Eleccións Europeas - Toma a palabra

O rapto de Europa. Por Xosé Ramón Pena

O rapto de Europa

Por Xosé Ramón Pena

Faro de Vigo - 10.05.2014

Segundo informan os diferentes medios -nin que dicir ten, este venerable rotativo sempre na vangarda-, tal semella que, a non ser que a campaña electoral deveña co abriante poder de obrar inusitados milagres, os próximos comicios europeos ben poden coñecer todo un récord de abstencionismo por parte daqueles que estamos chamados ás urnas; así para alén do Miño/Minho ou dos Pirineos como igualmente neste estado, país de países ou como queiran Vdes. denominar a estas alturas a España, arquipiélagos e prazas de soberanía adxacentes. Penso que moitos de Vdes., talmente como un servidor -a "peitearmos canas"-, formamos parte dunha xeración decididamente europeísta; acaso, a máis europeísta da historia. Coido tamén que non ten nada de extraño que tal fose -sexa- desa maneira. Vidos ao mundo nos estertores dunha interminable posguerra, tivemos tempo dabondo aínda de saber das miserias físicas e morais do tempo terrible no que lles tocou a -mala- sorte de habitar aos nosos país. Así mesmo, chegamos a padecer aínda as secuelas, "danos colateriais" daquel infortunio en carne propia: personalmente, teño relatado, e volvo facelo agora mesmo, que a xuvenil aversión, a miña profunda repugnancia diante das ditaduras ten que ver, en verdade, coa herdanza familiar, coa formación cultural e con esoutra sentimental; pero asemade co feito de non poder acudir no seu día -impedíronmo as autoridades militares do momento, en forma de negación do corresponde permiso sen o cal resultou imposible obter o pasaporte- a un concerto dos Rolling Stones en París. Desde logo, estou completamente certo de que o meu caso dista ben de resultar único e/ou inusual. Así pois, chegamos á idade adulta, adentrámonos nela considerando Europa como o territorio cobizado polo que pagaran -e pagaban- a pena todos os sacrificios. Europa vestía, calzaba, desprendía..., cheiraba e sabía a liberdade. Como non namorarnos dela? Creo que tanta foi a paixón posta no empeño que, malia calquera reticencia, nin sequera a chegada do euro foi capaz de alicerzar suspicacias e desplantes. Ao cabo, entendíase como un paso necesario na gran construción da casa común que todos levásemos a mesma clase de billetes na carteira; dixéronnos: "se queremos unha Europa social común, cómprelle antes aceptarmos unha Europa economicamente unida. O euro, a moeda única constitúe un paso imprescindible para acadarmos tal: meus, trátase dun prezo que temos que asumir." Infelizmente, as cousas dimanaron de xeito ben diferente. O todopoderoso euro converteuse en algo parecido a como se alguén nos viñese (case) regalar unha magnífica berlina alemá -nunca mellor dito-, incluíndo, ademais, na proposta dous anos de garantía total, seguro gratuíto e cupóns de gasóleo para os 25.000 primeiros quilómetros. Perante unha oferta tal, quen ía persistir en acudir, daquela, a pé/transporte colectivo ao traballo?; quen capaz de resistirse a chulear as fins de semana e incluso a atreverse a cruzar os límites patrios e darse un "garbeo",no medio e medio dunha "ponte" primaveral/vacacións estivais por eses mundos? Estaba claro, cristalino: Europa e mais o euro podían con todo! Evidentemente, nin falta fai que lles lembre a Vdes. que foi o que aconteceu cando, un bo día, logo de que se cumprise o tempo da oferta, viñeron os recibos: o do crédito solicitado no banco/financeira, o do seguro...,a primeira visita, xa fóra de garantía, ao taller: "é que as pezas teñen que vir directamente de fábrica, en Alemaña "(e de novo, nunca mellor dito/escrito). Tanto ten que sexan galgos ou podencos, churras ou meiriñas...., liberais ou socialdemócratas: velaí como o novo artigo 135, punto 2 da Constitución española sinala a imposibilidade de aceptar "un déficit estrutural que supere as marxes establecidas, no seu caso, pola Unión Europea para os seus estados membros". Si, vale; pode que até sexa razoable consideramos a austeridade; sen embargo, dúas cousas esenciais: acontece que adquire categoría de sacrosanto, inmanente aserto e episteme... puro e duro dogma de fe algo que, por propia esencia, é materia de aberta controversia cando non simple doxa. Ao tempo, e para alén do pequeno teatrillo litúrxico, dos golpes no peito... a autoproclamada esquerda con vontade de goberno -todas as esquerdas con vontade de goberno- propuxéronse, e propuxéronos, o harakiri. Así as cousas -dito/escrito está que o universo semella moverse mediante simetrías e paradoxos-, eis como os únicos realmente entusiasmados diante das eleccións europeas veñen ser os simpatizantes de forzas -euroescépticas, escriben algúns pimpinelas; fascistas sen máis, poñemos nós- como o UKIP inglés ou o FN de Marine Le Pen. Mentres tanto, a xeración máis europeísta da historia, cansa e derrotista, durmita no sofá do paro: é que todo, absolutamente todo non foi máis que un simple soño? Se non o divino Zeus, quen foi raptar de veras á (nosa) fermosa Europa?

25-M

Mapas sociais europeos. Por Lluis Foix

A noite estrelada (De sterrennacht) de Vincent van Gogh

Mapas sociais europeos

Por Lluís Foix

La Vanguardia / 30.04.2014

Empeza un longo percorrido polas urnas que debuxarán novos mapas políticos locais, nacionais e europeos para finais do 2015. A primeira cita son as europeas do 25 de maio. Verase como as sociedades, a longo prazo, xulgan máis os actos que as intencións, as realidades que os discursos. Levamos moito tempo agochando problemas coma o paro, a corrupción e o deterioro do Estado de benestar. Xa non abonda con finxir, con verdades a medias, con anuncios de optimismo cando a realidade é que simplemente só hai síntomas tímidos dun certo crecemento que afectará o conxunto da sociedade dentro dun tempo indeterminado. Imos mellor pero non estamos ben. 

Non é necesario que a campaña das europeas sexa sobre os grandes conceptos sobre os que se construíron os éxitos da Unión Europea no último medio século. Trátase máis ben de achegar aos cidadáns a unhas institucións que son de grande utilidade pero que aparecen afastadas e innaccesibles. A tantos millóns de mozos sen traballo e sen esperanza hai que ofrecerlles un horizonte no que unha combinación de esforzo e talento permítalles seguir as pegadas dos seus pais. Europa levantouse das cinzas da guerra con máis sufrimento que satisfaccións. A reconstrución dirixírona os gobernos con visión social pero quen a realizaron foron as xentes que traballaron coa idea de que non só había que restaurar as desfeitas senón que era necesario crear unha sociedade solidaria, aberta e libre. 

Líderes como Adenauer, De Gaulle, Schmidt, Kohl, Mitterrand, González e tantos outros sabían o que custa porse de acordo entre democristiáns e socialdemócratas. Inspiráronse nos pais fundadores que sementaron a idea e eles a implementron dúas xeracións despois con acordos e pactos transversais. Europa é a historia escrita en moitas madrugadas ao bordo do fracaso. Este capitalismo renano que foi teorizado e posto en práctica polo chanceler Ludwig Erhard (1963-1966) tiña dous eixos fundamentais. Primeiro, crear riqueza e, logo, repartila de xeito xeneroso e equitativo. Todo nun marco de liberdades. Seguramente moitos deles leron a Tocqueville cando falaba sobre América e dicía que "non hai ditadura maior que unha democracia sen liberdade". 

Para poder repartir riqueza é necesario creala primeiro. Aos políticos que entran en campaña estes días hai que esixirlles que desterren a palabra baleira, a retórica, as promesas e as pugnas inútiles cos seus adversarios. O Parlamento Europeo vai elixir por primeira vez ao presidente da Comisión. Hai que esixir nos debates que plans teñen para consolidar a ampliación a 28 estados. Tamén hai que pedirlles que ideas sopesan sobre o movemento de tropas e de fronteiras nos confíns da Europa oriental. Rusia é un socio de primeira magnitude, pero non se poden aceptar todas as súas accións que afecten á dignidade das persoas ou comporten cambios unilaterais de fronteiras. Agora que xa non dispomos dun paraugas de seguridade tan extenso e tan poderoso como o de Estados Unidos, é necesario facer pedagoxía sobre como se pode organizar mellor a defensa e a seguridade de Europa se Rusia decide cruzar as liñas vermellas en Ucraína. 

Agárdase dos políticos que nos expliquen como pensan reducir as crecentes desigualdades entre os poucos que cada vez teñen máis e os moitos que cada día posúen menos. Unha distribución da riqueza equitativa é imprescindible para que sobreviva a idea de Europa que coñecemos. O distanciamento entre políticos e cidadáns é inaceptable porque pode converter a Europa nunha grande estrutura afastada da vontade dos cidadáns. O déficit democrático non é un invento académico ou unha especulación xornalística. Europa é algo máis que unha gran realidade supereconómica con orzamentos desorbitados. Europa é a patria da memoria e, por iso, ten un gran reto para borrar as desfeitas causadas polas guerras incubadas no continente en diversas épocas e circunstancias. 

Os dereitos e deberes das minorías e os pobos forman parte da folla de ruta inicial e hai que combater que partidos racistas poidan construír políticas xenófobas no novo Parlamento Europeo. A forza de Europa, a súa capacidade de atracción para os chegados do leste, do sur e de países transatlánticos, é respectar o dereito e protexer e tratar con dignidade aos que arriscan as súas vidas e chegan a Ceuta, Melilla, Lampedusa e as costas gregas. A campaña non pode ser de voo raso, endogámica, pendente de rivalidades de campanario. Só unha Europa forte pode garantir o dereito de todas as minorías e os pobos. As pelexas locais terán que dirimirse desde discusións civilizadas e abertas. O sociólogo alemán Ulrich Bech di que "a política é nacional e está nacionalmente organizada, pero os problemas non son nacionais senón transnacionales". Desde Europa é desde onde se poden modificar mellor os tan desequilibrados mapas sociais.

Charla-coloquio en Vigo: A Europa que queremos

Jorge Semprún: Memoria de Europa (Informe Semanal 2010)

A Europa de Semprún

Por Jorge Martínez Reverte

El País - 7 xullo 2013

O continente propuña un ideal de goberno ético ameazado agora por demasiadas frontes. Europa foi o soño de moitos dos mellores dos seus fillos. En 1995, un español, Jorge Semprún, brindounos un memorable discurso desde Weimar, ao sur do campo de Buchenwald, onde estivera prisioneiro durante dous anos polos nazis, falando dese soño que, por entón e non hai tanto tempo, parecía posible. O sitio non estaba mal buscado, á marxe de que a historia recente do nazismo obrigase a iso. Semprún dirixiuse a todos os europeos desde o lugar no que Goethe daba os seus paseos e meditaba sobre o mundo e desde o lugar no que os habitantes da cidade viviran ignorando á mantenta a orixe das cinzas que voaban sobre as súas cabezas e do cheiro a carne queimada que estragaba os seus guisos.

Weimar, ademais, foi onde se bosquexou a Constitución que deu orixe á República alemá de posguerra, frustrada despois pola incomprensión dos vencedores da Gran Guerra, polo auxe do nazismo e pola radicalidade antidemocrática dos comunistas. A Europa que Semprún buscaba e alentaba non tiña moito que ver co que el mesmo defendera durante anos. Semprún era froito dunha decente concatenación de erros que tiña moito que ver cos do seu propio soño europeo dos últimos anos. Sobre todo, fora comunista durante longo tempo. Un comunista contra Hitler, e máis que nada contra Franco, que non era o mesmo que selo contra as repúblicas "burguesas". Pero un comunista, ou sexa, un cómplice máis ou menos entusiasta dos réximes criminais do centro e leste de Europa. 

Abandonou todo iso a principios do sesenta, mesmo antes de que os tanques soviéticos frustrasen o espertar de Checoslovaquia en 1968. A finais da década equivocouse de novo, pensando que as revolucións do Terceiro Mundo, as teorizadas por Franz Fanon, traerían a liberdade ao universo. A deríva autoritaria da Fronte de Liberación Nacional alxerino obrigoulle a reformularse de novo todo o seu esquema. E derivou el mesmo cara a unha consecuente defensa da democracia e a visión das liberdades como algo irrenunciable. A idea dunha Europa gobernada por uns compromisos éticos, sempre individuais; e morais, de carácter colectivo, podía, na súa visión, asegurar un futuro radiante para o mundo. Unha Europa que liderase, mediante un amplo compromiso político, un cambio radical na historia. Co incorruptible tripla lema de 1789: liberdade, igualdade, e fraternidade. 

Non era a visión dun tolo nin dun xacobino, senón a dun home razoable que o viu case todo, que fora un heroe en case todas as causas erróneas nas que participara. En 1995 aínda alentaban eses principios na construción dunha unión política e económica que, polo menos, conseguira acordar sobre dereitos humanos e sociais e espazos de liberdade, por non falar da superación da guerra, polo menos a interna, como procedemento tradicional para resolver os conflitos. Ese soño non foi derrotado aínda. Pero hai tenebrosos síntomas de que poida ser severamente mutilado. Non é menor o da crecente insolidariedade, ligada ao crecemento dos sentimentos nacionalistas en moitos países. Non é pequeno tampouco o desastroso estado dunha política exterior que permite que EE UU goberne o espazo aéreo de Francia, Italia e Portugal. Non é banal a falta dunha resposta clara e contundente ante guerras inxustas e sistemáticas violacións dos dereitos humanos, desde Guantánamo até Cuba, pasando polos réximes inhumanos do golfo Pérsico, Iraq, Siria, Tunes, Irán ou Corea, entre outros moitos. 

Europa aguanta que o seu maior aliado a espíe sen pudor, ou que o faga un dos seus socios, Gran Bretaña, sen esbozar unha desculpa crible. Aguanta que resida nos seus capitais unha banca ladroa, delincuente, como o HSBC (pero non só), que blanquea capitais, dirixida por executivos de traxe gris e raia fina que se permiten o luxo de rirse dos campesiños do Sur. E España, humillada, entregada á vontade xusticiera dos máis poderosos, esconde sen limpar o que pode dunha corrupción que a deixou case arruinada, incapaz de levantar a voz en ningunha das discusións transcendentais para o futuro común. Pobre España, tan lonxe do discurso de Semprún en Weimar. Tan marcada pola vaciedade dos seus políticos no Goberno. A falta das palabras de Semprún conformámonos coas de Cospedal ou Floriano. Actualizamos a Alfredo Landa.

O triste estado da Unión. Europa precisa un novo gran pacto

Por Loukas Tsoukalis

10 de abril de 2014

A crise en Europa manifestouse de moitos xeitos diferentes: economías que languidecen e ate implosionan, partidos antisistema en alza, un crecente alonxamento entre a política e a sociedade, e o apoio á integración europea a mínimos históricos. Todo iso da man dunha fragmentación cada vez maior entre e dentro dos países.

Algúns dos problemas remóntanse a máis atrás. Co tempo, o proxecto europeo fíxose máis grande, máis intrusivo e menos inclusivo, mentres intensificabase a competencia externa nun mundo en rápida globalización. O consenso permisivo no que se baseaba durante décadas xa non se pode dar por feito.

A creación do euro foi o acto de integración máis audaz e o seu motor foi a política máis que a economía. Hoxe en día está claro que os europeos querían unha unión monetaria, pero non tiñan medios para facela viable a longo prazo.  Foi un proxecto defectuoso, pero tamén foi mala sorte que a primeira verdadeira proba chegase coa crise financeira internacional máis grave desde 1929. Froito de fallos colosais nos mercados e as institucións que desde logo non se limitaban só a Europa, a crise revelou no seu curso a febleza da construción de Maastricht así como a fraxilidade dos lazos entre gobernos e dentro dos países. Tamén sacou á luz a todo tipo de fillos problemáticos na familia europea e desvelou as limitacións do poder político respecto dunha economía sen fronteiras que marca o ritmo e a miúdo dicta as regras.

Con todo, contra os pronósticos dos euro-escépticos, evitouse o peor. O fin do euro habería ter unhas consecuencias económicas e políticas incalculables dentro e fóra da unión monetaria. Moitas cousas “impensables” ocorreron para previlo. Por outra banda, o axuste resultou ser máis doloroso e durou moito máis na zona euro que en calquera outro sitio. Os líderes políticos europeos tentaron gañar tempo, mostrando un forte instinto de supervivencia cada vez que se asomaban ao bordo do precipicio aínda que moi pouca visión estratéxica. Quen paga a factura da saída da crise? segue sendo a pregunta política máis difícil de respostar.

Europa dividiuse entre deudores e acreedores, entre os países do euro e os demais. Así mesmo, a separación fíxose máis profunda dentro dos países á vez que aumentaba a desigualdade. A confianza foi pouca, a economía débil e a política tóxica. Mentres tanto, a austeridade tivo efectos devastadores nas economías, sociedades e sistemas políticos dos estados deudores. Mais é certo que estes países viviran a base de tempo e diñeiro prestado durante demasiado tempo.

Algúns creen, ou agardan, que o peor remate. Os mercados levan un tempo relativamente tranquilos mentres que os países empezan a rexurdir dos seus dolorosos programas de axuste e aparecen os primeiros signos de recuperación económica. Este é o escenario positivo. Outros, con todo, son menos optimistas. Recórdannos que Europa coquetea coa deflación mentres que parece que o crecemento seguirá sendo modesto, fráxil e desigual no futuro próximo. Un gran número de desempregados non poderá atopar traballo axiña e o extremismo político está en alza. A débeda pública é agora moito máis alta que ao comezo da crise e a débeda privada tamén segue sendo moi significativa. Europa parece camiñar cara ao futuro con fe nos milagres.

Alemaña xurdiu como o indispensable prestamista de último recurso e a chanceler Merkel como a líder indiscutible de Europa en crise. O equilibrio de poder dentro de Europa desprazouse. Alemaña goza dunha vantaxe estructural na unión monetaria que opera coma unha versión moderna do patrón ouro e pouco máis. A experiencia histórica, con todo, advirte que tal situación quizais non sexa viable por moito máis se a unión monetaria europea non adquire ademais unha base fiscal e un soporte político lexítimo sobre os que apoiarse.

As forzas centrífugas son fortes, entre países e dentro deles. O que segue mantendo a Europa unida é o pegamento político que debe ir solidificando durante varias décadas de estreita cooperación e, o que é máis importante, o medo á alternativa. Existe un grande descontento co estado da Unión hoxe en día e a integración converteuse nun xogo de suma negativa nos ollos de moitos europeos. Con todo, a maioría segue convencida de que os custos da desintegración serían aínda moito maiores. En certo sentido é un equilibrio de terror, que é á vez un equilibrio inestable e propenso a accidentes.

Europa precisa un novo acordo xeral para rachar o seu nó gordiano. A iniciativa pode chegar só de parte dos fortes, non os débiles. En que medida están os alemáns dispostos a -ou son capaces de- comprometerse co proxecto europeo? Ate que punto están os países debedores (e outros) dispostos a -ou son capaces de- emprender reformas? Os franceses están dispostos a -ou son capaces de- reclamar de modo críble o seu papel de co-líder? Son pezas esenciais do puzzle, aínda que non as únicas. O novo acordo xeral vai requirir que unha ampla coalición de países e os principais grupos políticos en Europa recoñezan o valor do proxecto europeo e a necesidade de darlle outra forma nunha contorna de rápidos cambios.

A economía da oferta e o obxectivo da consolidación fiscal a longo prazo teñen que empezar a concordar urxentemente coas medidas que reaviven a demanda e promovan o crecemento. Sen respostas aceptables aos problemas de débeda e recapitalización de bancos, sen un programa claro dirixido cara ao afortalamento da faceta económica da unión económica e monetaria, as perspectivas de crecemento serán incertas, se non sombrías, e a viabilidade do euro decaerá máis e máis.

O proxecto europeo ten que volver ser máis inclusivo, e así atender cada vez máis as necesidades daqueles que están no bando perdedor dunha longa transformación económica que culminou na gran crise dos últimos anos. A axenda europea conservadora de hoxe en día non pode dar unha resposta acaída. A menos que cambie, os partidos antisistema e os movementos de protesta seguirán co seu día de gloria, e o mesmo ocorrerá cos populismos ultras. Sería moi miope agrupar todas as protestas como populistas e simplemente desbotalas. En cambio, o populismo e o crecente euro-escepticismo deberían servir de alerta dunhas feridas que se estiveron infectando durante anos. Poden ate chegar a converterse nunha alerta vermella cando se anuncien os resultados das eleccións ao Parlamento Europeo a finais do mes de maio.

O euro converteuse nun asunto decisivo para Europa. Tamén, chegou a ser o núcleo central do proxecto europeo e parece improbable que iso cambie pronto. Xa que logo, debemos extraer as conclusións necesarias. Tal e como está, a xestión do euro non é nin eficaz nin lexítima. Necesita ferramentas políticas efectivas, institucións comúns fortes, maior responsabilidade democrática e un executivo capaz de actuar a discreción. É o que proporcionará o equilibrio con respecto a unha serie de regras sobre as políticas nacionais que tamén son necesarias. E todo iso conduce cara a un tratado novo sobre o euro que debería poder enfrontarse aos exames democráticos nos países membros, baixo a condición de que ningún país teña dereito a impedir que outros avancen, e que a cada parlamento nacional ?e/ou aos cidadáns, si convocásese un referendo? presénteselle unha opción clara, concretamente: estar dentro ou fóra. Haberá que loitar pola legitimidad democrática; non se pode dar por feito.

Algúns países europeos, especialmente o Reino Unido, aínda que tamén outros, non estarán nin dispostos nin preparados a emprender o salto adiante no terreo político. Debería haber sitio para eles baixo un paraguas máis amplo da UE que se establecese no proceso de revisión dos tratados existentes. Nunha Europa de 28 ou de máis, serán necesarias máis flexibilidad e diferenciación.

Si seguimos improvisando para saír do paso, Europa continuará sendo débil, dividida por dentro e coa mirada posta en si mesma: un continente que envellece e deteriórase, cada vez menos importante nun mundo de rápidos cambios e cuns veciños moi pobres e inestables. O reto non consiste só en preservar a moeda común. Tamén se trata de proporcionar unha xestión máis eficaz da interdependencia, tranquilizar os mercados, crear as condicións para un desenvolvemento sostenible e unhas sociedades máis cohesionadas, fortalecer a democracia e converter a integración rexional outra vez nun xogo de suma positiva, e aínda que todo iso ciertamente representa un ambicioso cometido, tamén supón un desafío digno de loitar por el. Máis integración onde se necesita e máis responsabilidade nacional e local sempre que sexa posible: esta debería ser consígnaa para Europa. Si lográmolo, tamén poderemos ensinarlle ao resto do mundo unha lección útil.

*Loukas Tsoukalis, profesor de integración europea na Universidade de Atenas e profesor visitante no King´s College de Londres e o Colexio de Europa en Bruxelas.

Esta vez será diferente.

Por Enric Juliana

La Vanguardia - 23 febreiro 2014

Esta vez é diferente!, di un das lemas divulgados desde Bruxelas para estimular o interese ante as eleccións europeas que terán lugar entre o 22 e 25 de maio. Por que esta vez será diferente? Porque o Parlamento Europeo xurdido das urnas terá maiores poderes. Porque, por primeira vez, as principais correntes políticas indicarán antes das eleccións cales son os seus candidatos á presidencia da Comisión. Os socialistas foron os primeiros, sinalando ao socialdemócrata alemán Martin Schulz. Esta vez será diferente porque ninguén con dous dedos de fronte alberga xa a menor dúbida sobre a importancia do marco europeo nas nosas vidas. (O marco é o euro). Será diferente porque a fronteira oriental da Unión está en chamas e a do sur, en Lampedusa, en Ceuta e en Melilla, é un drama que non cesa. Esta vesta volta podería ser diferente, porque o paradoxo é terrible: mentres moitos europeos soñan con converter o seu país, a súa nacionalidade ou a súa rexión nunha insua impermeable á incerteza, fóra do Palacio de Cristal hai xente disposta a morrer para poder entrar no balneario europeo en crise. Está a pasar. Está a pasar en Ucraína. Está a pasar en África.

Esta vez podería ser diferente, pero os observatorios electorais prognostican unha abstención fenomenal en moitos países. Rompéronse moitos vínculos de confianza coa política tradicional, e o cabreo que non se concentre nas frontes de rexeitamento (a Fronte Nacional en Francia, o movemento de Beppe Grilo en Italia, o UKIP británico, o partido de Geert Wilders en Holanda, os Verdadeiros Fineses, a Syriza grega, en clave esquerdista) irá á abstención. Na medida que en España non xurdiu unha Fronte Unficiado do Malestar capaz de sumar e sintetizar cabreos moi diversos, o campo da abstención será maior. España, país de xuntas, guerrillas e pronunciamientos, é moi territorial. 

O cabreo máis profundo de Galicia chamábase Anova; o de Valencia, Compromís; o de Madrid, UPyD, Vox e Podemos; as retóricas sobre a ruptura coa orde establecida xa son mainstream en Catalunya, pero as notas máis agudas cáptanas ERC, Ciutadans e a CUP. No País Vasco e Navarra, Bildu-Sortu. O sociólogo valenciano Jaime Miquel fala dunha "zona de ruptura" que podería colocar a suma dos dous partidos principais por baixo do 50% dos votos emitidos. PP e PSOE temen sufrir un accidente nas europeas. Mariano Rajoy xógase a autoridade. Alfredo Pérez Rubalcaba, o cargo. O motivo polo cal o Partido Popular non designou aínda o seu candidato ás europeas non é a indiferenza galaica que tantas veces se atribúe a Rajoy. O presidente do Goberno quixera xogar forte, pero iso depende dun complicado xogo de incógnitas e expectativas que comezarán a despexarse entre o 5 e 6 de marzo, cando se reúna en Dublín o congreso do Partido Popular Europeo. España está hoxe mal representada nos órganos executivos da Unión, e Rajoy está disposto a poxar, se Angela Merkel dálle marxe. O cadro de mando europeo debe renovarse entre xuño e novembro do 2014. Presidencia do Consello Europeo, presidencia da Comisión, a enteira Comisión, o Alto Representante de Política Exterior e a presidencia do Eurogrupo (países da zona euro). Pode poxar España? Por que non? Aí está o nome de Juan Manuel García-Margallo, ministro de Asuntos Exteriores, con experiencia en Bruxelas. Margallo na proa da Unión. Sería unha xogada mestra ante o que en Madrid chaman, obsesiva e enfermizamente, o "desafío catalán". 

En Dublín perfilaranse apostas, pero non se pecharán todas as incógnitas. Para cubrir o expediente, pode saír o nome do luxemburgués Jean-Claude Junker como candidato da PPE á presidencia da Comisión, pero os alemáns están moi tentados de proxectar a súa gran coalición na pantalla europea. Se os socialistas gañan en escanos, Merkel podería apoiar ao socialdemócrata Schulz. Luís de Guindos presidente do Eurogrupo? En Madrid hai xente que dá por feito que o ministro español pode presidir a zona euro e xa se cruzan apostas sobre unha inminente reorganización da área económica e do Goberno enteiro. Madrid é así. Espumeante. Matiz alemán: Un español á fronte do Eurogrupo? Quizais co italiano Draghi no Banco Central xa é suficiente?. Todo son dúbidas e conxecturas. O novo comisario español (Miguel Arias Cañete, poñamos por caso) poderá herdar a actual vicepresidencia de Joaquín Almunia. Deste crebacabezas depende a lista europea do PP. Se en Dublín obtivese algunha certeza, Rajoy podería decidirse por unha lista encabezada por dous ou tres ministros, coa consecuente remodelación do Goberno. Unha aposta alta para deixar ao PSOE atrás e definir ao PP como Partido da Estabilidade no ciclo electoral de dous anos que agora empeza. Rajoy tentará xogar a partida coa bandeira europea. A fondo. Convén que en Barcelona se saiba.

Europa perplexa

 

Europa perplexa
Por Gonzalo Parente

La Voz de Galicia

Cando ocorren sucesos que están a configurar unha nova orde mundial, parece que os europeos non inflúen, nin sequera naquilo que lles pode afectar. En Asia emerxe con forza o poder chinés, que acaba de declarar unilateralmente unha enorme zona marítima de control aéreo, que interfere cos intereses de nacións veciñas, como Xapón e Corea do Sur, sen esquecer á EE. UU. Aí pode saltar unha crise en calquera momento.

 

Tamén en Oriente Medio, o acordo con Irán rompeu o precario equilibrio entre as nacións árabes e Israel, quedando algúns descolocados, especialmente Arabia Saudita. Por iso EE. UU. terá que tecer un novo armazón estratéxico no cal caiba tamén Irán. Todo iso supondo que funcionen os acordos de Xenebra, onde tamén ten que entrar Siria para pór fin ao masacre coa poboación civil.

 

Rusia, pola súa banda, aproveita a situación para situarse en posición de gran potencia, sen cuxo acordo non se pode conseguir nada.

 

E podemos preguntarnos: Que fai Europa? A uns meses de eleccións parlamentarias, máis preocupados dos votos, mentres que o mundo está a reorganizarse sen que os europeos teñan outra influencia que a dos países máis poderosos que actúan defendendo os seus intereses primeiro.

Tecnocracia ou populismo en Europa

 

 

Tecnocracia ou populismo en Europa

El País | Andrés Ortega

Tecnocracia ou populismo: esta é a opción que se presenta en Europa. E en boa parte por mor de Europa, aínda que resulte falsa. Non se trata dunha dúbida hamletiana; pero, fronte a esta dicotomía, tende a palidecer a diferenza entre esquerda e dereita, aínda que haina.

 

En parte, a integración europea foi a maneira para moitos gobernos de furtar aos electorados nacionais decisións sobre medidas impopulares que, de non ser porque viñan impulsadas desde Bruxelas (ou Frankfurt), ou da cuestionada troika, quizais non se tomarian. O que non se expoñan políticas verdadeiramente alternativas e o pensar que todas as solucións son técnicas, chámase tecnocracia. E fronte a ela, o que está a xurdir en boa parte de Europa son populismos que, desde a extrema dereita (en ocasións desde a extrema esquerda), teñen un marcado carácter antieuropeo; polo menos contra esta Europa que se está deseñando, aínda que son esencialmente xenófobos.
 

Unha cousa é o contido. E outra o proceso na marcha europea. En canto a contido, as democracias de Europa occidental, como ben lembra o británico Chistopher Bickerton, desde finais dos 80 veñen desmantelando o Estado keynesiano, corporativista e de benestar, parte consustancial da democracia en Europa e en España. Quizais os españois non nos decatamos diso até moi recentemente (coa crise e os recortes), pois mentres os outros de Europa occidental volvían nós aínda iamos.
 

Con todo, non nos atopamos a medio camiño. Mesmo recortado, o Estado do benestar de Francia, Alemaña, Países Baixos e, por suposto, os países nórdicos, era e segue sendo moi superior ao español. Con Schröder en Alemaña suprimíronse as lentes da cobertura da Seguridade Social: nós nunca chegamos a incluílas. A "sociedade participativa" da que fala agora o Goberno holandés é moito máis avanzada que o noso Estado do benestar, nunha perigosa deriva cara a un Estado asistencial. Pero estes recortes, xunto a unha inmigración da que se culpa á UE, xeraron nos populistas a idea de que os inmigrantes estanlle roubando unha parte do Estado do benestar dos cidadáns.
 

En canto ao proceso, estivemos baleirando a democracia nacional, e máis nos últimos anos, con políticas impulsadas e supervisadas desde Bruxelas (ou Berlín), sen substituíla por unha democracia europea. Non é que caésemos nunha ditadura, senón nunha posdemocracia, como a chama Colin Crouch. E a solución non virá de dar máis poderes ao Parlamento Europeo, que non se basea nuns demos [pobo], senón de reforzar as democracias nacionais, tamén para asuntos europeos. Citemos un exemplo español: en pleno debate parlamentario sobre os Orzamentos xerais para 2014, o Goberno mandou a Bruxelas as súas previsións para 2015-2016, con novos recortes incluídos para controlar o déficit, sen discutirse nas Cortes Xerais. Non sería lóxico discutilo antes no Parlamento? Países como Alemaña, Dinamarca, Holanda e outros reforzaron os controis nacionais sobre a política europea. Por que non nós?
 

É verdade que a razón europea ha predominado en España. Europa segue sendo aínda a solución, aínda que coidado con non asfixiar ao paciente. E en todo caso, solución non é o mesmo que escusa. Neste último caso, a UE serviría aos Gobernos para protexerlles fronte ás súas propias sociedades ante decisións impopulares vestidas pola razón tecnocrática.
 

O auxe destes populismos antieuropeos ten moito que ver cunha integración europea mal exposta e mal explicada, e que para moitos atenta contra as identidades nacionais. De feito, estes populismos empezaron co cambio de século (no caso francés moito antes), e sobre todo co fracaso en 2005 do Tratado Constitucional europeo, a mans dos soberanistas franceses e dos até entón moi europeístas holandeses. E estes populismos reforzáronse coa crise e coa resposta tecnocrática e ademocrática que se lle deu desde Europa.
 

Claro que se dirá que en España non hai populismo ou populismos. O recordo da Guerra Civil e da ditadura aínda pesa. É verdade que os populismos que se están dando no resto de Europa (Alemaña é unha excepción, aínda que o Partido para Alemaña (AfD) estivo a piques de entrar no Parlamento) son esencialmente identitarios, de reacción ante a perda de identidade que cren que está a supor non tanto a integración europea como a inmigración (aínda que en Francia non hai realmente nova inmigración en masa). É o que Michel Skey chama a procura da "seguridade ontológica". Os españois asumiron ben a súa inmigración, que non lles expón graves problemas de xenofobia ou de identidade cultural. En España, tanto unha parte do nacionalismo español como do independentismo vasco e catalán teñen unha carga populista e levan eses electorados.
 

Nestes momentos existe en España unha enorme bolsa de abstención electoral, con fortes sentimentos antipolíticos, que podería servir de base a opcións populistas. Hai varias raíces desde as cales podería crecer unha opción do estilo da encarnada por Beppe Grilo en Italia, pero tamén do tipo da Fronte Nacional francés: e o PP teme que lle saian contestacións á súa dereita, cando a súa verdadeira forza, con José María Aznar, foi agrupar no seu seo desde a extrema dereita até o centro (algo que o PSOE nunca conseguiu na esquerda). Mesmo podería habelas para un Tea Party á norteamericana. Cada unha conta con parte do necesario para construíla, pero ningunha ten todos os resortes necesarios: entre outros, liderado de referencia.
 

O feito de que, neste momento, as opcións populistas estean ausentes do panorama español non significa que deban descartarse nun próximo futuro, se a situación social non mellora e agrávase a crise do sistema político. Facilmente, o voto de protesta que está a crecer pode transformarse en populista. A fragmentación do electorado é un caldo de cultivo para iso. Tamén a crecente desconfianza na Unión Europea, que afecta xa a un 75% dos cidadáns españois, segundo o último Eurobarómetro de primavera. Aínda que a desconfianza no Goberno é aínda maior.
 

En todo caso, tamén nos afecta o populismo nos demais. Unha vitoria, que anuncian algunhas enquisas, da Fronte Nacional en Francia nas eleccións ao Parlamento Europeo de maio próximo iría en detrimento de os intereses españois, pois contaminaría toda a política francesa e paralizaría a Francia; e con ela, os novos e necesarios avances na integración europea. En si, un bo resultado destes populismos neses comicios sementaría dúbidas sobre todo o proceso. As eleccións ao Parlamento Europeo de maio próximo van ser unha suma de eleccións nacionais, pero terán efectos europeos, máis aló da propia e cada vez máis importante Eurocámara. Paradoxalmente poden significar unha eclosión transeuropea do populismo desde unha base antieuropeísta, como xa está a demostrar a plataforma que están a fraguar o francesa Marine Lle Pen e o holandés Geert Wilders.
 

Loitar contra estes populismos implica afastarse da tecnocracia. Nun dobre sentido: que haxa alternativas (nada fáciles de deseñar, pois para ser realistas requiren unha acción coordinada a nivel europeo) e que Europa responda con políticas concretas e robustas aos problemas dos cidadáns. É dicir, implica recuperar a política, a democracia. Tanto no marco nacional como no europeo.
 

Andrés Ortega é escritor e analista. A principios de 2014 publicará Recompor a democracia (RBA) escrito con Axenda Pública.

9 de maio: Día de Europa

O premio Nobel da Paz, Unión Europea e Euskal Herria

Por Jon Iñarritu*

Esta semana, a Unión Europea (UE) foi galardoada co Nobel da Paz de 2012. Unha decisión que aínda que espertou controversias, é innegable que ten factores favorables. Por unha banda, a consolidación da paz, da democracia e da convivencia nestes 60 anos era impensable na Europa xurdida tras o horror da II Guerra Mundial. Doutra banda, é reseñable o papel desempeñado pola UE na resolución e consolidación de conflitos, tanto clásicos como asimétricos no exterior, como no interior. Entre os que destacan a Misión de Observación en Xeorxia, Eulex en Kósovo, membro do Cuarteto para Oriente Medio, as 23 operacións civís e militares desenvolvidas, ou a súa participación no proceso de paz norirlandés (Programa Peace). Por iso, é posible afirmar que no século XXI a UE é actor principal nos procesos de paz e seguridade. Non en balde no Tratado da UE (art.3) declárase que a Unión ten como finalidade promover a paz, os seus valores e o benestar dos seus pobos.

Pero sendo así, seguramente, máis dun preguntarase por que a Unión non se implicou no conflito vasco. A realidade é que os diferentes gobernos españois impedírono activamente. O mesmo Aznar no seu recente libro «Memorias I», en relación ás negociacións con ETA hai unha década, afirma: «tiñamos claro que iamos rexeitar calquera intento de internacionalizar a tregua; é dicir, non iamos aceptar ningunha inxerencia dos sempre dispostos mediadores internacionais que só serven para dar pábulo á patraña sobre o conflito vasco e para colocar a España baixo presión». Na reunión de hai escasas semanas coa Comisaria europea Malmström, unha deputada popular afirmou o mesmo: «non queremos a mediación nin participación internacional». No entanto, o máis desolador é que os representantes da UE, por non desgustar a España repiten o mesmo: «é un asunto interno». Ben pero, non somos os vascos cidadáns europeos?; non é o País Vasco territorio europeo?; é que non se produciu violencia en dous Estados membros? Dígase o que se diga o caso vasco é un asunto interno da Unión Europea, de feito é o último conflito que ten pendente de resolver.

Jon Iñarritu nunha intervención na Comisión de AA.EE do Congreso dos Deputados

 

Pasado un ano da Conferencia de Aiete e do anuncio de ETA do cesamento da súa violencia, que dúbida cabe que a sociedade vasca atópase nunha mellor situación. A cidadanía vasca no seu conxunto traballou tenazmente para abrir este novo escenario e neste momento, é cando fai falta consolidar a paz resolvendo as consecuencias técnicas do conflito como ditan a lóxica, a maioría social vasca e o 2º punto da Conferencia de Aiete. En cambio, as autoridades españolas e francesas decidiron facer oídos xordos a esta demanda e con iso eludir a súa responsabilidade.

O Reino de España actúa coma se nada cambiase, segue cos esquemas do pasado: detencións, ameazas e lexislación e medidas de excepción. O ministro de Interior recentemente afirmou: «O que pasa é que o Goberno nin negociou, nin negocia nin vai negociar cunha organización terrorista. Deixámolo moi claro desde o principio e iso é o que hai. O Goberno non vai negociar nunca con ETA porque se inicias unha negociación é porque entendes que o teu interlocutor ten razóns, e unha organización terrorista non ten ningunha razón». Declaracións realizadas con apromo, que non resultarían ridículas se non tivésemos en conta: 1. O anterior Goberno do PP si negociou con ETA; 2. O Executivo español ten saudado e mostrado o seu apoio ao Goberno colombiano polo diálogo coas FARC; 3. O secretario de Estado de Asuntos Exteriores do Goberno afirmou que España (do mesmo xeito que outros países europeos) mantén un diálogo aínda que sexa de xeito indirecto co grupo fundamentalista Hamas, declarada como organización Terrorista pola propia UE; e 4. España, o pasado verán, negociou e pagou un rescate á organización yihadista MUJAO co obxectivo de liberar a dous cooperantes en Mali, feito sobre o que o ministro de Exteriores sentenciou: «Nestes temas o Goberno fixo o que tiña que facer».

Como vemos, o Goberno actúa con responsabilidade noutros asuntos, mesmo afastados, pero négase a unha negociación técnica cunha organización que renunciou xa á violencia. O certo a día de hoxe é que o PP se atopa nunha situación difícil á hora de actuar segundo os estándares internacionais de resolución de conflitos, debido á presión de diferentes lobbies, uns internos e outros creados e inflados no seu día polo mesmo PP. Por iso é difícil imaxinar a curto prazo unha negociación, polo menos directa, entre ETA e o Goberno español. O que non lles escusa para seguir ancorados no seu inmobilismo.

Pola súa banda, a República Francesa actúa coma se o asunto non lle concernira, c'est un problème espagnol, negando a evidencia de que parte de Euskal Herria se atopa no seu territorio e, polo tanto, a historia da violencia deste país está intrinsecamente ligada tanto ao seu territorio Pays Basque como ao resto da República. Non lle incumbe a Francia o asunto?

Ante a actual situación de bloqueo dunha das partes e o desexo da sociedade vasca de consolidar o escenario de paz aberto en Euskal Herria, unha representación do Acordo de Gernika dirixímonos o pasado martes a Estrasburgo, co fin de solicitar ás institucións da UE a súa participación na resolución deste «asunto europeo»; mesmo a pesar da actitude inmovilista dos dous estados. Como cidadáns europeos reclamamos á UE, ante esta situación de impasse da fase resolutiva, que exerza o papel que lle corresponde como nobel e axente de paz, xa que cremos que pode ser crucial.

Iso si, isto non é óbice para lembrar que até agora os maiores avances na normalización e pacificación procederon da unilateralidade. Polo que todo novo paso na unilateralidade será clave, xa que ademais de ser recibido con satisfacción pola cidadanía vasca, deixará en evidencia as medidas do pasado e forzará a que se modifiquen. É hora de establecer un futuro de paz estable e duradeira en Euskal Herria e en Europa.

*Jon Iñarritu é deputado de Aralar (AMAIUR) no Congreso dos Deputados. Este artigo apareceu publicado no xornal GARA o 17/12/2012

A necesidade de Europa.

Por Emilio Lamo de Espinosa*

A partir dos anos 40 do pasado século, unha das grandes figuras da brillante intelectualidade centroeuropea, o filósofo checo Jan Patocka, perseguido primeiro polos nazis e máis tarde polos comunistas, e afogado polo drama da guerra, o Holocausto e o Gulag, foi elaborando escritos varios que se publicaron máis tarde co título de Europa despois de Europa. Para entón facía décadas que falecera; en 1977 asinara xunto a Vaclav Havel a Carta77, o que lle levaría ao cárcere, a un interrogatorio brutal de máis de once horas e, poucos días despois, á súa morte. Naquelas análises Patocka daba testemuño da aparición dun mundo «poseuropeo» nunha era que, con visión profética, denominaba a «era planetaria». Como antes Stefan Zweig, Patocka aseguraba que Europa "suicidouse" nas dúas guerras mundiais, pero con todo xerara unha «mundialización» das súas institucións nunha «herdanza espiritual» que habería que recuperar. Europa, concluía Patocka, debía repensarse nese novo mundo poseuropeo.

A idea estaba no aire, pois era unha máis das evidentes consecuencias da guerra. Por aqueles mesmos anos (concretamente o 16 de febreiro de 1955), o gran historiador británico Barraclough pronunciaba na Universidade de Liverpool unha transcendental conferencia titulada "A fin da historia europea", na que aseguraba que, tras pasar da Era Mediterránea á Era Europa e, tras ela, á Era Atlántica, vemos agora emerxer unha Era do Pacífico que nos forza pensar o mundo doutro xeito. Iso non significa -continuaba Barraclough- «que a historia europea haxa terminado», por suposto. Pero si «que deixa de ter significación histórica» e pasa a ser unha «historia rexional» máis, xa non «a historia do mundo», como foi durante os últimos séculos. Ambos tiñan razón e a causa última diso radica, como ocorre con frecuencia, na demografía, que é o destino, segundo escribiu Augusto Comte. Efectivamente, entre 1950 e o ano 2000 a poboación mundial duplicouse, pero case todo ese crecemento tivo lugar no chamado Terceiro Mundo. E así, se naquela data (1950), antonte como quen di, dos dez países máis poboados do mundo seis eran europeos, hoxe, do vinte máis poboados, hai só un, Alemaña. Europa era entón máis do 25% da poboación do mundo, pero hoxe é bastante menos do 10% e para mediados deste século será pouco máis do 6%. As dúas Américas, norte e sur, serán entón outro 6% ou 7% aproximadamente cada unha, e todo o vello Occidente sumará pouco máis do 20%. Mentres, Asia é xa o 60%, e África leva camiño de ser máis do 20%. Dez asiáticos e tres africanos por cada europeo. E falamos de cantidade de poboación, non de calidade, pois a consecuencia do escaso crecemento é o acelerado envellecemento da poboación europea.

Durante algunhas décadas esta asimetría demográfica entre Occidente (the West) e o resto (the rest) carecía de relevancia, pois sobre ela se superpuña outra asimetría, inversa á anterior, de produtividades percápita. Eramos poucos, si, pero con altísima produtividade comparada. Pero esa vantaxe está a desaparecer ao ritmo dunha acelerada difusión de tecnoloxías (duras e brandas), que xera unha acelerada converxencia de produtividades. Lembremos que o PIB dun país é só poboación x produtividade percápita, de modo que se converxen as produtividades as potencias demográficas dóbranse de potencias económicas, que se dobran á súa vez en potencias militares e estratéxicas. E así, Europa occidental, que chegou a ser o 33% do PIB mundial na época dourada da Revolución Industrial, descendeu a un 20% aproximadamente, e segue descendendo. Mentres, China é xa a segunda economía do mundo, que pode alcanzar á dos Estados Unidos nun par de décadas, se non antes. En PPA a India é a cuarta, Rusia a sexta, Brasil a oitava, México a undécima, Corea do Sur a duodécima; todos, por certo, por diante de España, que en poucos meses descendeu á posición décimo terceira. E o poder económico, por suposto, dóbrase en poder político e militar. China gaña xa máis votacións en Nacións Unidas que Europa, cando fai un par de décadas era ao contrario. E China ou India, con exércitos que son xa inmensos (de máis de 2,5 millóns de homes o de China), e nuclearizadas, están a construír aceleradamente armadas oceánicas para asegurar as rutas de subministración dos seus recursos a través do mar do Sur, sen esquecer o control do espazo (e India proponse chegar á Lúa).

Barraclough tiña razón. Durante máis de trescentos anos a historia do mundo, a historia de América, de Asia ou de África, escribiuse aquí, en Europa, escribiuse nel Escorial ou en Lisboa, en Londres, París, Berlín, máis tarde en Washington. Isto xa non é así. Tras a segunda guerra mundial Europa perdeu os seus imperios coloniais e, de feito, entre 1945 e 1991, foi ela mesmo territorio colonizado por potencias periféricas, extraeuropeas, polos Estados Unidos ou a Unión Soviética, incapaz de controlar o seu propio destino.

Pois ben, a pregunta agora é se nos próximos séculos Europa será quen de cando menos controlar o seu propio destino ou, como lle ocorreu ao resto do mundo antes, ese destino escribirase en Beijing ou outro lugar. En todo caso, o que os historiadores chamaron a Era de Europa, que comezou coas grandes navegacións de altura dos iberian pioneers (en acertada expresión de Toynbee; un dos primeiros foi Juan Sebastian Elcano) tocou ao seu fin.

Hai alternativa? Pode. O 19 de setembro de 1946, pouco despois de que calase o ruído das armas, no seu famoso discurso de Zúric, dicía Churchill: "Hai un remedio que, se se adoptase dunha maneira xeral e espontánea, podería cambiar todo o panorama por sorpresa, e en poucos anos podería converter a Europa, ou á maior parte dela, en algo tan libre e feliz como é Suíza hoxe en día. Cal é ese eficaz remedio? É volver crear a familia europea".

Pois ben, o desexo de Churchill cumpriuse, a «familia europea» xa está creada e Europa é tan «libre e feliz como Suíza». Pero aquel desexo contiña unha profunda ironía que hoxe vemos con claridade: o de transformarnos nunha sociedade de alta calidade pero illada e ensimesmada: ser «a Suíza do mundo». Un fermoso e elegante parque temático, belo, culto, sofisticado e decadente, un lugar ideal para vivir, onde os ricos do mundo enviarán aos seus fillos a estudar e manterán residencias secundarias, cheo de museos, óperas e teatros, pero pechado ao mundo, illado e irrelevante. Quizá non seremos problema para ninguén, pero tampouco a solución de ningún problema. Non nos enganemos, ese non é o futuro, senón en boa medida o presente, e así nos ven xa no resto do mundo. Para os habitantes do planeta os Estados Unidos son a gran potencia indiscutible (81%), seguida por China (50%), e xa moi por detrás, e case empatados, por Rusia (39%), Xapón (35%) e a UE e o Reino Unido (igualados no 34%). Un ranking que non deixa de ser sorprendente: a UE non é percibida como máis poderosa que o Reino Unido, Xapón ou Rusia! Pero máis interesante é analizar quen outorga á UE esa mediocre posición, pois, mentres que o 81% dos alemáns ou o 76% dos ingleses aseguran que a UE é hoxe un "poder mundial", só pensan o mesmo o 5% dos indios, o 12% dos brasileiros, o 13% dos rusos ou o 20% dos xaponeses. Os europeos estamos convencidos de que somos unha potencia mundial, pero, desgraciadamente, o mundo non se decatou. Algo debemos de facer moi mal para ser así percibidos.

Este é inevitablemente o noso transfondo, aínda que non o saibamos aínda: o dun mundo poseuropeo e unha Europa despois da Era de Europa. O tamaño importa, vaia se importa. Somos pequenos e non estamos unidos. Por iso necesitamos máis Europa, non menos, e necesitámola xa mesmo (quizais onte), non mañá ou pasadomañá. Ten toda a razón Durao Barroso: ou máis Europa, ou a irrelevancia.

*Emilio Lamo de Espinosa é presidente do Real Instituto Elcano de Estudos Internacionais e Estratéxicos.

Visita a Mauthausen

Visita de AGAI a Mauthausen

Jorge Semprún fala dos campos nazis

Praga revisitada con Jorge Semprún.

Intervención no Parlamento Europeo de Daniel Cohn-Bendit

Reinventar Europa

Debemos reformularnos o tres grandes proxectos de integración da Unión: o euro, Schengen e unha política exterior conxunta. Porque sen solucións estruturais, os mercados seguirán castigando á nosa moeda Por Mark Leonard. Director do Consello Europeo de Relacións Exteriores 08/08/2011
Até o maior dos barcos afundirase se é pilotado até alta mar sen rematar de construírse ou con importantes defectos de deseño. Iso é o que está a suceder agora co proxecto europeo, cando a eurozona sofre os embates de sucesivas ondas especulativas. Cantos máis líderes europeos repiten promesas tranquilizadoras acerca de Grecia, menos lles cren os mercados. Xa é hora de enfrontarse aos feitos: o mundo xa non está a apostar en contra do euro, está a pór a proba a sustentabilidade do propio proxecto europeo. En lugar de defender un insustentable statu quo, os líderes europeos teñen que reinventar agora o tres grandes proxectos de integración dos últimos 20 anos -o euro, Schengen e unha política exterior conxunta- antes de que se desfagan e causen un círculo vicioso de enfraquecemento.

Co euro -a máis existencial das crises- os líderes centráronse no pánico aos mercados en lugar de abordar problemas máis profundos. Encadeáronse precipitadamente medidas diversas: probas de resistencia carentes de credibilidade, unha facilidade de crédito obstaculizada por regras estritas, a emisión conxunta de bonos que non son tanto eurobonos como, máis que nunca, unha supervisión orzamentaria europea sobre os 17 membros da eurozona. Estas medidas son benvidas, pero proceden de lagoas xurídicas do Tratado de Maastricht e, por tanto, non chegan ao nivel que os eurobonos, unha regulación bancaria europea e uns plans de garantía farán necesarios para proporcionar unha solución duradeira. Mesmo aínda que as escalas de débeda e déficit da eurozona son bastante menores que as de Xapón, Estados Unidos e mesmo o Reino Unido, os mercados seguirán castigando ao euro de maneira desproporcionada ata que estas solucións estruturais establézanse.

As normas para viaxar sen fronteiras que se asinaron en Schengen tamén se atopan baixo presión. As fronteiras europeas abríronse nun momento no que había varios centos de miles de refuxiados flotando por Europa, pero os controis sobre as fronteiras nacionais están a recuperarse como resultado da presenza dalgúns miles de refuxiados tunisianos. Sen dúbida chegarán a un acordo que conceda aos Gobernos o dereito a reintroducir controis temporais coa bendición de Bruxelas, pero iso non resolve o problema substancial de ter unha fronteira común pero non unha política de migracións común.

A política exterior e de seguridade de Europa tamén afronta un baleiro de credibilidade. O histórico proxecto de ampliación detívose e, como resultado, a Unión Europea ha pasado de ser vista como o futuro de Turquía a ser tachada de "comatosa, estancada e xeriátrica" polo primeiro ministro dese país. A resposta de Europa á primavera árabe ha carecido de ambición, xenerosidade e imaxinación (consistiu só en falar de máis mercados, diñeiro e mobilidade). En Libia, a atrevida acción para salvar a Bengasi poida que non se converta noutro Suez (como algúns pretenderon), pero está xa levando a unha perda de credibilidade na defensa europea. Mentres que uns poucos países comprometéronse decididamente na campaña, a maioría están a recortar os seus orzamentos de defensa e enganándose a si mesmos con discursos sobre o chamado poder brando. En lugar de confiar en políticas exteriores nacionais asociadas a unha burocracia europea dedicada a proporcionar unha versión anémica de ampliación-lixeiro (desposuída dun dos grandes atractivos para unirse a Europa), os Gobernos da Unión Europea teñen que achar urxentemente o modo de exercer o poder ante os países que non serán membros desa Unión Europea.

As crises de Europa non proveñen dunha falta de capacidade militar ou económica. A UE é aínda o maior mercado do mundo e representa o 17% do comercio mundial en comparación co 12% de Estados Unidos, en tanto que Europa dispensa a metade da asistencia exterior mundial en comparación co 20% norteamericano. Mesmo na esfera militar, a UE é a segunda tras Estados Unidos co 21% do gasto militar mundial, en comparación co 5% de China, o 3% de Rusia, o 2% de India e o 1,5 de Brasil.

Pero a incapacidade da UE de gobernar a súa propia casa está a alimentar a percepción global da súa decadencia. E esas percepcións de declive fan dos europeos uns cidadáns cada vez máis curtos de miras, que só tentan protexer a súa porción dun menguante pastel. O problema non foi o euroescepticismo, senón máis ben unhas elites en conflito consigo mesmas que senten asediadas polo populismo. En lugar de avogar por solucións europeas, os líderes de Europa desmentiron até o último minuto a súa adopción de políticas comúns, para logo tratar de introducilas de maneira encuberta.

A solución a este enigma non virá mediante o intento de trivializar os problemas de Europa ou buscando en Bruxelas soluciones ao gusto de todos. Desde que Francia e Holanda votasen non en 2005, os proeuropeos actuaron como o neno que puxo o seu dedo no dique; non querendo achegar fundamentos por medo a ser alagados por unha inundación de euroescepticismo. Como resultado diso atopáronse defendendo un insatisfactorio e insustentable statu quo: unha moeda que non está apoiada por un tesouro público; fronteiras conxuntas sen unha política migratoria común; e unha política exterior europea tecnocrática, divorciada das fontes de poder nacionais. Iso sumiu aos líderes europeos na incapacidade de sintonizar dun modo construtivo co público sobre grandes temas políticos, como o son a crise financeira, a inmigración ou Turquía.

O único camiño para recuperar credibilidade -e para conter a marea de desintegración- será o de abordar eses problemas de fronte e, ao tempo, cuestionar os clásicos enfoques proeuropeos que utilizaban o idealismo para evitar decisións difíciles.

En primeiro lugar, os líderes europeos deben afrontar o feito de que a medida que a eurozona se consolide dará lugar, tanto de iure como de facto, a unha Europa de distintas velocidades. En lugar de ocultar este feito, as institucións europeas necesitarán enfrontarse a el, e buscar os modos de manter o sentido dun obxectivo común no mundo mentres se impide que países autoexcluyentes como o Reino Unido entorpezan as solucións efectivas para cada unha das áreas de integración.

En segundo lugar, para previr que unha Unión máis diversa se empantane nunha competición en busca de recursos de suma cero, os líderes europeos necesitarán chegar a un novo e explícito acordo entre acredores e debedores, entre Estados membros do Norte e do Sur, do Leste e do Oeste. Iso necesitará conciliar austeridade con transferencias de presu-posto, e liberalización con protección social.

E, finalmente, os líderes de Europa necesitarán atopar o modo de volver inxectar política na integración. Iso é máis fácil de dicir que de facer: o método Monnet foi declarado morto fai tres décadas, pero os Gobernos europeos víronse obrigados a recuperalo repetidamente ante a dificultade de gañar á opinión pública.

Con todo, a tripla crise de Europa desposuíu aos Gobernos nacionais do luxo de esconderse detrás dos débiles líderes que instalaban en Bruxelas. Para impedir as consecuencias electorais do fracaso, deberían establecer agora un panorama que as institucións da UE poidan pór en práctica. Desde o seu comezo, a integración europea ha ir progresando en resposta a crises repetitivas, pero require de liderado político para facer delas unha fonte de enerxía no canto de parálise. Este é o momento para a reinvención, non para o conservadurismo.

Non ao declive de Europa

A Unión Europea era unha festa de optimismo hai só 10 anos, tras o cambio de século. Agora hai unha rara unanimidade sobre o seu deterioro. Como chegamos até aquí? A decadencia é inevitable? José Ignacio Torreblanca contesta a esas e outras preguntas no seu novo libro

.

Mentres o soño americano languidece, un novo soño europeo ve a luz". Hai só uns poucos anos, exactamente en 2004, un estadounidense como Jeremy Rifkin podía falar sen arrobo dun "soño europeo", un soño baseado en altos estándares de vida, unhas democracias profundamente arraigadas e respectuosas cos dereitos humanos, un Estado protector e solidario, unha sociedade incluinte, unha cultura tan rica como variada e unha orde baseada no dereito, a negociación e o diálogo entre os Gobernos. Pero ademais de renderse admirado ante o modelo europeo, Rifkin podía contrapor ese modelo ao seu propio, o americano, que valoraba de forma sumamente negativa, case como o reverso exacto do europeo en razón das súas desigualdades sociais, a súa insensibilidade ambiental ou o militarismo e agresividade da súa política exterior.
"Os europeos", afirmaba Rifkin, "puxeron ante nós a visión e o camiño cara a unha nova terra prometida para a humanidade". "Europa", concluía, "converteuse na nova cidade no outeiro". Con iso apuntaba directamente á liña de flotación dun dos mitos fundacionais da república americana, aquel baseado no sermón do pastor puritano John Winthrop aos colonos que en 1630 dispúñanse a arribar ás costas de Massachusetts no barco Arbella, animándolles a construír a cidade moralmente exemplar da que Xesús falara no sermón da montaña. A cita en cuestión, "Sodes a luz do mundo. Unha cidade no outeiro non pode ser escondida" (Mateo 5:14), infestou a retórica política americana durante toda a guerra fría, sendo utilizada desde Kennedy até Reagan, polo que a provocación de Rifkin era máis que evidente. E para rematar esta execución sumaria do soño americano, Rifkin propuña unha solución que sen dúbida provocaría que millóns de estadounidenses saltasen dos seus sofás: "Se EE UU quere ter futuro", concluía Rifkin, "debería imitar á UE".
Case simultaneamente, en 2003, outro estadounidense experto en Europa, Charles Kupchan, profesor na Universidade de Georgetown en Washington DC, falaba non só do fin da Pax Americana, senón, o que parece máis incrible hoxe, de até que punto "o verdadeiro desafío que EE UU deberá enfrontar non provén do mundo islámico, nin tampouco do ascenso de China, senón dunha Europa integrada cuxa economía xa rivaliza coa americana e que inevitablemente terminará por entrar en confrontación xeopolítica con EE UU".
Na mesma ronsel dese optimismo que alagaba as análises sobre o futuro de Europa, Mark Leonard esbozaba no seu provocador ensaio Por que Europa liderará o século XXI? un mundo no que Europa non só tería triunfando á hora de pór fin aos seus conflitos internos e lograr unhas cotas de prosperidade e liberdade inéditas na historia, senón, de forma máis importante, que lograría exportar o seu modelo de resolución de conflitos e xestión dos mercados ao ámbito global. "En todos os recunchos do mundo", escribía Mark Leonard, "os Estados atopan inspiración no modelo europeo". O afán por imitar a Europa, continuaba, provocará un "efecto dominó rexional que cambiará as nosas ideas sobre a política e a economía e redefinirá o significado do poder no século XXI". E parafraseando unha das citas favoritas de Jean Monnet, que gustaba de describir a integración europea como unha revolución silenciosa, Leonard concluía afirmando: "A revolución silenciosa que os europeos desencadearon transformará o mundo".
Irrelevancia
Avanzando só uns poucos anos no calendario, todo cambiou de forma radical, deixando ante nós unhas percepcións sobre o éxito ou fracaso relativo de estadounidenses e europeos exactamente inversas. "O soño europeo morreu", certificaba Gideon Rachman na súa columna do Financial Times do 17 de maio de 2010. Concluíndo a súa análise sobre a incapacidade dos europeos de resolver os seus problemas financeiros e actuar de forma unida na escea internacional, Rachman rescataba a cita de Rifkin que abre este capítulo e concluía: "Relendo hoxe esas palabras, non se se rir ou chorar". Rachman citaba na súa columna un traballo de Charles Grant, director do Centre for European Reform, que baixo o significativo título Está Europa destinada a fracasar como potencia? expuña un máis que sombrío panorama sobre o futuro de Europa. "Hai 10 anos", escribía Grant, "Europa parecía un poder en auxe: estaba a integrarse economicamente, lanzando a súa propia moeda, expandíndose xeograficamente e reformando os seus tratados para crear novas institucións. Hoxe, na maioría dos grandes problemas que afectan o mundo, a UE é irrelevante".
A preocupación sobre o declive de Europa desbordou o marco dos medios de comunicación, en cuxos análise sempre existe a tentación de descontar un certo alarmismo, ou dos académicos, aos que os políticos adoitan tamén considerar persoas con pouco sentido práctico e á súa vez tendentes á esaxeración sobre a gravidade dos problemas. Este desbordamento é evidente no informe do Grupo de Reflexión sobre o Futuro da UE liderado por Felipe González, que de forma taxativa afirma: "2010 podería ser o principio dunha nova fase para a UE e durante os próximos 50 anos podería consolidarse o papel de Europa como actor mundial activo. En cambio, a Unión e os seus Estados membros poderían caer na marxinación e volverse unha península occidental do continente asiático, cada vez máis insignificante".
Nun continente con 27 Estados membros que afán discutir até a extenuación sobre todo, esta rara unanimidade sobre o declive de Europa non deixa de chamar a atención. Máxime se tamén é compartida polos observadores externos. Para desgusto dos europeos, o informe de 2009 do National Intelligence Council estadounidense, unha prestixiosa institución que agrupa a varias ramas do Goberno e os servizos de intelixencia e que realiza estudos de prospectiva, non dubidaba, tras debuxar os escenarios posibles nos que se desenvolvería a dinámica do poder mundial nas próximas décadas, en concluír: "Cremos que, para 2025, Europa faría só pequenos progresos á hora de transformar en realidade a visión actual dos seus líderes no sentido de lograr converterse nun actor cohesionado, integrado, influente globalmente e capaz de empregar de forma independente unha ampla gama de instrumentos políticos, económicos e militares en apoio dos seus intereses e ideais".
As percepcións sobre o declive de Europa non quedaban confinadas ao estrito ámbito das elites estadounidenses, senón que, de forma bastante preocupante, estaban sumamente asentadas entre a opinión pública doutros países cos que a UE aspiraba a manter unha relación estratéxica. Nunha enquisa da Fundación Bertelsmann realizada en 2006, só un de cada catro estadounidenses (24%), un de cada seis rusos e xaponeses (17%), un de cada sete chineses e brasileiros (14%) e un de cada 14 indios (7%) pensaban que a UE fose a ser unha potencia en 2020. De forma xeneralizada, a maioría dos cidadáns deses países consideraban á UE como irrelevante. Ao parecer, nun século que unanimemente todo o mundo describe como o século asiático, os europeos concitan pouco interese ou respecto en Asia. Kishore Mahbubani, un exdiplomático singapurés convertido nunha das voces máis autorizadas de Asia, con frecuentes artigos e citas en revistas e artigos internacionais, tamén saíu en tromba contra Europa con motivo do cume Europa-Asia celebrada en outubro de 2010: "Europa non se decata. Non se decata de cuán irrelevante está a ser para o resto do mundo. E tampouco se decata de como de importante é o resto do mundo para o seu futuro".
Calquera tempo pasado foi mellor
Nun breve lapso de tempo, os europeos parecen instalarse na máis completa desmoralización. Non hai practicamente un día que non se publique un artigo, libro ou comentario acerca da irrelevancia de Europa no mundo, a perda de competitividade, a inviabilidade dos seus estándares de protección social, os seus pescozos de botella demográficos, a falta de liderado e solidariedade interna ou a crise dos seus valores. A conclusión máis ou menos unánime e/ou estendida é que, co auxe de China e outros países emerxentes, o mundo do século XXI vai camiño de ser, se non o é xa, un mundo puramente multipolar no que só conta o peso económico e militar dos Estados. Nese mundo con poucas ou ningunha norma e onde nin a democracia nin a economía de mercado son maioritarias ou gozan de lexitimidade ou aceptación universal, a UE sería progresivamente marginalizada até quedar convertida nun "parque temático", unha gran Suíza, exemplar para si mesma, pero deliberadamente illada do mundo e sen vontade de influír en ninguén.
Con todo, as cousas non foron sempre así. Se rebobinamos unha década e soltamos a tecla en torno ao cambio de século, veremos que o estado de ánimo colectivo dos europeos era o exacto reverso do de agora. Costa de verdade crelo dada a desmoralización xeneralizada que nos invade hoxe cando comeza a segunda década do século, pero hai agora 10 anos, coincidindo co cambio de século, Europa sobordaba optimismo sobre si mesma e a súa capacidade. Co fin da guerra fría e a caída do muro de Berlín, Europa tiña ante si un brillante porvir. A reunificación do continente, dividido en dúas metades polos acordos de Yalta de 1945, estaba ao alcance da man. Por primeira vez na súa historia, Europa podería estar non só unida e en paz, senón tamén ser libre e próspera.
En 2000, 50 anos despois da declaración Schuman, os obxectivos dos chamados "pais fundadores" estaban a piques de verse cumpridos. A reunificación alemá, completada en 1990 baixo un marco europeo, fora só o preludio da unificación do continente, pois en 1995 a UE acollía no seu seo a Austria, Finlandia e Suecia, tres países que debido á dinámica da guerra fría habían visto cernada a súa autonomía en política exterior. E en 1998, a UE abría negociacións de adhesión con nada menos que oito candidatos de Europa Central e Oriental, ademais de Chipre e Malta. Sumando os últimos retoques na unión monetaria e as primeiras discusións para a posta en marcha dunha defensa común europea, para moitos era máis que evidente que o século XXI estaba destinado a ser o século de Europa.
En marzo de 1999, estadounidenses e europeos puñan en marcha, baixo a dirección de Javier Solaina na secretaría xeral da OTAN, a primeira operación bélica na historia da OTAN. A guerra de Kósovo pechou o círculo das guerras iugoslavas e a impotencia europea, pois, á fin e ao cabo, todo o conflito iugoslavo comezara en Kósovo 10 anos antes. En toda Europa, a pesar dalgunhas manifestacións de protesta, a guerra de Kósovo significou o espertar dunha cultura de seguridade que quedara anestesiada. A nova narrativa do poder europeo que emerxía era evidente: fronte aos xenocidios, a limpeza étnica e as crises humanitarias non cabía o apaciguamiento; Europa non só debía intervir, senón que, o que é máis importante, podía intervir. En realidade, que mellor mostra dunha visión estratéxica a longo prazo que o desbloqueo da adhesión turca, logrado, tamén non por casualidade, en decembro de 1999. Fronte aos medos que dominan hoxe a aproximación a Turquía, o racismo latente e a xenofobia rampante que percorre Europa, hai unha década os líderes europeos souberon ver con moita maior claridade que hoxe a incrible oportunidade estratéxica que representaba a adhesión de Turquía á UE tanto desde o punto de vista da política exterior como da economía ou a enerxía.
Por ese conxunto de razóns, aínda que retrospectivamente pareza infundado, algúns en EE UU, Rusia ou China observaban o vertixinoso avance do proceso de integración europeo con alarma. En EE UU, en particular, onde hoxe dáse xeralmente por descontada a irrelevancia da UE como actor global, autores como Jeffrey Cimbalo podían publicar en Foreign Affairs artigos nos que se afirmaba: "A integración política europea representa o desafío máis grande á continuidade da influencia estadounidense en Europa desde a Segunda Guerra Mundial". "A nova Europa, que contará co seu propio ministro de Asuntos Exteriores e a súa propia política exterior, expandirá a súa poder á conta da OTAN e máis que complementar o poder de EE UU, competirá con el, un acontecemento para o que EE UU non está en absoluto preparado", concluía.
En Moscova ou Pequín era posible observar percepcións similares. Para Vladímir Putin, cuxo acceso ao poder en maio de 2000 estivo marcado pola campaña de Kósovo o ano anterior, a UE non era, nin moito menos, un poder meramente normativo ou brando. A guerra de Kósovo levaba implícita unha mensaxe moi seria acerca de como o modelo europeo estaba eventualmente disposto a apoiar a súa expansión co uso da forza e, desde a perspectiva de Moscova, facelo cun desprezo total polo seu dereito de veto no Consello de Seguridade das Nacións Unidas. Por iso, con razón ou non, moitos en Moscova comezaron a preocuparse ao ver como a expansión combinada da OTAN e da UE terminaría non só por tocar as fronteiras da antiga Unión Soviética, senón cruzalas até penetrarse no hinterland histórico que constituía Ucraína, a patria de Kruschev, ou Xeorxia, a patria de Stalin. Nun momento de debilidade internacional rusa, vítima do desgoberno e a corrupción que dominou o réxime de Borís Yeltsin, a UE tamén era vista como unha superpotencia en cernes, non un ente condenado a fracasar.
Así que en Washington, en Moscova ou en Pequín, a UE non só estaba en auxe, senón que era observada con suma atención. Se ademais temos en conta o feito de que o mesmo decembro de 1999, coa euforia de Kósovo aínda enchendo de burbullas a copa de champaña dos europeos, o Consello Europeo de Helsinqui adquiría o firme compromiso de pór en marcha os preparativos para dotar a Europa dunha forza expedicionaria de 60.000 soldados, desplegable nun prazo de tres meses e sustentable polos seus propios medios durante un prazo dun ano, a mensaxe que Europa estaba a trasladar ao mundo era máis que evidente e non podía por menos que tomarse en serio.
Pero non só se trataba do poder militar. Hoxe en día, o Euro loita por salvarse dos mercados tanto como das críticas ao deseño e funcionamento da unión monetaria. Pero en 1997, o que a unión monetaria espertaba era, unha vez máis, unha incrible inquietude en EE UU, medorento de que o euro fixese sombra ao dólar como moeda de reserva internacional. De novo co reflexo xeopolítico activado no subconsciente, moitos analistas estadounidenses concluían, como facía Paul Kennedy, o historiador especialista no auxe e caída dos imperios, que o surgimiento do euro, igual que hoxe a apreciación do yuan que EE UU quere forzar, significaba ou traería como consecuencia o desprazamento de, polo menos, unha parte do poder de EE UU cara a Europa.
Esta UE que celebraría en 2004 a sinatura do Tratado Constitucional augurando, sen sospeita algunha sobre a enorme inxenuidade que se escondía tras as súas palabras, "o comezo dunha nova era", en palabras do primeiro ministro holandés, Jan Peter Balkenende, atopábase só uns anos despois completamente prostrada e desanimada acerca do seu futuro. Como chegara aquí? Por que? É irreversible esta situación?