A Europa de Semprún

Por Jorge Martínez Reverte

El País - 7 xullo 2013

O continente propuña un ideal de goberno ético ameazado agora por demasiadas frontes. Europa foi o soño de moitos dos mellores dos seus fillos. En 1995, un español, Jorge Semprún, brindounos un memorable discurso desde Weimar, ao sur do campo de Buchenwald, onde estivera prisioneiro durante dous anos polos nazis, falando dese soño que, por entón e non hai tanto tempo, parecía posible. O sitio non estaba mal buscado, á marxe de que a historia recente do nazismo obrigase a iso. Semprún dirixiuse a todos os europeos desde o lugar no que Goethe daba os seus paseos e meditaba sobre o mundo e desde o lugar no que os habitantes da cidade viviran ignorando á mantenta a orixe das cinzas que voaban sobre as súas cabezas e do cheiro a carne queimada que estragaba os seus guisos.

Weimar, ademais, foi onde se bosquexou a Constitución que deu orixe á República alemá de posguerra, frustrada despois pola incomprensión dos vencedores da Gran Guerra, polo auxe do nazismo e pola radicalidade antidemocrática dos comunistas. A Europa que Semprún buscaba e alentaba non tiña moito que ver co que el mesmo defendera durante anos. Semprún era froito dunha decente concatenación de erros que tiña moito que ver cos do seu propio soño europeo dos últimos anos. Sobre todo, fora comunista durante longo tempo. Un comunista contra Hitler, e máis que nada contra Franco, que non era o mesmo que selo contra as repúblicas "burguesas". Pero un comunista, ou sexa, un cómplice máis ou menos entusiasta dos réximes criminais do centro e leste de Europa. 

Abandonou todo iso a principios do sesenta, mesmo antes de que os tanques soviéticos frustrasen o espertar de Checoslovaquia en 1968. A finais da década equivocouse de novo, pensando que as revolucións do Terceiro Mundo, as teorizadas por Franz Fanon, traerían a liberdade ao universo. A deríva autoritaria da Fronte de Liberación Nacional alxerino obrigoulle a reformularse de novo todo o seu esquema. E derivou el mesmo cara a unha consecuente defensa da democracia e a visión das liberdades como algo irrenunciable. A idea dunha Europa gobernada por uns compromisos éticos, sempre individuais; e morais, de carácter colectivo, podía, na súa visión, asegurar un futuro radiante para o mundo. Unha Europa que liderase, mediante un amplo compromiso político, un cambio radical na historia. Co incorruptible tripla lema de 1789: liberdade, igualdade, e fraternidade. 

Non era a visión dun tolo nin dun xacobino, senón a dun home razoable que o viu case todo, que fora un heroe en case todas as causas erróneas nas que participara. En 1995 aínda alentaban eses principios na construción dunha unión política e económica que, polo menos, conseguira acordar sobre dereitos humanos e sociais e espazos de liberdade, por non falar da superación da guerra, polo menos a interna, como procedemento tradicional para resolver os conflitos. Ese soño non foi derrotado aínda. Pero hai tenebrosos síntomas de que poida ser severamente mutilado. Non é menor o da crecente insolidariedade, ligada ao crecemento dos sentimentos nacionalistas en moitos países. Non é pequeno tampouco o desastroso estado dunha política exterior que permite que EE UU goberne o espazo aéreo de Francia, Italia e Portugal. Non é banal a falta dunha resposta clara e contundente ante guerras inxustas e sistemáticas violacións dos dereitos humanos, desde Guantánamo até Cuba, pasando polos réximes inhumanos do golfo Pérsico, Iraq, Siria, Tunes, Irán ou Corea, entre outros moitos. 

Europa aguanta que o seu maior aliado a espíe sen pudor, ou que o faga un dos seus socios, Gran Bretaña, sen esbozar unha desculpa crible. Aguanta que resida nos seus capitais unha banca ladroa, delincuente, como o HSBC (pero non só), que blanquea capitais, dirixida por executivos de traxe gris e raia fina que se permiten o luxo de rirse dos campesiños do Sur. E España, humillada, entregada á vontade xusticiera dos máis poderosos, esconde sen limpar o que pode dunha corrupción que a deixou case arruinada, incapaz de levantar a voz en ningunha das discusións transcendentais para o futuro común. Pobre España, tan lonxe do discurso de Semprún en Weimar. Tan marcada pola vaciedade dos seus políticos no Goberno. A falta das palabras de Semprún conformámonos coas de Cospedal ou Floriano. Actualizamos a Alfredo Landa.