“Sinistra democratica” e socialismo europeo

Por Raimon Obiols

O sábado pasado asistín, en Roma, á xornada de constitución do movemento político Sinistra Democrática por il Socialismo Europeo. Uns cinco mil homes e mulleres, na súa maioría traballadores e novas, nun ambiente -como comentou un xornalista italiano, Gabriele Polo- de "primeiro día de escola". Cunha alegre curiosidade chea de interrogantes polo mundo novo que se abre en fronte. Aínda que non se saiba ben que reserva a mañá. Podía parecer unha simple manifestación de sentimentos, coas cancións compartidas, os aplausos repetidos, unha especie de agradecemento a quen lles ofreceu a ocasión de reencontrarse. Pero a política -sobre todo nestes tempos de cinismo imperante- é tamén paixón e sentimento. Veremos que sae deste movemento, no que teño moi bos amigos, como os teño entre os que se dispón a ir cara ao Partito democratico. De momento, con todo, paréceme que non é casual que por primeira vez (creo) xurda nun país de Europa un movemento político que no seu nome fai referencia expresa ao socialismo europeo. Desde hai un tempo, a diferenza dos que preconizan procesos de conversión ou reconversión cara a novas identidades (por exemplo os partidarios do partido demócrata) teño a convicción de que está crecendo en Europa a necesidade dunha reactivación da identidade socialista en termos modernos: dunha reafirmación dos motivos e dos fins dun movemento que corre o risco de debilitarse nunha inconsistencia resignada, se non sabe afirmar en termos de futuro os seus acenos de identidade. A xente constata que os partidos que se nomean socialistas, ou que fan referencia ao socialismo, falan moi pouco da súa identidade. En realidade, non espera que estes partidos propoñan a "realización" do socialismo, a creación dunha sociedade socialista alternativa á existente. Aquilo que queren é a coherencia dunha perspectiva evolutiva, a definición duns obxectivos vinculados a uns principios e unha práctica adecuada, non contraditoria; incluíndo o comportamento (cultura, moral, estilos de vida) dos seus representantes. Sobre todo, a xente pide veracidade e coherencia entre aquilo que se proclama e aquilo que se fai. É fácil ironizar hoxe sobre a pretensión de expor a cuestión da identidade socialista, coma se tratásese dun prurito ideologista, nostálxico, innecesario. Pero sería francamente idiota non ver, na realidade presente de Europa, a enorme demanda de sentido que emerxe, e tamén o potente crecemento das pulsións de identidade, especialmente entre os mozos. Fronte ao reto que expón estas demandas de sentido e identidade (e tamén para combater derívalas fundamentalistas, nacionalistas e populistas) fan falta formulacións apoiadas en bases sólidas. Ata por consideracións pragmáticas e electorais tería que facerse evidente que unha idea moderna de socialismo é unha necesidade identitaria latente en amplos sectores de moitas sociedades europeas sometidas a presións disgregadoras. Esta é, paréceme, a clave que explica a popularidade de Rodríguez Zapatero e da súa referencia a un socialismo dos cidadáns en distintos países da Unión. Interprétase como unha formulación moderada pero de firme prosecución duns obxectivos de maior liberdade e igualdade, e de coherencia entre as palabras e os feitos: retirada das tropas de Iraq, paridade no goberno (metade mulleres, metade homes), extensión dos dereitos civís e sociais, lei contra a violencia de xénero, matrimonio gai, confirmación da idea laica de Estado, reafirmación da escola pública, redución do traballo precario a favor dunha economía de maior cualificación, intervención pública a favor das persoas dependentes (o ?cuarto alicerce? do Estado do benestar), etc. Este proxecto, levado a cabo cunha atención particular ao papel determinante das mulleres e das novas xeracións, e cunha expresa vontade de rigor e austeridade ("o poder non me cambiará"), mostrou a súa eficacia en momentos de esgotamento dalgúns procesos de modernización socialdemócrata, especialmente na súa capacidade de crear consensos activos entre a mocidade. En efecto, nestes últimos anos practicamente todos os partidos de esquerda e centro-esquerda fixeron, dun xeito ou outra, o seu aggiornamento, na práctica e no terreo das formulaciones ideolóxicas. O erro dalgunhas destas tentativas de adaptación aos cambios foi asumir un tipo de modernización que en determinados aspectos era imitador das posicións adversarias. O seu problema, durante o longo ciclo de hexemonía e de colonialismo narrativo do neoliberalismo, non foi a súa socialdemocratización senón a súa "socialmediocratización": non unha moderación dos programas, senón unha perda de ambición e de confianza na propia identidade, ate confundir unha imprescindible adecuación dos programas cun gratuíto abandono dos acenos de identidade e dos obxectivos permanentes indispensables. Esta reflexión apóiase nunha concepción non ideolóxica do socialismo. Non entendido como unha doutrina senón como un proceso obxectivo e permanente cara á emancipación e a igualdade dos homes e as mulleres. O socialismo é, desde esta perspectiva, simplemente algo que sucede: a persistente recurrencia, unha e outra vez, nunha ou outra conxuntura, nun recuncho de mundo ou o outro, de procesos de agregación e mobilización de multitudes de homes e mulleres; procesos indefectibles mentres subsistan a explotación no traballo, a desigualdade inxusta, a opresión, a discriminación ou a dominación. É unha especie de principio enerxético, que fai que moita xente plante cara e trate de conseguir máis liberdade, igualdade e xustiza. Cunha renacida inocencia creativa e co risco de renovados erros, froito da desmemoria. Porque o problema non radica na vitalidade ou fecundidade de leste principio enerxético. A pesar de toda a interesada literatura que se fixo nas dúas últimas décadas sobre a "morte do socialismo", a súa forza mantense e maniféstase na súa capacidade de verificar novos comezos. O problema atópase nas válvulas que, no campo da política, das ideas, dos programas, dos poderes, utilizan esta enerxía e tratan de orientala cara a uns ou outros obxectivos. O problema sitúase a miúdo nas salas de máquinas, nas pontes de mando, cando, nos avatares da historia e da política, dedicáronse a gañar poder individual e de grupo, a desenvolver tráxicos soños totalitarios, ou, no extremo contrario, a adecuarse ás forzas dominantes, abandonando calquera obxectivo de cambio orientado polos valores do socialismo. Neste sentido, o socialismo dos cidadáns caracterízase por unha dimensión radicalmente participativa e democrática, indispensable como unha garantía para evitar e corrixir erros, e diferénciase claramente dos intentos de modernización das "vangardas" que pretenden detentar a "única solución posible" e queren facer beber o seu medicamento outorgándolle un carácter de ineluctabilidad fatalista. Fronte ao ?there is non alternative? (non hai alternativa) da dereita neoliberal, e fronte aos autoerigidos modernizadores doutrinarios do centro-esquerda (para os que, como dicía un asesor de Schroeder, "a distinción dereita-esquerda xa non ten sentido: hai os modernos e os outros, iso é todo") esta formulación socialista afirma a vital importancia do vínculo duns valores de identidade compartida e apoia as formulacións de exploración pragmática, consensuada e participativa daquilo que pode ser en cada momento, en función duns obxectivos permanentes de liberdade, igualdade e solidariedade.