbozo.

A tónica foi, dito en catalan, "qui dies passa anys empeny": ou sexa, ir tirando rutineiramente. Consecuencia, en Sevilla os sindicatos do sur volven a expor o obxectivo e os nórdicos din que non. A resposta dos nórdicos á proposta de apuntar un esbozo de negociación colectiva europea foi, indo polo dereito, a seguinte: "Prexudícanos a nós, pois iría á baixa". E tras non pestanexar, a cousa queda así: a outra cousa, bolboreta.

Que fará a dirección entrante a partir de agora? Limitaranse a deixar pasar o tempo, a non facer corredores, a renunciar ás necesarias mediacións entre o norte e o sur europeos? Meterá man no asunto a nova presidenta que, por certo, é sueca? Aínda que ben pensado, se a partir da dirección da CES non entran ao touro, os sindicatos do sur deberán aproveitar o interregno para 'facer corredores'. Empecemos constatando que propor un deseño de negociación colectiva non é fácil, aínda que siga sendo verdade o aforismo inglés: quen non negocia, non existe. Digo que non é fácil, pero as dificultades non deben ser un punto de chegada senón de partida.

Non son fáciles por, de momento, tres razóns:

1) as diferentes tradicións contractuais que teñen case todos os sindicatos entre si; 2) a enorme diversidade entre as realidades concretas duns e outros países; e 3) a práctica inexistencia dunha contraparte europea. Así as cousas, sen embargo, cando empezar ao deseño dunha formulación gradualista? Se é verdade que Pablo de Tarso afirmou que "a caridade comeza por un mesmo", os nórdicos deberían aplicarse ao conto. Porque a gran cuestión non é especialmente que estes sindicatos poidan ser vistos como insolidarios. A gran cuestión é que a historia de onte e hoxe --mañá non o sabemos aínda a ciencia certa-- demostra que non é posíbel a sostenibilidade dunhas conquistas estando os veciños tan lonxe destas.

Cousa que, certamente, estase encargado de avalar a economía global frecuentemente de maneira tan drástica como brutal. Máis aínda, os magníficos logros das políticas de welfare naqueles países están sendo interferidas pola globalización. De xeito que a posición dos sindicatos é algo peor cá insolidaridade: é un erro, que se dirixe contra eles mesmos. Agora ben, máis alá das dificultades de todo tipo, sosteño que hai posibilidades para, polo menos, deseñar sobre o papel un primeiro esbozo teórico de negociación colectiva europea.

Chámolle teórico porque, mentres non exista unha contraparte europea, non acabará sendo realidade. Pero, de entrada, aínda que se trata dun proxecto teórico, está indicando unha orientación, un sentido, capaz de crear un estado de ánimo no conxunto asalariado europeo. Poderíase tratar das seguintes posibilidades: Primeira. Un conxunto de dereitos inespecíficos (1) como mínimo común divisor que atravesase todos os sindicatos da CES. Segunda. Un plantel de dereitos específicos, tamén en formato de mínimo común divisor, que tivese un bo acomodo en todos os sindicatos europeos. Por exemplo, a formación e outros similares. Incluso establecendo diversas velocidades variables.

Dirase que, para ambas hipóteses, está a reivindicación da Carta Social Europea. Certo, pero non é o mesmo: a contractualidade é consecuencia do poder sindical e este, pola súa vez, incide naquela. É máis, a contractualidade é obra directa da acción colectiva do suxeito social. Máis aínda, o poder negocial é capaz de achegar e darlle veciñanza á condición asalariada dun mozo de Malmöe cunha rapaza de Parapanda, dun cincuentón de Frankfurt cunha cuarentona de Girona, dun metalúrxico de Génova cunha dependenta de Utiel e Requena. Esta veciñanza social entre esas persoas pola vía do poder negocial do sindicalismo europeo podería ser máis forte cós vínculos que abstractamente poida establecer unha boa (e necesaria) Constitución europea.

Cando os asalariados da Vega de Granada, os do Maresme, os lombardos, os de Gales... dispoñan duns pespontos de veciñanza social, a construción europea será menos superestrutural. E, polo demais, o sentido de pertenza ao sindicato europeo daríalle a este maior agregación de persoas establemente afiliadas. Naturalmente, queda 'a bicha', isto é, a contraparte: Businesseurope (antes UNICE). Se dicimos que non se trata dunha patronal no estrito sentido do termo, estaremos acertando. Aínda que é preciso que, se vemos a viga no ollo do outro, non descuidemos que no noso hai algunha palla.

Se eles non son unha patronal ao uso, tampouco nós somos plenamente. A diferenza é que nós necesitamos o sindicato europeo e o queremos, mentres que o empresariado non necesita converterse nunha patronal e tampouco o queren. Podemos argüir razoadamente que tratase dunha miopía empresarial, pero é o caso que mentres opten polo goberno unilateral da economía (e non sexa contestado por nós) as cousas seguirán como ate a presente. De aí a contundente claridade de Javier Doz tanto nos seus escritos como na súa intervención no Congreso de Sevilla.

Permítome un aparente desmelene: non só non sobran as formulacións acerca da "responsabilidade social das empresas" e os "códigos éticos", senón que faltan moitos máis. Pero esa semántica non conduce necesariamente á contractualidade, ao tempo que poden converterse nunha aporía. E peor aínda, nunha camiñada un tanto confusa: mentres se acuse na responsabilidade social das empresas, poderías (dígoo en condicional) estar perdendo o tempo ao descuidar o acento na contractualidade, aínda que esta -sendo unitaria- teña unha xeometría variábel.

Nota

(1) Os dereitos laborais inespecíficos. A Constitución recoñece, con carácter xeral e de forma ampla, a titularidade dos dereitos fundamentais a calquera persoa; polo tanto, tamén quedan incluídos os traballadores. Doutrinalmente, faise unha clasificación dos dereitos constitucionais cando son exercidos polos traballadores. Na terminoloxía de PALOMEQUE distínguense así dous tipos de dereitos: os dereitos laborais especificamente laborais -ou dereitos específicos- e os dereitos constitucionais laborais inespecíficos. Os dereitos laborais específicos son aqueles que unicamente se exercen no ámbito das relacións laborais, sendo súas titulares "os traballadores asalariados ou os empresarios (ou os seus representantes) mentres que suxeitos dunha relación laboral (paradigmáticamente, dereito de folga, dereito ao salario, dereito de negociación colectiva, etc.) ". E son dereitos inespecíficos, en cambio, aqueles dereitos "atribuídos con carácter xeral aos cidadáns, que son exercitados no seo dunha relación xurídica laboral por cidadáns que, ao propio tempo, son traballadores e, polo tanto, convértense en verdadeiros dereitos laborais por razón dos suxeitos e da natureza da relación xurídica en que se fan valer". Pois ben, o dereito á intimidade do traballador queda englobado nos dereitos inespecíficos ou persoais. E tamén, entre outros, o dereito de igualdade e non discriminación, a liberdade ideolóxica, a liberdade de expresión, o dereito de reunión, o dereito á tutela xudicial efectiva ou o dereito á educación.