Europa abre os ollos?

Por Eli Cohen

Desde a creación da Unión Europea -anteriormente Comunidade Económica Europea- a batuta nas decisións internacionalmente relevantes no seo de devandito organismo, sen contar a Gran Bretaña, sempre a levaron o eixo Franco-Alemán. Os países que se foron adherindo -antigas ditaduras como Portugal, España ou Grecia e antigas ditaduras soviéticas como a RDA- non perturbaron ese liderado que exercían de facto os dous xigantes europeos. Con todo, dous motivos fixeron que este liderado -sen contar a Gran Bretaña, de novo, non o esquezamos- cambalease e desembocase nunha pluralidade de opinións respecto de decisións internacionais de calibre: a guerra de Iraq e a ampliación en 2005 a 25 Estados membros, incluíndo a moitos dos que estaban alén do ?Pano de Aceiro?. No primeiro caso, as gretas na unidade europea continental foron máis que evidentes situando a Francia e a Alemaña, xunto a Bélxica, Luxemburgo e outros membros, en contra da opción de apoiar a EEUU pola que se decantaron Gran Bretaña, España, Italia, Dinamarca, Portugal e os novos países que se estaban incorporando á UE. No segundo caso, a maioría das antigos réximes comunistas, como Polonia ou República Checa, a máis diso ser membros de pleno dereito da UE, en política internacional e relacións internacionais, miran a Wáshington antes que a Bruxelas. Se a estes dous agravantes da pluralidade de opinións no seo de Europa respecto de temas internacionais de importancia, sumámoslle que, o liderado en Francia e Alemaña cambiou cara a unha posición atlantista, concluímos, en suma, que nas decisións internacionais de gran importancia, a UE pende, sempre, da decisión que tome EEUU. É un feito incontestable. Xa sexa por afinidades ou contraposicións ideolóxicas ?que son as máis comúns causas- a UE crear, no seu obxectivo implícito, para competir cos EEUU. Intentar superar a un opoñente, inevitablemente fai que se dependa de cada paso que dea. Posición ante Irán Logo de Iraq no ano 2003, e anteriormente Afganistán en 2001, o seguinte reto internacional co que se atopou Occidente ?o xenocidio de Darfur, como todos os que acaecen en África, pasou desapercibido- foi o ansia nuclear iraniana. Nesta ocasión, mentres EEUU se mostrou intransixente, Europa intentouno case todo: roldas de negociacións -suspendidas pola UE como tal pero continuada por outros países membros-, conversacións bilaterais, disposición a axudas económicas, máis negociacións...todo en balde, posto que Irán non cedeu un chisco nas súas aspiracións. De aquí a un par de anos, probablemente, se Irán consegue a bomba atómica, enfrontarémonos a unha crise mundial que podería resultar devastadora. E os intentos europeos por evitalo -todos no plano da negociación e as cesións- déronse de bruzos. Un síntoma europeo que recorda aos escuros e preagónicos tempos de Chamberlain e Daladier no apaciguamiento a Hitler. Con todo, a toalla non está tirada aínda. Un novo liderado xa comentado no eixo franco-alemán -especialmente o protagonizado por Nicolás Sarkozy- trae novos aires ante un panorama turbio e, a curto prazo, desolador. Xa o conta o Jerusalem Post nun editorial titulado: Espertar Europeo. Tanto é así que, na súa recente xira europea, o premier israelí Ehud Olmert visitou París e Londres, e obtivo de Nicolás Sarkozy e de Gordon Brown compromisos fronte a Irán. Brown dixo que, hai que continuar coas sancións económicas, sen desbotar outras medidas para persuadir a Irán e evitar custe o que custe que se faga co arma nuclear. Bernard Kouchner, o chanceler francés, xa deleitou aos medios de comunicación europeos -tan morbosos e co filtro antisemita sempre presente, sobre todo se o tema é Irán ou a seguridade de Israel- declarando que contra Irán, unha intervención militar ou un posible conflito, sería o mal menor, parafraseando a George Orwell. Toda unha sorpresa, se atendemos ao pouco que Europa se preocupou da seguridade do Estado de Israel, que é o primeiro branco da suposta bomba, anunciado ate a saciedade por Ahmadineyad- e á tola judeofobia con que afrontou o conflito palestino-israelí. Aínda que, con toda seguridade, non só sexa a simpatía por Israel o que move a Sarkozy ou a Brown a mostrase fortes e esixentes con Irán. Eles saben, que se Tel Aviv está a tiro, París e Londres tamén o estarán. E, que se o Estado xudeu cae (primeira e principal fronteira de contención ante o despotismo integrista islámico) as grandes nacións democráticas europeas farano tamén como fichas de dominou. Agora, estanse decatando do importante que foi a calor con que o Estado de Israel goreceu a Europa durante toda a Guerra Fría e actualmente durante esta ofensiva do terrorismo islámico. Agora, estanse decatando, que se non fose pola democracia israelí, non habería desde Turquía a Marrocos ningún aliado estable e fiable que garantise a seguridade xurídica e as liberdades cidadás. Agora, estanse decatando, en definitiva, que a supervivencia de Israel, é a supervivencia de Europa. Nada máis, e nada menos. Pluralidades Pero, non debemos esquecernos da pluralidade de opinións europea que segue -e seguirá, loxicamente, para os restos- vixente. Ninguén desexa unha guerra contra Irán, pero, chegado o caso, e volvendo citar a Orwell, sería un mal menor. A intervención dunha forza militar internacional para evitar o empeño atómico dos aiatolás- cuxa terquedade fanática, desgrazadamente, estanos levando a iso- evitaría que Siria ou outros países árabes aliados de Irán entrasen no conflito e con iso evitarían tamén a rexionalización, ou ate a extensión mundial, de devandito conflito. Se Europa non se pon de acordo -o seu acordo unánime podería ser decisivo para acabar con esta peligrosísima espiral- e afronta este problema con valentía e determinación, a pesar de que haxa Estados membros como España e o seu goberno que, preferirían a rendición a presentar calquera tipo de batalla aos fundamentalismos teocráticos islámicos, o problema agravarase ate poder toparnos co que todos non queremos: unha guerra de dimensións mundiais.

Europa, Europa deséxavos Felices Festas e Mellor AniNovo

O Tratado de Lisboa leva a Europa ao século XXI

O novo marco xurídico equipa á UE ante os retos futuros e da máis participación á sociedade. Entre os beneficios, para empezar, están os seguintes:
Máis democracia e transparencia. Un millón de europeos de varios países poderán solicitar conxuntamente á Comisión que faga novas propostas sobre as súas políticas (“iniciativa cidadá”). A intervencións da UE se controlarán de modo que só teñan lugar se van a lograr mellores resultados que as nacionais por sí soas.
Máis eficacia. A partir de 2014 a toma de decisions se baseará nun principio de dupla maioría: os votos favorabeis deberán representar, como mínimo, o 55% dos Estados membros e o 65% da poboación. A UE poderá actuar máis rápidamente en cuestións de orde público e loita contra a delincuencia transfronteiriza.
Máis dereitos. A Carta dos Dereitos Fundamentais, recentemente asinada, terá o mesmo rango xurídico que os Tratados da UE e protexerá os dereitos humanos básicos.
Máis proxeción internacional. Cunha soa personalidade xurídica, a UE incrementará a súa capacidade de negociación e a súa eficacia na escea mundial. A actuación da UE fora das súas fronteiras gañará en influencia e coherencia grazas ao novo cargo de Alto Representante para Asuntos Exteriores e Política de Seguridade.

Tratado de Lisboa

Contexto
Presentamos a versión consolidada definitiva en español do Tratado da Unión Europea (TUE) e do Tratado de Funcionamento da Unión Europea (TFUE), tal como resultan do Tratado de Lisboa polo que se modifican o Tratado da Unión Europea e o Tratado constitutivo da Comunidade Europea, asinado el 13 de decembro de 2007. O traballo de consolidación foi realizado por encargo do Real Instituto Elcano polos profesores José Martín, Catedrático de Dereito Internacional Público, e Mariola Urrea, Profesora de Dereito Internacional Público, ambos da Universidade da Rioxa.

Nota dos autores
Co propósito de facilitar a lectura dos novos Tratados, Protocolos e Declaraciones, optouse por manexar tres tipografías diferentes. Así,
Utilízase tipografía normal (Times 12) para reproducir os preceptos que procedan do texto do Tratado da Unión Europea ou do Tratado da Comunidade Europea nos términos actualmente vixentes;
Utilízase negriña para reproducir as novidades incorporadas aos Tratados sempre que tales novidades xa existan no Tratado polo que se establece unha Constitución para Europa;
Utilízase negriña e cursiva para indicar as novidades incorporadas aos Tratados sempre que se trate de novidades que teñen a súa orixe no mandato que recibiu a Conferencia Intergobernamental do Consello Europeo celebrado o 21-22 de xuño de 2007.

Textos
Estudo Preliminar (34 páxinas. Formato PDF - 281KB)
Tratado da Unión Europea (35 páxinas. Formato PDF - 188KB)
Tratado de Funcionamento da Unión Europea (161 páxinas. Formato PDF - 847KB)
Protocolos (128 páxinas. Formato PDF - 561KB)
Declaracións (33 páxinas. Formato PDF - 136KB)

A idea de Europa de Julien Benda

«Debemos recordar que "Europa" tivo ao longo dos séculos a ser depositaria de enormes esperanzas morais (e, en realidade, tamén relixiosas)», asegura Jan-Werner Müller, profesor de Teoría Política e de Historia das Ideas na Universidade de Princeton, no número 178 da revista Claves de la Razón Práctica.

Este ensaista, autor de "Patriotismo constitucional", salienta que o Discurso á nación europea publicado por Julien Benda en 1920 representaba un manual completo para a construción dun sistema político supranacional e ofrecía unha das visións máis rigorosas e intransixentes dos prerrequisitos morais e psicolóxicos para a unidade europea. Jan Werner Müller remata o seu ensaio con esta conclusión: «Europa é -e quizais non poida ser doutro xeito- un espazo de proxecións múltiples, superpostas e a muído inconscientes».
[Documento completo en PDF]

A FE E O DIÁLOGO

Por Josep Carles Laínez

A humanidade podería aplicar unha longa serie de medidas na procura da paz, o diálogo e o mutuo entendemento: o regreso do Dalai Lama ao Tíbet e, ao menos, unha forte autonomía deste país dentro de China; a apertura das cidades de Medina e A Meca a visitantes de calquera confesión relixiosa; a reconstrucción do Templo de Xerusalén e a súa cesión definitiva ao pobo xudeu; a abolición da poligamia e a escravitude nas sociedades onde aínda é a norma de costume; a recuperación por parte da Unión Europea das antigas cidades romanas do norte da África coma territorio propio extracontinental... Estas disposicións son un exemplo das liñas por onde se podería comezar a manter diálogos enriquecedores. Por suposto, búscase nelas o respecto, o ben común, e a xustiza e memoria históricas. Afectan, ademais, a relixións e culturas diferentes, motivo polo cal deben ceder todas en favor dunha efectiva alianza de civilizacións e dun coñecemento recíproco. Sen embargo, non serían acolleitas con moita estima polos sectores sociais que, en cambio, apostan e defenden, entre outras cousas, a adecuación das normativas laborais segundo a relixión profesada (o sindicato USO denunciou que os empresarios non permitan aos traballadores islámicos facer tandas distintas durante o ramadán); a esixencia de compra –e a compra efectiva– por parte de bibliotecas públicas, de libros en linguas non oficiais; un menú especial nos comedores escolares segundo a relixión familiar dos nenos; ou a xa acalada “doazón” da catedral de Córdoba (antiga mesquita e, segundo os popes dos conversos, templo ariano) ao culto musulmán. As miñas respectuosas propostas consideraríanse unha inxerencia estranxeira, puro e duro neocolonialismo ou imperialismo tout court. Ocórreseme unha posíbel resposta ao porqué de tal reacción: Europa non debería de ceder en ningunha delas. Tanto ten que, da maioría, non resultara beneficiada; o importante é que aquelas culturas ou réximes políticos con apoio mediático desexarían aparecer en calidade de ultraxados e quererían facénolo pagar coma novo agravio. Resulta incríbel que, en Estados onde se defende por riba de todo o mercado libre, non se busquen contrapartidas ás peregrinas e “benaventuradas” suxestións das nosas ONGs, organismos oficiais cheos de complexos ou demais progresistas de salón. Abrir a sé cordobesa á “interrelixión”, discriminar aos alumnos sen un lobby de presión detrás (penso, por exemplo, en fillos de parellas vexetarianas ou naturistas, hipotéticos solicitantes dun menú sen carne nin peixe, ou dun único vestiario para os dous sexos) ou investir diñeiro no que rompe a cohesión social (potenciar linguas non autóctonas) son formas que ten un goberno –ou unha ideoloxía traizoeira– de fracasar, en beneficio dunha idea falaz (o multiculturalismo) e dunha trampa para Europa (a convivencia fóra das pautas democráticas e constitucionais). Quizais non se ve, nestas solicitudes, o descomunal desprezo que subxace á maioría dos nosos antepasados, e aos países de liberdade que construíron e nos deixaron en herdanza. Alén destas cuestións estritamente políticas, non se debe escaecer (deberíase lembrar sempre…) que as bases da cultura europea son o legado grecorromano e as Ilesias cristiás (co seu ineluctable fundamento hebreu). Na síntese destas dúas formas de contemplar o mundo, Europa medrou e se estendeu máis alá dos seus primeiros límites xeográficos. Interromper ou pervertir esta fusión non nos fará máis tolerantes, só amosará a nosa debilidade ante unha nova incultura.

ENTREVISTA TIMOTHY GARTON ASH

"A UE é vítima do seu propio éxito"

Timothy Garton Ash é un dos intelectuais máis influintes do mundo. Catedrático de Estudos Europeos na Universidade de Oxford e investigador da Hoover Institution da Universidade de Stanford, esta semana visitou Barcelona para participar no ciclo Pensar Europa, organizado polo Centre de Cultura Contemporània de Barcelona. Antes de impartir a súa conferencia, Ash dedicou uns minutos a La Vanguardia.é para analizar a situación da UE e os problemas que, como ente global, afronta nos próximos anos 8

Unha entrevista (e fotografía) de Enric Tomas

Cre que a UE cumpriu as expectativas pola que foi creada?

Se os pais fundadores visen como é hoxe a UE, sentirían que un soño se fixo realidade e máis. Non creo que previsen que algúns países do centro e do leste de Europa ou os países que vivían baixo o fascismo, como España, estivesen nunha comunidade de democracias liberais vivindo en paz e liberdade. Así que, si, o soño foi máis que realizado.

Chegados a este punto, 2007, cre que podemos esperar máis da UE, máis que este longo período de paz e estabilidade?

O primeiro que quero dicir é que a UE é vítima do seu propio éxito porque a xente toma estes logros como garantidos e cre que volver á guerra en Europa é imposible, o que non é certo, como se podería ver nas próximas semanas nos Balcáns. Hai aínda moito por facer na UE. Necesita manter a paz entre os nosos veciños; necesita continuar co proceso de ampliación; e necesita axudar aos pobos a facer fronte aos grandes retos como o cambio climático, as desigualdades ou o auxe de China que non se poden facer por si sós. Todos estes problemas necesitan á UE. Creo que na próxima década os grandes tarefas para a Bruxelas estarán máis aló das nosas fronteiras.

Así, Europa debe preocuparse sobre o que sucede fóra das súas fronteiras?

Si. Europa debe preocuparse sobre o que pasa máis aló das súas fronteiras, como o conflito de Oriente Medio ou o Magreb, que xera ondas de inmigración cara a Europa, que provocan á súa vez terrorismo.

Cre que o papel de Europa volverase máis importante agora que parece que volvemos de novo a unha orde multilateral?

Creo que si, que hai unha oportunidade co próximo presidente de EE.UU., xa que tenderá cara a nós. Estou activamente implicado nunha nova iniciativa chamada Consello Europeo de Relacións Exteriores, que deseña políticas europeas. O que nos gustaría é que cando o novo presidente de EE.UU. saia elixido en novembro, el ou ela teña encol da mesa un papel que diga: estes son os principais problemas do mundo e isto é o que Europa pode facer para solucionalos.

Vostede espera do próximo presidente de EE.UU. que teña unha actitude máis cooperativa?

Penso que é bastante probable que a próxima Administración tenda a dicir: "Ti, Europa, dixeches que isto son os temas importantes, así que di que vas facer respecto diso", en vez dicir de forma unilateral que hai que facer. Estamos ante unha oportunidade que pide algo de Europa.

E que pode dar Europa?

No meu último libro "Mundo Libre" falo de como as relacións transatlánticas teñen que ser reinventadas sobre unha nova base. O sistema da Guerra Fría está morto, así que necesitamos novas relacións. Naturalmente, isto foi moito máis difícil co unilateralismo de George W. Bush. Creo que o punto de arranque non consiste en dicir que europeos e norteamericanos sexamos amigos, senón en fixarse que hai grandes retos no mundo, como o crecemento de China. Para iso, necesitámonos mutuamente porque temos uns intereses comúns que habemos de definir. Non hai problema no mundo que poida ser solucionado se Europa e EE.UU. non traballan xuntas.

E non opina que Europa necesitaría ter un exército común para facer fronte a estes problemas?

Creo que se necesita unha forza de intervención rápida, é dicir, un poder militar para intervir. Con todo, nunca teremos o poderío militar de EE.UU. Por iso é importante utilizar o poder económico, porque así si somos como EE.UU. Por exemplo, respecto de Irán e o seu problema nuclear dicimos que non deberiamos bombardear Irán. Pero precisamos ter unha alternativa, e esta é o poder económico, que non é un "soft-power". A xente di que Estados Unidos é o poder duro e Europa o brando, pero isto non é así.

Refírese a sancións económicas?

Sancións e incentivos. Europa ten unha gran relación comercial con Irán. Hai que ameazar con sancións ao comercio pero á vez dar a perspectiva de ter fortes relacións comerciais.

Pensa que Javier Solana pode ter éxito como negociador europeo no asunto nuclear iraniano?

Non en por si. Solana é un gran activo da UE, pero as negociacións sen a presión nin os incentivos adecuados non poden resultar exitosas. Necesita máis respaldo para obter un resultado. Neste obxectivo de traballar xuntos, non hai que esquecer o papel de Rusia. Non. Isto ilustra que estamos nun mundo multilateral e non podemos dirixir unha política respecto de Irán sen implicar a Rusia e a China. Naturalmente, agora hai unha resolución do Consello de Seguridade de Nacións Unidas, pero involucrar a estes dous países non se pode facer máis.

Que cre que debería pasar con Turquía? Turquía si ou Turquía non na UE?

En teoría, non; na práctica, si. Se agora partísemos de cero, a solución ideal sería unha asociación especial. Pero prometemos desde hai máis de corenta anos que Turquía ten dereito a ser membro da UE e abrimos as negociacións para iso. Creo que deberiamos ser serios respecto diso. Nuns 10 ó 15 anos gustaríame ver a Turquía como membro de pleno dereito da UE.

Pero só porque Bruxelas prometeuno debe Turquía ser membro da UE? Ou a súa entrada comporta algunhas vantaxes?

Penso que hai un maior interese en demostrar ao mundo islámico que Europa non é un club antimusulmán. Ate se os partidos islamistas como o de Erdogan aceptan tanto as regras básicas da democracia liberal como á esfera pública secular, entón poden ser membros de pleno dereito da UE, o que tería unha gran importancia simbólica. Tamén sería moi importante para a geoestrategia ter un aliado estable dado a posición que ocupa. Este é un gran reto para Europa. Outro tema sobre a ampliación da UE é o dos Balcáns.

Cal seria a principal vantaxe de ter a estes países na UE?

Xa nos preocupamos dos Balcáns. A metade desa zona é, dun xeito ou outra, un protectorado da UE. A longo prazo, a única solución boa é que estes países da antiga Iugoslavia estean máis cerca uns doutros, formando parte da UE. É difícil facelo, porque para estar na UE necesita países estables e funcionais, algo que non pasa en Kósovo ou en Bosnia. Isto é o que deberiamos perseguir.

Cre que se se adhire aos países dos Balcáns poderíase evitar unha nova guerra?

Nunhas semanas, probablemente Kósovo declare a independencia e entón veremos que sucede. Vai ser un momento perigoso, o que demostra que non podemos dar as costas á rexión e ignorala. Non nolo permitirían.

Entón, que pode pasar nas próximas semanas en Kósovo?

Parte do territorio de Kósovo está controlado polos serbios. Veremos como reaccionan tanto nesta provincia como en Bosnia, onde poderían preguntarse por que eles non poden tamén pedir a independencia. As consecuencias serían considerables. Son da opinión de dar a Kósovo unha independencia supervisada e condicionada, como preparación para ser membro da UE. É a solución menos mala, xa que por agora non é nin unha colonia nin un país. Habemos de facer unha cousa ou a outra.

Pensa que no caso de Serbia, a UE non cumpriu o seu requisito de entregar a [os criminais de guerra fuxidos] Ratko Mladic e Radovan Karadzic como paso previo a empezar as negociacións?

Estou a favor de capturar a Mladic e a Karadzic. Hai momentos en que as autoridades serbias claramente non fixeron todo o posible para facelo. Penso que fracasamos ao demostrar de forma clara que queremos aos serbios na UE. Croacia está ultimando a súa adhesión, e por iso os serbios pensan que son os grandes perdedores, algo que, en parte, é certo. O que fose presidente de Croacia, Franco Tudjman foi tamén corresponsable da disolución da antiga Iugoslavia, pero a pesar diso hai a idea que os croatas eran anxos e os serbios demos. É un gran erro.

Falemos doutros veciños. Pensa que Ucraína ou Bielorrusia, países moi próximos, terían que entrar na UE? O tratado da UE di que para ser membro tes que ser un país europeo, así como ser unha democracia liberal, ter respecto á lei, etc. Pode alguén dubidar que Ucraína é un país europeo?

Por suposto que o é. A miña opinión é que estratexicamente Ucraína ten que estar na UE. O problema é que deixa ao carón a Bielorrusia, que ten un camiño moi moi longo para chegar a ser membro, ate despois que Turquía.

Entendo, pois, que vostede prefire unha UE máis ampla?

Si, e tamén máis profunda e forte. Creo que é erróneo facer unha contradición entre amplo e profundo. Ser amplo faiche ser forte, se o fas ben. Somos un bloque de 600 millóns de persoas, cun PIB superior ao de EE.UU., o que supón un poder crecente. Temos que traballar xuntos. Este é o gran reto. Pero, sendo claro, a lóxica da ampliación está chegando ao seu fin. Os casos de Turquía, Ucraína, Bielorrusia e os Balcáns xa son os últimos.

Cambiando de tema. Que opinión merécelle o que está pasando en Bélxica?

Cúmprense máis de 170 días sen goberno. É moi interesante, porque hai dúas grandes tendencias en Europa nos últimos 50 anos: integración e desintegración. No continente hai cada vez estados máis pequenos, algo que en Catalunya loxicamente se fala moito. O asunto crucial é como o fas, non que fixeches. Noutras palabras, mira os casos de Iugoslavia e Checoslovaquia. Ambas eran federacións comunistas artificiais, pero unha se desintegrou con guerra e a outra de forma pacífica, mediante a revolución de veludo. Se, en última instancia, Valóns e Flamencos deciden ser máis autónomos, lamentaríao porque me gustan os países multinacionais. Eu son, á vez, inglés e británico. España, por exemplo, é unha nación composta de nacións. Gústame o feito de ter múltiples identidades. Se en Bélxica poden continuar así, estou moi a favor, pero senón, que a separación se faga de forma pacífica.

Que lle parece o que sucedeu en Polonia cos xemelgos Kaczynski. Puido Polonia ser o primeiro país en ser expulsado da UE?

Non, non o creo. Ao contrario. Penso que a ironía é que unha vez dentro da UE, é difícil que haxa membros disciplinados e que salgan con cousas que non poden ser porque xa están dentro.

Como ten a UE que tratar o auxe de China?

Este auxe, xunto ao de India, é o que está transformando o noso mundo máis que en ningún outro momento. Nos últimos 500 anos, Occidente estivo na cabeza, marcando a axenda política. Isto está cambiando rapidamente. Por iso sospeito que o gran triangulo para os próximos anos na política internacional será EE.UU., a UE e China, e logo haberá outros poderes importantes como India, Rusia, Brasil ou Sudáfrica.

E que se debe facer respecto diso?

Debemos de manexar isto con sabedoría. Primeiro, non podemos permitir que China enfronte a Europa con EE.UU., a Alemaña con Francia ou a Italia con España. Debemos de manter a unión. Segundo, habemos de aceptar que China ten un papel importante en dirixir o mundo. Por exemplo, podemos expandir o G-8, incluíndo a India, Brasil ou China, para que sexan parte da solución, non do problema. E xa para acabar.

Podería haber unha terceira guerra mundial?

Sempre é posible. A Historia está chea de sorpresas. Con todo, é moito máis probable unha serie de pequenas guerras causadas pola proliferación das armas de destrución masiva ou, como xa vimos, por conflitos étnicos, a fame negra ou o cambio climático. O risco dunha guerra nuclear é maior agora na década dos 80, aínda que non sería tan destrutiva. Así pois, como historiador vexo improbable ver unha gran terceira guerra mundial, pero máis probable ver pequenas guerras.

Tirado do xornal La Vanguardia