O premio Nobel da Paz, Unión Europea e Euskal Herria

Por Jon Iñarritu*

Esta semana, a Unión Europea (UE) foi galardoada co Nobel da Paz de 2012. Unha decisión que aínda que espertou controversias, é innegable que ten factores favorables. Por unha banda, a consolidación da paz, da democracia e da convivencia nestes 60 anos era impensable na Europa xurdida tras o horror da II Guerra Mundial. Doutra banda, é reseñable o papel desempeñado pola UE na resolución e consolidación de conflitos, tanto clásicos como asimétricos no exterior, como no interior. Entre os que destacan a Misión de Observación en Xeorxia, Eulex en Kósovo, membro do Cuarteto para Oriente Medio, as 23 operacións civís e militares desenvolvidas, ou a súa participación no proceso de paz norirlandés (Programa Peace). Por iso, é posible afirmar que no século XXI a UE é actor principal nos procesos de paz e seguridade. Non en balde no Tratado da UE (art.3) declárase que a Unión ten como finalidade promover a paz, os seus valores e o benestar dos seus pobos.

Pero sendo así, seguramente, máis dun preguntarase por que a Unión non se implicou no conflito vasco. A realidade é que os diferentes gobernos españois impedírono activamente. O mesmo Aznar no seu recente libro «Memorias I», en relación ás negociacións con ETA hai unha década, afirma: «tiñamos claro que iamos rexeitar calquera intento de internacionalizar a tregua; é dicir, non iamos aceptar ningunha inxerencia dos sempre dispostos mediadores internacionais que só serven para dar pábulo á patraña sobre o conflito vasco e para colocar a España baixo presión». Na reunión de hai escasas semanas coa Comisaria europea Malmström, unha deputada popular afirmou o mesmo: «non queremos a mediación nin participación internacional». No entanto, o máis desolador é que os representantes da UE, por non desgustar a España repiten o mesmo: «é un asunto interno». Ben pero, non somos os vascos cidadáns europeos?; non é o País Vasco territorio europeo?; é que non se produciu violencia en dous Estados membros? Dígase o que se diga o caso vasco é un asunto interno da Unión Europea, de feito é o último conflito que ten pendente de resolver.

Jon Iñarritu nunha intervención na Comisión de AA.EE do Congreso dos Deputados

 

Pasado un ano da Conferencia de Aiete e do anuncio de ETA do cesamento da súa violencia, que dúbida cabe que a sociedade vasca atópase nunha mellor situación. A cidadanía vasca no seu conxunto traballou tenazmente para abrir este novo escenario e neste momento, é cando fai falta consolidar a paz resolvendo as consecuencias técnicas do conflito como ditan a lóxica, a maioría social vasca e o 2º punto da Conferencia de Aiete. En cambio, as autoridades españolas e francesas decidiron facer oídos xordos a esta demanda e con iso eludir a súa responsabilidade.

O Reino de España actúa coma se nada cambiase, segue cos esquemas do pasado: detencións, ameazas e lexislación e medidas de excepción. O ministro de Interior recentemente afirmou: «O que pasa é que o Goberno nin negociou, nin negocia nin vai negociar cunha organización terrorista. Deixámolo moi claro desde o principio e iso é o que hai. O Goberno non vai negociar nunca con ETA porque se inicias unha negociación é porque entendes que o teu interlocutor ten razóns, e unha organización terrorista non ten ningunha razón». Declaracións realizadas con apromo, que non resultarían ridículas se non tivésemos en conta: 1. O anterior Goberno do PP si negociou con ETA; 2. O Executivo español ten saudado e mostrado o seu apoio ao Goberno colombiano polo diálogo coas FARC; 3. O secretario de Estado de Asuntos Exteriores do Goberno afirmou que España (do mesmo xeito que outros países europeos) mantén un diálogo aínda que sexa de xeito indirecto co grupo fundamentalista Hamas, declarada como organización Terrorista pola propia UE; e 4. España, o pasado verán, negociou e pagou un rescate á organización yihadista MUJAO co obxectivo de liberar a dous cooperantes en Mali, feito sobre o que o ministro de Exteriores sentenciou: «Nestes temas o Goberno fixo o que tiña que facer».

Como vemos, o Goberno actúa con responsabilidade noutros asuntos, mesmo afastados, pero négase a unha negociación técnica cunha organización que renunciou xa á violencia. O certo a día de hoxe é que o PP se atopa nunha situación difícil á hora de actuar segundo os estándares internacionais de resolución de conflitos, debido á presión de diferentes lobbies, uns internos e outros creados e inflados no seu día polo mesmo PP. Por iso é difícil imaxinar a curto prazo unha negociación, polo menos directa, entre ETA e o Goberno español. O que non lles escusa para seguir ancorados no seu inmobilismo.

Pola súa banda, a República Francesa actúa coma se o asunto non lle concernira, c'est un problème espagnol, negando a evidencia de que parte de Euskal Herria se atopa no seu territorio e, polo tanto, a historia da violencia deste país está intrinsecamente ligada tanto ao seu territorio Pays Basque como ao resto da República. Non lle incumbe a Francia o asunto?

Ante a actual situación de bloqueo dunha das partes e o desexo da sociedade vasca de consolidar o escenario de paz aberto en Euskal Herria, unha representación do Acordo de Gernika dirixímonos o pasado martes a Estrasburgo, co fin de solicitar ás institucións da UE a súa participación na resolución deste «asunto europeo»; mesmo a pesar da actitude inmovilista dos dous estados. Como cidadáns europeos reclamamos á UE, ante esta situación de impasse da fase resolutiva, que exerza o papel que lle corresponde como nobel e axente de paz, xa que cremos que pode ser crucial.

Iso si, isto non é óbice para lembrar que até agora os maiores avances na normalización e pacificación procederon da unilateralidade. Polo que todo novo paso na unilateralidade será clave, xa que ademais de ser recibido con satisfacción pola cidadanía vasca, deixará en evidencia as medidas do pasado e forzará a que se modifiquen. É hora de establecer un futuro de paz estable e duradeira en Euskal Herria e en Europa.

*Jon Iñarritu é deputado de Aralar (AMAIUR) no Congreso dos Deputados. Este artigo apareceu publicado no xornal GARA o 17/12/2012

A necesidade de Europa.

Por Emilio Lamo de Espinosa*

A partir dos anos 40 do pasado século, unha das grandes figuras da brillante intelectualidade centroeuropea, o filósofo checo Jan Patocka, perseguido primeiro polos nazis e máis tarde polos comunistas, e afogado polo drama da guerra, o Holocausto e o Gulag, foi elaborando escritos varios que se publicaron máis tarde co título de Europa despois de Europa. Para entón facía décadas que falecera; en 1977 asinara xunto a Vaclav Havel a Carta77, o que lle levaría ao cárcere, a un interrogatorio brutal de máis de once horas e, poucos días despois, á súa morte. Naquelas análises Patocka daba testemuño da aparición dun mundo «poseuropeo» nunha era que, con visión profética, denominaba a «era planetaria». Como antes Stefan Zweig, Patocka aseguraba que Europa "suicidouse" nas dúas guerras mundiais, pero con todo xerara unha «mundialización» das súas institucións nunha «herdanza espiritual» que habería que recuperar. Europa, concluía Patocka, debía repensarse nese novo mundo poseuropeo.

A idea estaba no aire, pois era unha máis das evidentes consecuencias da guerra. Por aqueles mesmos anos (concretamente o 16 de febreiro de 1955), o gran historiador británico Barraclough pronunciaba na Universidade de Liverpool unha transcendental conferencia titulada "A fin da historia europea", na que aseguraba que, tras pasar da Era Mediterránea á Era Europa e, tras ela, á Era Atlántica, vemos agora emerxer unha Era do Pacífico que nos forza pensar o mundo doutro xeito. Iso non significa -continuaba Barraclough- «que a historia europea haxa terminado», por suposto. Pero si «que deixa de ter significación histórica» e pasa a ser unha «historia rexional» máis, xa non «a historia do mundo», como foi durante os últimos séculos. Ambos tiñan razón e a causa última diso radica, como ocorre con frecuencia, na demografía, que é o destino, segundo escribiu Augusto Comte. Efectivamente, entre 1950 e o ano 2000 a poboación mundial duplicouse, pero case todo ese crecemento tivo lugar no chamado Terceiro Mundo. E así, se naquela data (1950), antonte como quen di, dos dez países máis poboados do mundo seis eran europeos, hoxe, do vinte máis poboados, hai só un, Alemaña. Europa era entón máis do 25% da poboación do mundo, pero hoxe é bastante menos do 10% e para mediados deste século será pouco máis do 6%. As dúas Américas, norte e sur, serán entón outro 6% ou 7% aproximadamente cada unha, e todo o vello Occidente sumará pouco máis do 20%. Mentres, Asia é xa o 60%, e África leva camiño de ser máis do 20%. Dez asiáticos e tres africanos por cada europeo. E falamos de cantidade de poboación, non de calidade, pois a consecuencia do escaso crecemento é o acelerado envellecemento da poboación europea.

Durante algunhas décadas esta asimetría demográfica entre Occidente (the West) e o resto (the rest) carecía de relevancia, pois sobre ela se superpuña outra asimetría, inversa á anterior, de produtividades percápita. Eramos poucos, si, pero con altísima produtividade comparada. Pero esa vantaxe está a desaparecer ao ritmo dunha acelerada difusión de tecnoloxías (duras e brandas), que xera unha acelerada converxencia de produtividades. Lembremos que o PIB dun país é só poboación x produtividade percápita, de modo que se converxen as produtividades as potencias demográficas dóbranse de potencias económicas, que se dobran á súa vez en potencias militares e estratéxicas. E así, Europa occidental, que chegou a ser o 33% do PIB mundial na época dourada da Revolución Industrial, descendeu a un 20% aproximadamente, e segue descendendo. Mentres, China é xa a segunda economía do mundo, que pode alcanzar á dos Estados Unidos nun par de décadas, se non antes. En PPA a India é a cuarta, Rusia a sexta, Brasil a oitava, México a undécima, Corea do Sur a duodécima; todos, por certo, por diante de España, que en poucos meses descendeu á posición décimo terceira. E o poder económico, por suposto, dóbrase en poder político e militar. China gaña xa máis votacións en Nacións Unidas que Europa, cando fai un par de décadas era ao contrario. E China ou India, con exércitos que son xa inmensos (de máis de 2,5 millóns de homes o de China), e nuclearizadas, están a construír aceleradamente armadas oceánicas para asegurar as rutas de subministración dos seus recursos a través do mar do Sur, sen esquecer o control do espazo (e India proponse chegar á Lúa).

Barraclough tiña razón. Durante máis de trescentos anos a historia do mundo, a historia de América, de Asia ou de África, escribiuse aquí, en Europa, escribiuse nel Escorial ou en Lisboa, en Londres, París, Berlín, máis tarde en Washington. Isto xa non é así. Tras a segunda guerra mundial Europa perdeu os seus imperios coloniais e, de feito, entre 1945 e 1991, foi ela mesmo territorio colonizado por potencias periféricas, extraeuropeas, polos Estados Unidos ou a Unión Soviética, incapaz de controlar o seu propio destino.

Pois ben, a pregunta agora é se nos próximos séculos Europa será quen de cando menos controlar o seu propio destino ou, como lle ocorreu ao resto do mundo antes, ese destino escribirase en Beijing ou outro lugar. En todo caso, o que os historiadores chamaron a Era de Europa, que comezou coas grandes navegacións de altura dos iberian pioneers (en acertada expresión de Toynbee; un dos primeiros foi Juan Sebastian Elcano) tocou ao seu fin.

Hai alternativa? Pode. O 19 de setembro de 1946, pouco despois de que calase o ruído das armas, no seu famoso discurso de Zúric, dicía Churchill: "Hai un remedio que, se se adoptase dunha maneira xeral e espontánea, podería cambiar todo o panorama por sorpresa, e en poucos anos podería converter a Europa, ou á maior parte dela, en algo tan libre e feliz como é Suíza hoxe en día. Cal é ese eficaz remedio? É volver crear a familia europea".

Pois ben, o desexo de Churchill cumpriuse, a «familia europea» xa está creada e Europa é tan «libre e feliz como Suíza». Pero aquel desexo contiña unha profunda ironía que hoxe vemos con claridade: o de transformarnos nunha sociedade de alta calidade pero illada e ensimesmada: ser «a Suíza do mundo». Un fermoso e elegante parque temático, belo, culto, sofisticado e decadente, un lugar ideal para vivir, onde os ricos do mundo enviarán aos seus fillos a estudar e manterán residencias secundarias, cheo de museos, óperas e teatros, pero pechado ao mundo, illado e irrelevante. Quizá non seremos problema para ninguén, pero tampouco a solución de ningún problema. Non nos enganemos, ese non é o futuro, senón en boa medida o presente, e así nos ven xa no resto do mundo. Para os habitantes do planeta os Estados Unidos son a gran potencia indiscutible (81%), seguida por China (50%), e xa moi por detrás, e case empatados, por Rusia (39%), Xapón (35%) e a UE e o Reino Unido (igualados no 34%). Un ranking que non deixa de ser sorprendente: a UE non é percibida como máis poderosa que o Reino Unido, Xapón ou Rusia! Pero máis interesante é analizar quen outorga á UE esa mediocre posición, pois, mentres que o 81% dos alemáns ou o 76% dos ingleses aseguran que a UE é hoxe un "poder mundial", só pensan o mesmo o 5% dos indios, o 12% dos brasileiros, o 13% dos rusos ou o 20% dos xaponeses. Os europeos estamos convencidos de que somos unha potencia mundial, pero, desgraciadamente, o mundo non se decatou. Algo debemos de facer moi mal para ser así percibidos.

Este é inevitablemente o noso transfondo, aínda que non o saibamos aínda: o dun mundo poseuropeo e unha Europa despois da Era de Europa. O tamaño importa, vaia se importa. Somos pequenos e non estamos unidos. Por iso necesitamos máis Europa, non menos, e necesitámola xa mesmo (quizais onte), non mañá ou pasadomañá. Ten toda a razón Durao Barroso: ou máis Europa, ou a irrelevancia.

*Emilio Lamo de Espinosa é presidente do Real Instituto Elcano de Estudos Internacionais e Estratéxicos.