Europa sen muro. Por Ramón Villares

Por Ramón Villares*

.

Sabemos que a caída do muro de Berlín foi algo imprevisto, pero non azaroso. Ningún imperio cae pola perda da ferradura dun cabalo. Foi un broche axeitado para cerrar o ciclo aberto en Sarajevo en 1914. Entre Bosnia e Brandeburgo, dous feitos locais que marcaron a historia do mundo no século pasado. Co magnicidio de Sarajevo «apagáronse as luces de Europa», que ficou ás escuras nunha cruenta e longa guerra. Acendéronse de novo despois do 9 de novembro de 1989? En primeiro termo, acendéronse para a propia Alemaña, un país de contrastes construído entre a soberbia do triunfador e o medo de quen se sente ameazado polos seus veciños orientais e occidentais. Un dos seus fitos máis dramáticos tivera lugar outro 9 de novembro, en 1918, coa derrota militar e a proclamación dunha república. Dende aquela, Alemaña foi sedución (Weimar), tormento (Terceiro Reich) e pesadelo para toda Europa. O derrubamento do Muro, setenta e un anos despois, cancelou aquela escisión entre as dúas Alemañas e colocou o país xermano de novo no centro do continente, como fóra en tempos a vella Prusia.

Por iso tivo tal eco europeo o episodio berlinés. Europa fóra un tempo o centro do mundo, cuns imperios rutilantes e gobernantes confiados que navegaban polas augas da política e da diplomacia como no Titanic. Pero chocaron co bloque de xeo de dúas grandes guerras que desprazaron o centro de gravidade do mundo cara a nova potencia mundial que é EE.?UU. O prezo a pagar foi a dependencia económica e a división do continente cunha «cortina de aceiro» que se estendía deste Stettin ata Trieste. A construción do muro de Berlín non se entendería sen esta escisión da Mitteleuropa e sen a existencia da URSS, a potencia que máis sangue verteu para derrotar ao nazismo alemán. A caída do Muro berlinés veu cancelar un «curto» século XX que tivera a Alemaña e, en xeral, ao continente europeo como o principal teatro de operacións da historia mundial, con dúas guerras devastadoras, moitas ditaduras políticas e algunhas indignidades morais.

Na aparición e desaparición do Muro berlinés tiveron moito que ver as dúas grandes potencias mundiais desde 1945. Coa implosión do bloque socialista comandado pola URSS, abriuse unha nova dinámica para a xeopolítica mundial, na que cada vez resulta máis determinante o papel de China. Pero tamén se abriu un grande reto para Europa porque, liberada da presión da URSS e de EE.UU., ten a obriga por primeira vez na súa historia de ser o continente da diversidade e da pluralidade sen ter que renunciar a unha identidade compartida e mesmo a unha política común, que se coloque nun escenario postnacional. Os pasos dados nestes vinte anos, sen que inviten a un optimismo acrítico, permiten pensar que non se van repetir os erros do pasado. Un dos máis rechamantes, o propio muro de Berlín, do que tamén se podería dicir que «nunca máis».

*Presidente do Consello da Cultura Galega e catedrático de Historia Contemporánea da Universidade de Santiago de Compostela USC