UNIÓN POLÍTICA SEN PARTIDOS EUROPEOS?

Por Cesáreo R. Aguilera

A política europea pivota ao redor de dous eixes: o clásico dereita/esquerda e o que afecta á concepción comunitaria ben intergobernamental ou supranacional. Trátase de dúas dimensións que se entrecruzan (por exemplo, non é certo que todas as dereitas sexan estatalistas-nacionalistas e as esquerdas federalistas), sendo destacable o feito de que os partidos son menos cohesivos no segundo eixe. Ate agora as esperanzas dos federalistas europeos centráronse nas dinámicas obxectivamente integracionistas das institucións da Unión Eueopea e das políticas públicas comunitarizadas. As primeiras teñen un impulso integrador certo, pero limitado pois se deseñaron desde unha óptica funcionalista sen pretensións de dar paso a xenuínas estruturas para un goberno europeo. As políticas comunitarizadas axudan máis naquel sentido, pero por si soas non bastarán para federalizar.

De onde tirar impulso político integracionista? A resposta democrática teórica debería ser a dos cidadáns, pero se constata que as opinións públicas europeas están moi divididas respecto diso e hoxe, ademais, desmotivadas; por non mencionar a ausencia dun verdadeiro pobo europeo. Xa que logo, habería que confiar nas elites políticas pois se supón, aspiran a dirixir á sociedade. Se isto é así, a clave está nos partidos: en efecto, pese a toda a literatura sobre a crise dos mesmos (que ten máis dun século de historia!!!) estes son obxectivamente insubstituíbles e subxectivamente imbatibeis no seu ámbito e, xa que logo, son os protagonistas do proceso político europeo, tal como lembra Simón Hix, quizais o mellor especialista respecto diso.

Na UE os problemas neste sentido son os seguintes: 1) as federacións europeas de partidos son, de feito, virtuais, 2) o nacionalismo (ir a Europa só a defender os intereses nacionais) está profundamente arraigado en todos eles e 3) os aparellos nacionais non están dispostos en absoluto a ceder competencias soberanas propias a federacións transnacionais de partidos. En consecuencia, neste momento é imposibel dar paso a un sistema unificado de partidos europeos, pero si se poden dar pasos para reforzar no seu seo estratexias integracionistas. Admito que nin aínda no caso de que estas fosen maioritarias habería plenas garantías para ir cara a unha Unión Europea como federación política, mais é que sen tal premisa nin se pode arrincar.

Xa que logo, a batalla prioritaria está no seo dos partidos pois só se neles dominasen os federalistas europeos poderíase tentar inclinar a balanza das divididas opinións públicas. Noutras palabras, o predominio dos europeístas non instrumentais podería facilitar (non asegurar) o progresivo reforzo das teses e as políticas integracionistas, o que si contribuiría a mudar a fisionomía e o carácter da actual UE. En suma, se a política en xeral é a suma de estruturas, procesos e resultados constátase que nin as primeiras (institucións) nin as últimas (políticas públicas) son suficientes para o obxectivo federal, por iso é polo que a clave radique nos actores fundamentais dos procesos, os partidos.

No Parlamento Europeo están presentes preto dun centenar de partidos, pero hai embrións de unidade: os eurogrupos parlamentares (sete) e, máis interesante, os europartidos (cinco e outro máis en proceso de creación). O Partido Popular Europeo -a primeira formación da UE- vai bastante adiantado na súa configuración, pese á existencia das súas dúas almas con sensibilidades diferentes respecto diso (a democristián tradicionalmente federalista e a liberal-conservadora moito máis nacionalista). Os socialistas europeos teñen así mesmo visións diferenciadas segundo as súas propias tradicións nacionais (os socialdemócratas alemáns son federalistas, pero os laboristas británicos non). Se isto ocorre nos dous grandes, no resto o fenómeno da división reprodúcese con máis ou menos intensidade, aínda que entre os Verdes e a esquerda poscomunista (aquí con máis matices) predominan de modo bastante claro os integracionistas, mentres que nalgúns grupos o rexeitamento ao federalismo é frontal (por exemplo, a extrema dereita).

Na actual situación, os partidos europeos están máis dispostos a cooperar que a integrarse e é que a UE non é un estrito sistema político (aínda que teña algúns trazos) baseado na dinámica maioría de goberno e minoría de oposición. Ademais, non existe unha clase política europea como tal e as eleccións ao Parlamento Europeo son de segunda orde. Con todo, hai algúns avances en votacións conxuntas (aumenta a disciplina de voto transnacional) e a regra da unanimidade vaise reducindo cada vez máis. En conclusión, a batalla prioritaria dos federalistas europeos está no seo dos partidos e, paralelamente, en conseguir reverter a apatía e división das opinións públicas explicando as vantaxes de tal proposta.

O afianzamento do europeísmo político nos partidos e na sociedade podería facilitar (aínda que non asegurar) o progresivo reforzo das tendencias federalistas e iso si que contribuiría a mudar a actual natureza economicista da Unión Europea.