A UE avanza por fin

Por Joschka Fischer, líder do Partido Verde alemán

Con moito ruído e conmoción, a Unión Europea eludiu a catástrofe, pero polos pelos. Andivo realmente perto. Aunando esforzos, evitouse unha gran crise que dividiría visiblemente á Unión por moitos anos e tería convertido Europa no choqueiro do mundo. A UE encallou hai dous anos cando Francia e Holanda deron o non á Constitución europea. Co novo acordo, a Unión reemprendeu a marcha. Malia que o mandato para que unha conferencia intergobernamental desenvolva un novo tratado desembocará en algo que non chegará a ser do todo unha Constitución, o futuro convenio irá moito máis alá que o actual Tratado de Niza, sempre que as cousas transcorran de acordo co pactado. Pero aínda falta superar dous espiñentos obstáculos: a conferencia intergobernamental e a ratificación, a través dos Parlamentos nacionais ou mediante un referendo, en todos os países membros. Non obstante, a chanceler alemá Angela Merkel pode sentirse orgullosa do que conseguiu. É o seu primeiro triunfo real na diplomacia internacional. Aquel venres pola noite en Bruxelas tomáronse decisións moi concretas e difíciles. A chanceler alemá apostou forte e gañou. Merécese respecto e recoñecemento. Se o novo tratado chega a materializarse, as reformas institucionais que a Unión necesita serán unha realidade, e entrará en vigor un novo procedemento de votación por maioría dobre, aínda que sexa con algo de demora. A UE leva traballando 20 anos nestas reformas. A Unión ampliada, inevitable cando no 1989 finalizou a división de Europa pola guerra fría, requiría novas institucións que actuasen con eficacia e transparencia. Suponse que o novo tratado entrará en vixencia no 2009. Dúas décadas parece ser o que necesita Europa para cambiar, e iso é calquera cousa menos tranquilizador. O tratado asigna un novo ministro de Asuntos Exteriores da UE -aínda que formalmente se lle denegue ese título, así é como lle chamará todo o mundo- cunha sólida infraestrutura administrativa na Comisión Europea e no Consello. A presidencia rotatoria será substituída por un presidente do Consello electo. Atoparase un novo equilibrio entre a UE e os países membros, e outorgarase un papel máis importante ao Parlamento Europeo e aos Parlamentos nacionais. Dotarase aos cidadáns da UE de dereitos fundamentais legalmente vinculantes, e as decisións por maioría serán a norma xeral. Houbo que pagar un alto prezo por este acordo. O novo tratado non é nin máis sinxelo nin máis transparente ca Constitución que se rexeitou, senón todo o contrario. E os regateos durante os prolegómenos e na propia Bruxelas non contribuíron á popularidade da UE entre os seus cidadáns. De feito, o dano ocasionado durante o proceso tardará en desaparecer. Xa se poden prever as seguintes consecuencias:

En primeiro lugar, esa noite de duras negociacións en Bruxelas reforzou a Europa de dúas velocidades para as próximas dúas décadas. Os Estados recalcitrantes colleitaron unha vitoria pírrica porque pronto serán moi conscientes de que, aínda que a UE estea elaborando un novo marco institucional, os países situados á vangarda decidirán entre eles como serán os acordos concretos. Unha mellora da cooperación entre estes países e a zona euro será o instrumento para conseguilo. En segundo lugar, a cooperación franco-alemá resultou aínda máis indispensable na Unión ampliada. A pesar de todas as diferenzas que poidan existir entre ambos países -diferenzas que probablemente se agravarán- non existe alternativa á súa alianza. En terceiro lugar, o Reino Unido debilitouse unha vez mais a súa posición en Europa. A súa política de “non participar” mantén a ese país na marxe da UE. Isto fará que a súa importancia merme aínda máis, tanto en Europa como no mundo. Todas as potencias medianas de Europa están perdendo relevancia política e económica, e están menguando en comparanza con EE UU e os xigantes nacentes de Asia. Só unha Europa forte pode proporcionar o contrapeso necesario. Un Reino Unido que desempeñe un papel marxinal dentro da UE perderá a súa influencia aínda con máis rapidez, e incluso o seu especial voz en EE UU. Por último, Polonia debe preguntarse que función desexa desempeñar na UE. Polonia é un país importante dentro da Unión. Ben mirado, os seus intereses existenciais, a súa ubicación xeopolítica e a súa historia esixen que faga o imposible por contribuír ao máximo á solidez da UE. En cambio, o Goberno nacionalista de Varsovia está empeñado en illarse en Europa. Os polacos deberían formularse a seguinte pregunta: para Rusia, a tradicional preocupación de seguridade para Polonia, Supoñería unha alegría ou unha decepción que o Goberno polaco realmente cumprise a súa ameaza e utilizado o seu veto para bloquear o acordo de Bruxelas? A resposta está clara: os rusos, loxicamente, terianse frotado as mans de xúbilo e haberían loubado en segredo aos xemelgos que dirixen o Estado polaco. Por outra parte, Ucraína, cuxa causa en Europa parecen defender os polacos, afrontaría graves dificultades se Polonia impuxese o seu veto. Non en van o presidente ucranio, Víktor Yúshenko, intentou, ou iso din, dejárselo claro aos líderes polacos en varias chamadas telefónicas. O dano infligido ás relacións xermano-polacas esténdese máis alá das rencillas entre ambos gobernos, e se afonda nas súas respectivas sociedades. Non repararase facilmente. Isto é importante porque unha política europea para Rusia que sexa coherente -un dos desafíos urxentes e fundamentais que afronta Europa- depende dunha estreita colaboración entre Polonia e Alemaña. Como dicía, é demasiado pronto para alegrarse. A hora das celebracións non chegará ata que se ratifique o novo tratado. De feito, as circunstancias nas que se chegou ao compromiso de Bruxelas deixan un sabor amargo. Pero, aínda así, o pasado venres a UE deu un paso decisivo polo bo camiño.

UE: Salvar os mobles

Por José Luís López Bulla

Finalmente os primeiros espadas puxéronse de acordo: haberá un mini tratado. O encontro tivo como telón de fondo a grotesca teatralidade dos xemelgos polacos, os Kaczinski, e a tradicional oposición británica, personificada en don Tony Blair, para todo o que cheire a cuestión social. En todo caso, o escollo que parecía máis duro de pelar (a "Carta dos Dereitos fundamentais") terá valor legal con carácter vinculante. Pero non será así no Reino Unido: don Tony aborrece a codificación dos dereitos sociais e, de xeito particular, a norma que sanciona o dereito de folga. Francamente, con eses cabaleiros do new-new-new Labour non me vou tomar nin unha limoada ao bar da esquina. As Trade Unions saberán que facer, se é que caen na conta, naturalmente. A dicir verdade, o andamiaxe constitucional do Tratado tivo finalmente unha solución razoable, dado como están as cousas. Menos mal. Porque contrariamente ao que poidan dicir algúns, penso que a crise europea non se deriva fundamentalmente da insuficiencia das institucións aínda que, coma quen di, son manifestamente mellorábeis. A crise europea se deriva, na miña opinión, da contradictoriedade das políticas de cada inquilino deste patio de veciños.

O que é francamente rechamante no caso da política exterior. Ou sexa, se con relación á guerra de Iraq ou outras situacións máis ou menos similares, existe unha profunda división, o problema non está nos procedementos, senón na subalternidade coa política estadounidense. Que no seu día protagonizaron de maneira moi visíbel don Tony, Berlusconi e Aznar xunto a algúns mandatarios do Este europeo. En todo caso, neste aspecto (o da política internacional) a vantaxe é que tales contradicións son visibles. O que non ocorre, con tanta claridade, en relación á política económica da Unión e aos seus reflexos sobre a política social. Aquí, as contradicións son tanto ou máis profundas, aínda que seguen veladas. É o que Jean Paul Fitoussi cualificou, no seu día, como "debate prohibido". Foi un erro que ninguén con mando en praza siga as orientacións de Jacques Delors. Quen, entre os anos oitenta e noventa, afirmou o que calquera persoa con catro dedos de fronte pensaba: na nova fase da globalización, se cada inquilino do patio de veciños ía pola súa conta, cada país sería incapaz de facerlle fronte ás turradas do capitalismo internacional. De aí a formulación delorsiano de traballar por unha nova forma comunitaria, tamén unificando o mercado interno e creando a moeda única.

As cousas, sen embargo, foron na dirección oposta: a cooperación que expoñía Delors non só non avanzou senón que foi substituída pola práctica da competitividade interna: cada cal para si mesmo e o mercado para quen poida máis. Máis aínda, en vez dunha política económica activa --orientada ao crecemento, o emprego e a salvagarda do modelo social europeo nas súas diversidades- asistiuse a unha política europea de carácter inhibitorio e paralizante. Esaxeracións? Poñamos algúns exemplos:

1) O Banco Central Europeo asumiu a loita contra a inflación, a pesar de ser un puro pantasma, como o eixe da política económica europea. Como non existía risco algún de disparo da inflación -díxoo mil veces don José Stiglitz e outros científicos con punto de vista fundamentado- o que se conseguiu foi a drenaxe dos salarios, a posta en marcha dunha miríada de tipoloxías de precarización dos empregos e a desregulación dos mercados de traballo.

2) O Pacto de Estabilidade, ao que Jospin lle engadiu a 'morcilla' "e de crecemento", foi aplicado con absoluta cegueira. Contrariamente ao que expuxeron xentes de sobrada solvencia o gasto público por investimentos reconduciuse dentro dos límites dos parámetros de Maastricht (o famoso tres por cento do PIB): a que non é promovida polos poderes públicos non se pon en funcionamento. Co que se sacrifica para as xeracións presentes e vindeiras as infraestruturas esenciais, a investigación, a formación, o desenvolvemento tecnolóxico, o emprego e tantas cousas que se cantaron con ritmo de bulerías no Cumio de Lisboa do ano 2000.

3) Ademais, púxose en funcionamento unha interpretación fundamentalista da política da concorrencia. Coa escusa de impedir as axudas do Estado, favorecer as privatizacións e as liberalizacións, a Comisión Europea deixou o campo abertamente subscrito a todo tipo de especulacións financeiras, incluso con industrias fundamentais. Non poño exemplos porque deixaríame no tinteiro máis de cincuenta casos. Pero, como dicía máis arriba, estas cuestións de tan grande relevancia están quedando escurecidas por outras que, aínda que non irrelevantes, non teñen o calado da cuestión económica. Ben, para incidir naquilo está a Confederación Europea de Sindicatos. En efecto, o sindicato europeo ten autoridade para chamarlle a atención a quen sexa menester. Pero terá máis autorizada solvencia se segue sendo, á igual que a Unión, un patio de veciños onde cada cal vai polo seu lado ou un conxunto de retales que, a falta de xastre titulado, non acaban de configurar un vestido razoablemente útil.

Europa, Europa.

A negociación colectiva europeae os sindicatos nórdicos

Por José Luis López Bulla

As crónicas diarias que Isidor Boix, delegado ao Congreso da CES, foi publicando en http://iboix.blogspot.com déronnos unha boa panorámica do que, sen entrar en detalles, foi o evento sindical europeo. Ademais, en boa medida supliu a deficiente comunicación do vídeo que, a dicir verdade, non funcionaba axeitadamente, imposibilitando que os convidados virtuais puidesen seguir día a día o importante acontecemento. De momento resérvome as miñas opinións sobre o carácter do congreso e os documentos que previamente foron postos a debate. Tempo haberá para iso; tan só pregúntome unha cousa, non irrelevante, sobre a coreografía congresual: é necesario que utilicen o atril tantos invitados institucionais?

Segundo os meus cálculos, tamaña participación tivo unha duración de máis do 35 por cento do tempo, que foi en mingua da voz dos delegados. Naturalmente, non rexeito que haxa intervencións dos dignatarios europeos, españois e municipais... Pero tanta exhibición paréceme unha perda de minutos. Pero, en fin, este non é o tema que quería tratar. O preocupante é a posición dos sindicatos nórdicos sobre a negociación colectiva europea. Xa no anterior congreso da CES, en Viena, algúns sindicatos do sur de Europa expuxeran a necesidade de concretar uns puntos mínimos para, gradualmente, avanzar para un espazo contractual europeo. Non se avanzou nada. Pero hai que recalcar que, así as cousas, a dirección da CES non estableceu as necesarias mediacións -para entendernos, o traballo 'entre corredores'- nos últimos catro anos e poder levar a Sevilla un mínimo esbozo.

A tónica foi, dito en catalan, "qui dies passa anys empeny": ou sexa, ir tirando rutineiramente. Consecuencia, en Sevilla os sindicatos do sur volven a expor o obxectivo e os nórdicos din que non. A resposta dos nórdicos á proposta de apuntar un esbozo de negociación colectiva europea foi, indo polo dereito, a seguinte: "Prexudícanos a nós, pois iría á baixa". E tras non pestanexar, a cousa queda así: a outra cousa, bolboreta.

Que fará a dirección entrante a partir de agora? Limitaranse a deixar pasar o tempo, a non facer corredores, a renunciar ás necesarias mediacións entre o norte e o sur europeos? Meterá man no asunto a nova presidenta que, por certo, é sueca? Aínda que ben pensado, se a partir da dirección da CES non entran ao touro, os sindicatos do sur deberán aproveitar o interregno para 'facer corredores'. Empecemos constatando que propor un deseño de negociación colectiva non é fácil, aínda que siga sendo verdade o aforismo inglés: quen non negocia, non existe. Digo que non é fácil, pero as dificultades non deben ser un punto de chegada senón de partida.

Non son fáciles por, de momento, tres razóns:

1) as diferentes tradicións contractuais que teñen case todos os sindicatos entre si; 2) a enorme diversidade entre as realidades concretas duns e outros países; e 3) a práctica inexistencia dunha contraparte europea. Así as cousas, sen embargo, cando empezar ao deseño dunha formulación gradualista? Se é verdade que Pablo de Tarso afirmou que "a caridade comeza por un mesmo", os nórdicos deberían aplicarse ao conto. Porque a gran cuestión non é especialmente que estes sindicatos poidan ser vistos como insolidarios. A gran cuestión é que a historia de onte e hoxe --mañá non o sabemos aínda a ciencia certa-- demostra que non é posíbel a sostenibilidade dunhas conquistas estando os veciños tan lonxe destas.

Cousa que, certamente, estase encargado de avalar a economía global frecuentemente de maneira tan drástica como brutal. Máis aínda, os magníficos logros das políticas de welfare naqueles países están sendo interferidas pola globalización. De xeito que a posición dos sindicatos é algo peor cá insolidaridade: é un erro, que se dirixe contra eles mesmos. Agora ben, máis alá das dificultades de todo tipo, sosteño que hai posibilidades para, polo menos, deseñar sobre o papel un primeiro esbozo teórico de negociación colectiva europea.

Chámolle teórico porque, mentres non exista unha contraparte europea, non acabará sendo realidade. Pero, de entrada, aínda que se trata dun proxecto teórico, está indicando unha orientación, un sentido, capaz de crear un estado de ánimo no conxunto asalariado europeo. Poderíase tratar das seguintes posibilidades: Primeira. Un conxunto de dereitos inespecíficos (1) como mínimo común divisor que atravesase todos os sindicatos da CES. Segunda. Un plantel de dereitos específicos, tamén en formato de mínimo común divisor, que tivese un bo acomodo en todos os sindicatos europeos. Por exemplo, a formación e outros similares. Incluso establecendo diversas velocidades variables.

Dirase que, para ambas hipóteses, está a reivindicación da Carta Social Europea. Certo, pero non é o mesmo: a contractualidade é consecuencia do poder sindical e este, pola súa vez, incide naquela. É máis, a contractualidade é obra directa da acción colectiva do suxeito social. Máis aínda, o poder negocial é capaz de achegar e darlle veciñanza á condición asalariada dun mozo de Malmöe cunha rapaza de Parapanda, dun cincuentón de Frankfurt cunha cuarentona de Girona, dun metalúrxico de Génova cunha dependenta de Utiel e Requena. Esta veciñanza social entre esas persoas pola vía do poder negocial do sindicalismo europeo podería ser máis forte cós vínculos que abstractamente poida establecer unha boa (e necesaria) Constitución europea.

Cando os asalariados da Vega de Granada, os do Maresme, os lombardos, os de Gales... dispoñan duns pespontos de veciñanza social, a construción europea será menos superestrutural. E, polo demais, o sentido de pertenza ao sindicato europeo daríalle a este maior agregación de persoas establemente afiliadas. Naturalmente, queda 'a bicha', isto é, a contraparte: Businesseurope (antes UNICE). Se dicimos que non se trata dunha patronal no estrito sentido do termo, estaremos acertando. Aínda que é preciso que, se vemos a viga no ollo do outro, non descuidemos que no noso hai algunha palla.

Se eles non son unha patronal ao uso, tampouco nós somos plenamente. A diferenza é que nós necesitamos o sindicato europeo e o queremos, mentres que o empresariado non necesita converterse nunha patronal e tampouco o queren. Podemos argüir razoadamente que tratase dunha miopía empresarial, pero é o caso que mentres opten polo goberno unilateral da economía (e non sexa contestado por nós) as cousas seguirán como ate a presente. De aí a contundente claridade de Javier Doz tanto nos seus escritos como na súa intervención no Congreso de Sevilla.

Permítome un aparente desmelene: non só non sobran as formulacións acerca da "responsabilidade social das empresas" e os "códigos éticos", senón que faltan moitos máis. Pero esa semántica non conduce necesariamente á contractualidade, ao tempo que poden converterse nunha aporía. E peor aínda, nunha camiñada un tanto confusa: mentres se acuse na responsabilidade social das empresas, poderías (dígoo en condicional) estar perdendo o tempo ao descuidar o acento na contractualidade, aínda que esta -sendo unitaria- teña unha xeometría variábel.

Nota

(1) Os dereitos laborais inespecíficos. A Constitución recoñece, con carácter xeral e de forma ampla, a titularidade dos dereitos fundamentais a calquera persoa; polo tanto, tamén quedan incluídos os traballadores. Doutrinalmente, faise unha clasificación dos dereitos constitucionais cando son exercidos polos traballadores. Na terminoloxía de PALOMEQUE distínguense así dous tipos de dereitos: os dereitos laborais especificamente laborais -ou dereitos específicos- e os dereitos constitucionais laborais inespecíficos. Os dereitos laborais específicos son aqueles que unicamente se exercen no ámbito das relacións laborais, sendo súas titulares "os traballadores asalariados ou os empresarios (ou os seus representantes) mentres que suxeitos dunha relación laboral (paradigmáticamente, dereito de folga, dereito ao salario, dereito de negociación colectiva, etc.) ". E son dereitos inespecíficos, en cambio, aqueles dereitos "atribuídos con carácter xeral aos cidadáns, que son exercitados no seo dunha relación xurídica laboral por cidadáns que, ao propio tempo, son traballadores e, polo tanto, convértense en verdadeiros dereitos laborais por razón dos suxeitos e da natureza da relación xurídica en que se fan valer". Pois ben, o dereito á intimidade do traballador queda englobado nos dereitos inespecíficos ou persoais. E tamén, entre outros, o dereito de igualdade e non discriminación, a liberdade ideolóxica, a liberdade de expresión, o dereito de reunión, o dereito á tutela xudicial efectiva ou o dereito á educación.