O soño de Europa

JOSEP LÓPEZ DE LERMA

Vaia de antemán o meu respecto para todas as lecturas que se fagan sobre a aínda non nata Constitución europea, pero permitiráseme que me interrogue sobre se non estivemos nós mesmos, os que nos puxemos na actual ratoeira dialéctica en o que nos atopamos. É europeo aquel que se manifesta a favor da proposta de tratado? Éo aquel que se opón? Por o que falo de *autotrampa? Fágoo desde o precipicio que supón mollarse ao respecto dunha cuestión tan complexa como é esta proposta de Constitución que potencialmente pode chegar a sélo todo menos a expresión dun acto constituinte fundamentado na soberanía residenciada no cidadán. E o plantexo así pola historia que nos acompaña: depositar nas antigas Comunidades Europeas, hoxe Unión Europea, a esperanza de nos ver recoñecidos como nación diferenciada pola súa lingua en contraposición á secular negativa de o facer o Estado español. fuximos en Europa en non poder resolver unha cuestión digamos interna. Creoo así e así o digo. Cando na transición española e a súa máxima expresión, o texto constituinte de 1978 e o estatutario catalán de 1979 non se resolveu a definitiva ensambladura de Catalunya en España. Nin o estatus político derivado dunha realidade nacional que, séndoo , reclama a diferenza e non paso a homoxeneidade, nin tampouco non o recoñecemento da oficialidade da lingua catalana nun nivel de igualdade real respecto do castelán. Non se vai poder ou sinxelamente non foi posíbel entón. Pero tan innegábel é isto como o feito obxectivo que disolver a autonomía entre dezasete ou situar o "tamén serán oficiais" (o catalán e o castelán) só en Catalunya foi ratificado nas urnas pola maioría da aldea catalán. Non o califico; só o lembro. Mais adiante, a opción europea, intrínseca á traxectoria histórica de Catalunya, terra de marca na súa natureza carolinxia, foi gañando terreo na España dos anos oitenta e o "torno a casa", pronunciado a *Aquisgrà por quen a todos nos representaba, foi finalmente expresión verbal do anceio conquistado. Non nos foi mal o percorrido feito: melloramos en consideración internacional e tamén habemos progresado no ámbito económico e social. Os Pirineos deixaron de ser a raia natural de Europa en África e todos sentímonos orgullosos do paso feito e do éxito logrado, ou en todo caso a minoría opositora há acontecido *rapatànica por argumentalmente insolvente. Se até hoxe todo estivo incenso ante l'altar europeo por celebrar o regreso e as súas positivas consecuencias, por o que agora se abre un debate sobre a convéncea ou non en chante catalana, de ratificar un texto que consolida o Tratado da Unión Europea, tamén bendicido no seu día por todas as forzas políticas deste o noso país? Dísenos que é inaceptábel que non se outorgue ao catalán oficialidade europea e se engade que tampouco non se recoñece Catalunya como nación europea. Pero se a Unión non é outra cousa que o resultado dun tratado subscrito por estados, ,pode o ente europeo situar nun plano de igualdade cos estados as realidades nacionais que non dispoñen da condición de estado e que ademais se atopan incluídas na realidade de cada sido membro? Pode a Unión Europea, na súa Constitución, recoñecer como lingua oficial súa aquelas linguas, como por exemplo o catalán, que non son oficiais en toda a estrutura estatal á cal pertencen? Pódese obter dunha Constitución europea, impulsada polos estados que integran a Unión, aquilo que lle a sido propio, neste caso España, non recoñece ou nega? Os tres interrogantes respóndense con un non. Entón, o erro atópase en querer construír un discurso sobre o Europa das Nacións, contraposto á realidade que a Unión Europea se constrúe por vontade dos estados, e, ademais, a crerse este discurso enganador, póndose así de manifesto que a capacidade de acabar na inutilidade grotesca é infinita. A fuga cara adiante, necia e irresponsábel, falsa na súa formulación, novamente produce frustración ademais da contradición conceptual de militar no europeísmo e votar en contra daquilo que reunirá a todos os europeos ao longo de boa parte deste século. OU isto ou alternativamente, como pasa demasiado a miúdo, ser voluntarios escravos do tacticismo daqueles que nin actúan serenamente nin son xa construtivos pese a dispor do suficiente currículo de goberno a formación á cal pertencen. Fique claro que eu votarei si á Constitución da Unión Europea. Entre outras cousas porque non me atopo entre aquel grupo de xente atípica, impaciente, radical, que vive no seu torre de marfil, que fala de vender o país nunha acusación baseada na utopía, en algo ilusorio, en plantexamentos irrealizábeis, e en algúns xeitos perigosos, a o que facía referencia o deputado Pujol, na súa literalidade, no ultima sesión plenaria do Congreso dos Deputados para defender o voto favorábel á Constitución española vixente, o ano 1978, a mesma que non outorga en Catalunya a consideración de nación nin tampouco non a oficialidade do catalán en calquera parte do Estado, pero que foi confirmada en referendo pola aldea catalán con vontade, creo, de facer camiño sen confundir ninguén.

JOSEP LÓPEZ DE LERMA é avogado e profesor da Facultade de Ciencias Xurídicas e Políticas da Universidade Internacional de Catalunya, e foi Deputado por Girona ao Congreso como cabeza de lista de Convergencia i Unió desde o ano 1977 até as eleccións xerais do ano 2004.

Para min, é si
LIONEL JOSPIN - 24/09/2004

O debate existente no seo do Partido Socialista Francés a propósito da ratificación do tratado constitucional aprobado polos gobernos da Unión Europea é un debate crucial. Con excepción dos Verdes –que, como nós, aínda se interrogan–, os demais partidos franceses xa tomaron posicións –a miúdo sen debater– en favor do si ou do non. A nosa decisión, como é sabido, terá importantes consecuencias para a posición de Francia, para o futuro de Europa, para o movemento socialista.

Por que escoller o si?

O Partido Socialista foi sempre europeo. Foino con Jean Jaurès, contra os nacionalismos e a guerra. Foino con Léon Blum, que á súa volta da deportación traballou nos fundamentos dunha nova Europa, democrática e pacífica. Se ben a idea europeísta non resume o socialismo, resulta esencial para a súa identidade. Certo é que a distancia entre a nosa cobiza de Europa e a súa realidade levounos varias veces a interrogarnos . Sen embargo, as imperfeccións de Europa non nos levaron nunca até agora a dicirlle non.

Con François Mitterrand, coñecemos eses momentos de vacilación. En 1973, estando na oposición, Mitterrand provocou unha discusión no Partido Socialista e puxo sobre a mesa a súa dimisión porque temía que o partido se alonxará da súa vocación europea. A súa orientación prevaleceu, e eu estiven ao seu lado. En 1983, convertido en presidente e tendo que facer fronte a dificultades económicas e políticas, preferiu o compromiso europeo á aventura solitaria de Francia. Como primeiro secretario do Partido Socialista, apoiei cos socialistas esa elección. En
1992, François Mitterrand quixo celebrar un referendo para ratificar o tratado de Maastricht. aínda que con pouco entusiasmado polas condicións da votación, rexeitei o non. Cando asumín a responsabilidade do goberno, tras 1997, puiden vivir de perto a inevitábel complexidade dunha construción europea dirixida por quince países libres. Excluín a estratexia da ruptura, que me foi suxerida ás veces , e o meu goberno puido, por medio da convición, as propostas, buscando aliados, facer avanzar as preocupacións da Unión Europea cara o emprego, a política social, a
coordinación das políticas económicas a regulación da globalización, a seguranza marítima e mesmo a moralización do deporte. Non resulta exacto afirmar que Europa é verdadeiramente liberal; se así fose, o seu modelo non se distinguiría do modelo estadounidense. En todo caso, deixeina menos liberal que a atopara. E os obstáculos aos que nos enfrontamos para seguir avanzando chegaron con maior frecuencia de París (dun presidente de dereitas) que de Bruxelas.

Hoxe, estando na oposición, ,deben os socialistas levar a cabo, a propósito da ratificación do tratado constitucional, unha ruptura en relación á súa tradición? Non o creo. Se as examinamos, creo que as razóns en favor do si superan con moito a tentación do non. Citarei tres razóns para o si.

Primeira razón: o tratado constitucional é un compromiso aceptábel. É verdade que non encarna o ideal socialista. O contrario seria espantoso, posto que foi elaborado por representantes de correntes políticas opostas e de países diferentes. Sen embargo, retoma os valores e os principios de liberdade, de solidariedade e progreso das grandes democracias. Sen dúbida que podería ter
sido mellor, tras a negociación final entre gobernos, se a diplomacia francesa estivese mais convencida, fose mais convincente e se atopase menos aillada. Tal como está –y que todos lean o texto para desbotar caricaturas–, este tratado cría unha mellor arquitectura institucional e non comporta ningunha regresión en relación aos tratados precedentes, cuxa ordenación leva a cabo. Non vexo ningunha razón para que os socialistas deban renegar por el dos seus votos europeos anteriores.
O tratado permite mesmo, en puntos importantes, avances significativos. É así no caso da Carta dos Dereitos Fundamentais, o obxectivo do pleno emprego, os dereitos sociais, os servizos públicos, o goberno económico da zona euro, o papel dos axentes sociais, os dereitos do Parlamento Europeo e os parlamentos nacionais, a democracia participativa e a posibilidade de iniciativas cidadáns. Escoitase dicir que o tratado seria un “corsé” que “constitucionalizaría” as políticas da Unión. Laurent Fabius, no seu primeiro movemento, refutou este argumento destacando que seria posíbel mudar as políticas europeas e levar a cabo políticas sociais sen mudar o tratado. Tocaralles facelo aos socialistas chegado o momento. Por outra banda, o tratado non é unha Constitución. Se o fose, a Unión Europea seria un só Estado, federal ou unitario; e os europeos, unha pobo. Non é así.

Francia segue sendo Francia; e os franceses, franceses. Unha constitución rexe as relacións entre un Estado e os seus cidadáns. Este tratado constitucional organiza as relacións entre os Estados membros dunha Unión. É “o regulamento interior necesario da Unión ampliada”, como ben dixo Hubert Védrine. Este marco deixa a cada país liberdade para desenvolver a súa política, de dereitas ou de esquerdas. Encanto á orientación da Unión Europea, dependerá como sempre da natureza das políticas concretas que se leven a cabo. A nós tócanos definir orientacións usceptíbeis de convencer e arrastran aos demais cara unha auténtica política social. Segunda razón: a tese dunha crise europea saudábel é quimérica. Unha parte de quen desexan unha crise europea non desexan sinxelamente Europa. É o caso da dereita extremista e os soberanistas, que opoñen Nación e Europa, que só acceden a cooperacións entre Estados, cando é seguro que Francia se vería debilitada sen Europa. Entre os europeístas sinceros, algúns din que Europa precisa unha crise, unha especie de electrochoque para voltar a avanzar con máis forza. A imaxe é enganosa, porque quen aceitan correr o risco da crise non sabe como solucionala . O rexeite do texto proposto hoxe non nos ofrecerá mañá, como por maxia, un tratado conforme ás nosas opinións. Os nosos socios non se pregarán de súpeto ás nosas exixencias. Haberá que atopar un compromiso – cercano, por forza, ao actual– ou persistir na crise.

A primeira consecuencia dun bloqueo europeo seria deixar o campo libre a Estados Unidos. Este país, desembarazado da Unión Soviética e demasiado indulxente con unha Rusia que endurece perigosamente o seu réxime, non desembriagado aínda –a pesar dos seus contratempos en Iraq– dos seus soños de poderío absoluto e da ilusión unilateralista, prefire hoxe unha Europa trabada a unha Europa activa. Se a Unión se atasca nun debate institucional non resolto,
apartará a súa enerxía das grandes cuestións prioritarias: a medra, o emprego, o progreso social, a investigación, a seguranza, a integración harmoniosa dos novos membros (esencial para tratar de modo correcto a cuestión das deslocalizacións). Vivirá na amargura e o conflito interno e seralle mais difícil aínda tomar iniciativas en política exterior, iniciativas que o mundo necesitará.
A segunda consecuencia negativa será para Francia. Se, como país fundador, asume a responsabilidade de desencadear a crise, Francia verá un aumento do illamento. Xa hoxe a súa situación non é favorábel. Tras ter tomado unha postura acertada sobre Iraq, as nosas autoridades multiplicaron os erros en Europa. mostraron demasiada arrogancia, fustrigado aos países do Este, maltratado a Comisión, posto en tea de xuízo as nosas obrigas en relación cos tratados en materia orzamentaria e sacrificado a un comisario europeo recoñecido, respectado, que tiña peso dentro da Comisión (Pascal Lamy presentaba un único defecto, ser socialista), para acabar obtendo un posto humillante no novo executivo europeo. De modo que a nosa influencia diminuíu. Non a restauraremos por medio dun rexeite ao tratado. Os gobernos democráticos que son os nosos socios non esperan de nós un aumento da brutalidade ou un electrochoque. Non colle imaxinar nin sequera por un intre que tras unha confrontación supostamente breve os demais países da Unión, que son os nosos iguais, aceitarán unha arquitectura de Europa decidida de forma unilateral por nós. Ese escenario carece da menor credibilidade. O método de Europa é o compromiso; se convence, se avanza; non é posíbel avanzar a basee de ultimatos. A elección do non por parte dos socialistas franceses os isolaria. As forzas políticas susceptíbeis de exercer as responsabilidades do poder nos diferentes países europeos aceitan hoxe o compromiso realizado polo tratado, aínda cando –imaxino– non lles satisfaga enteiramente. A Confederación Europea de Sindicatos aprobalo. Os demais partidos socialistas europeos piden o si. O noso lugar natural está con eles. Dicir si é tamén unha aposta pola esquerda en Francia. A nosa estratexia foi desde fai trinta anos agruparía. aínda que o fixemos sempre segundo as nosas conviccións, manténdonos fieis á nosa historia e sen renunciar nunca á nosa identidade (sobre toda, en relación con Europa). Esa esquerda é diversa: inclúe aos comunistas –que iniciaron unha evolución en relación con Europa– e tamén aos radicais e os Verdes. A vocación da principal forza, o Partido Socialista, non é alimentar a argumentación dos outros, se non facer progresar as cousas partindo das súas propias ideas. Por último, o paradoxo da posición do non é que despraza a atención dos franceses da verdadeira crise política que abana ante os nosos ollos a poder executiva e a maioría no noso país cara o mito dunha crise salvadora para Europa, que segundo colle temer perturbará ante todo ao Partido Socialista.

Terceira razón: o non ao tratado non é a mellor maneira de dicir non a Jacques Chirac e o seu goberno. Se afirma que moitos dos nosos concidadáns e moitos socialistas gardan un mal recordo do seu voto en favor de Jacques Chirac no 2002 e móstranse pouco inclinados a repetir a experiencia con ocasión do referendo. Sen embargo, dicir si a Europa non é dicir si a Jacques Chirac. Non se lle pode reprochar ao presidente da República a convocatoria do referendo, xa que se o habíamos pedido . En realidade, non tendo negociado ese tratado e véndolle algúns defectos, podíamos ter suxerido ao poder que o fixese ratificar pola vía parlamentaria, dado que dispón dunha ampla maioría nas dúas Cámaras e, polo tanto, no Congreso. obramos de outro modo: asumámolo. Se hai referendo, non se tratará de votar a favor ou en contra de Chirac, se non de aprobar ou non un tratado adoptado por 25 gobernos. Dirixiremos a resposta aos nosos socios e a ninguén mais. Se dita resposta fose negativa, o choque se produciría en Bruxelas, non en Parides. Porque sabemos de sobra que o presidente non tirará ningunha consecuencia de semellante voto na referinte á súa función. Ouzo dicir tamén que habería que votar non porque así estarían tentados de o facer os franceses. En resumo, habería que precedelos para estar seguros de conseguir . O caso é que os franceses non deron a coñecer as súas intencións. Eles son donos do seu voto; sexamos nós responsábeis das nosas eleccións. Os nosos concidadáns terán mais posibilidades de votar si se os chamamos a iso. E, se hai que correr un risco, o corramos de forma meditada e de acordo coas nosas conviccións. Debo engadir ademais que se o non vencese en Francia con axuda dos socialistas, estes serian considerados responsábeis; en troco, se nos habemos decantado polo si, cumprindo co noso deber, o presidente cargaría co peso do fracaso. De todos modos, dicir non a Europa por motivos de política interior constituiría un contrasentido. É evidente que o proxecto histórico europeo non podería construírse se tivese que replantexarse a cada alternancia política, en Francia ou en outras partes. É a mensaxe que nos transmitiron todos os grandes europeístas.

Se facemos política interior, que sexa cos problemas nacionais. Son numerosos e graves. Os millóns de persoas que protestan desde fai dous anos contra a diminución das pensións, a fraxilización da Seguranza Social, o aumento do paro e tantas medidas inxustas, os numerosos electores que permitiron os éxitos socialistas nas eleccións rexionais, cantonais e europeas, saben que os problemas aos que se enfrontan hoxe derivan dunha política decidida en Parides e que se resolverán en Parides, non en Bruxelas. Dividirnos a propósito de Europa en lugar de nos unir contra a dereita seria facerlle a esta un regalo inesperado. Non convertamos Europa nun chivo expiatorio: subliñemos os erros e os fracasos do político do goberno e avancemos os nosos propostas. Os franceses esperan e desexan. A visión política debe inscribir a acción presente nun tempo mais longo. As eleccións que tomen hoxe os socialistas deberán ser asumidas mañá se chegan de novo ao poder. Un non de Francia provocado por eles só deixaría unha alternativa: o calexón sen saída ou a media volta; é dicir, a crise prolongada ou o desdicirse . A elección do si pode abrir a vía da reactivación de Europa. Esta reactivación pasa polas propostas construtivas que os socialistas saberán facer aos franceses e das cales teñen que convencer progresivamente aos europeos, conforme ao que colle esperar de Francia.

EUROFESTIVAL CONSTITUÍNTE

ANTONI GUTIÉRREZ DÍAZ


Creo que non hai dúbida algunha de que a sociedade catalana foi e é europeísta, máis alá do seu pouco entusiasmo por acudir ás urnas nas convocatorias para escoller aos nosos representantes no Parlamento Europeo, un feito que non carece de importancia pero que debe interpretarse, talvez, como unha certa desconfianza sobre a eficacia do papel que tiveron os nosos eurodeputados nas decisións que toman na Unión Europea os representantes dos 25 gobernos no Consello.

Agora a sociedade catalana se atopa ante a posibilidade de pronunciarse sobre o proxecto de Constitución europea a través do referendo que o Goberno español convocou para o próximo mes de febreiro. Ninguén pode negar a potencial transcendencia da convocatoria, pero tampouco se pode negar que a axexan, cando menos, dous perigos. Un, a indiferenza ante a complexidade do texto, mais de 450 artigos; o outro, o desconcerto ante a posición das diferentes forzas políticas e organizacións sociais. Ou si, ou non, a abstención ou o voto en branco son propostas que poden ser non só incuestionabelmente lexítimas, se non razoadamente defendíbeis desde posicións europeístas, o cal converte, ao meu entender, en petulante a quen se atribúe o monopolio de ser europeísta de verdade.

Os defensores do si poden aducir, negro sobre branco, as melloras na participación, a transparencia e a eficacia que o texto constitucional representa en relación cos tratados vixentes, e engadir a importancia de ter incorporado a Carta dos Dereitos Fundamentais con valor xurídico, o dereito á iniciativa lexislativo popular, así como o aumento de competencias do Parlamento Europeo, a diminución do dereito de veto dos gobernos e a inclusión explícita da defensa do desenvolvemento sustentábel nunha economía definida como social e que aposta polo pleno emprego.

Os defensores do non poden pór sobre a mesa que o texto quedou curto en relación coas necesidades actuais dunha Unión Europea de 25 Estados, o que produciu unha evidente frustración popular ao ver que persiste a primacía do poder intergubernamental -pese á súa diminución- e a falta dunha política exterior plenamente común. Aínda que se incorpora o compromiso dunha política de paz e de prevención de conflitos, non se asegura un proceso coordinado de desarme, e a nova figura dun vicepresidente responsábel das relacións exteriores non se acompaña dunha autoridade definida que asegure plenamente a súa eficacia. Estas reservas, que poderían ampliarse , veñen agravadas en Catalunya pola falta de recoñecemento explícito do seu carácter de nación sen Estado e que non se incorpore o catalán como lingua oficial, o cal suporía superar, por elevación a nivel europeo, a falta de recoñecemento por parte do Estado español, en cuxas mans fica a posibilidade de que o Goberno catalán estea presente ou non nos ámbitos de decisión europeos.

Por outra banda, os defensores da abstención poden aducir, tamén razoabelmente, que desde o seu europeísmo incondicional non se senten suficientemente ben informados para emitir unha opinión e que a prudencia aconsella quedarse á expectativa. Por último, os europeístas que opten por votar en branco tampouco non estarán faltos de razóns ao afirmar que non queren ficar á marxe da participación nin que a súa abstención sexa interpretada como indiferenza. Pese a que se senten defraudados polo texto do proxecto de Constitución, repúgnalles dicir non aos avances que indubitábelmente representa o articulado do texto. Ante este panorama, os únicos que se sinten seguros son os antieuropeistas de sempre, que en Catalunya, aínda que poucos, tamén existen.

A pluralidade de opcións dáse, portanto, entre europeístas críticos, e esta pluralidade estase a expresar con respostas confrontadas que mesmo penetraron no interior das organizacións políticas e sociais. Certo é que no ámbito onde quizais o fixo dunha forma mais espectacular foi en Convergència Democrática de Catalunya, pero seria superficial non ter en conta que as diferenzas asomaron con maior ou menor importancia en todas as organizacións, mesmo no PP, que non escapou á incontinencia verbal do señor Aznar cando se apresurou a insinuar serias reservas para dar un si ao texto aprobado.

No marco estrito de Catalunya, ás deficienzas xerais, os partidarios do non engaden que non hai ningún avance no recoñecemento do papel das rexións con poderes lexislativos, ao que os partidarios do si aducen que o texto tampouco pecha as posibilidades de intervención, que son plurais aínda que fican en mans dos gobernos dos Estados e que é a estes aos que hai que exixir responsabilidades. Os partidarios do non lembran tamén que o catalán non é recoñecido como lingua oficial, cousa que tamén reclaman a maioría dos partidarios do si, que engaden, sen embargo, que o proxecto de Constitución deixa aberta a regulación do réxime lingüístico e abre unha porta a un certo recoñecemento cando se aceita como lexítima a redacción en catalán presentada e autentificada polo Goberno do Estado.

Non hai dúbida de que o panorama é diverso e que o voto cidadán no referendo poderá ser un voto oficialista, aceitando sen mais a opinión da organización política ou social coa que cada un se identifique, ou un voto que se guíe pola intuición, o sentimento ou o pragmatismo. Pero no mellor dos casos, atravesando o bosque de opinións atopadas e especialmente as pedantemente ideolóxicas ou as instrumentalmente maniqueas, tamén pode ser un voto que responda á pregunta de se o proxecto de Constitución é ou non un paso adiante na traballosa cincuentenaria construción da Unión Europa, na democratización do proceso de globalización e na garantía dun desenvolvemento sustentábel, ou ben representa a consolidación pechada dun modelo que condena para sempre o futuro da Unión Europea a non responder positivamente a estes obxectivos.

Como cidadáns europeos deberemos tomar unha decisión persoal, que está na base da convivencia democrática. No meu caso, desde o respecto á opinión maioritaria da organización na que milito, sexa cal sexa dita decisión, á hora de asumir a responsabilitadade de emitir o meu voto no referendo optarei, unha vez mais, por ser coherente coa miña opinión persoal. En consecuencia, e pese á frustración en moitas das nosas expectativas inmediatas, desde a miña experiencia de loita no proceso de construción europea e desde a convicción de que o proxecto de Constitución é unha plataforma que mellora as nosas condicións de avance progresista tanto no presente como para o futuro, votarei si no referendo de ratificación da Constitución europea..

Antoni Gutierrez foi eurodeputado. Histórico militante do PSUC.

El País
13 de setembro de 2004