Europa ante o pragmatismo de Obama

Por Carlos Carnicero

Máster en Paz e Seguridade Internacional polo King´s College de Londres

La Vanguardia 15/11/10

.

Tras a derrota nas lexislativas, un debilitado Obama acudirá en Lisboa o 20 de novembro ao cumio da OTAN e a Unión Europea. En Europa espéraselle con entusiasmo, pero tamén con incerteza. O anterior cume, programada para maio baixo presidencia española, foi cancelada tras saberse que Obama non asistiría. Desde entón, as lecturas sobre o crecente desinterese de Obama en Europa non cesaron. Os europeos trataron sen éxito de entender o paradoxo transatlántica: a chegada ao poder de Obama, un presidente que os europeos senten moi próximo, non se traduciu nun relanzamento da súa alianza. Por que?

Como sinalaron Philip H. Gordon e Jeremy Shapiro, para os norteamericanos o 11-S cambiou ao mundo, pero para os europeos cambiou sobre todo aos norteamericanos. Pese ao apoio dos gobernos de Blair, Aznar e Durão Barroso á guerra de Iraq do 2003, a maioría da opinión pública europea comprendeu que a acción unilateral para derrubar ao réxime de Sadam quebrantaba algúns dos principios básicos da política exterior en Europa: o esgotamento da vía diplomática antes do recurso á forza e o papel central do Consello de Seguridade da ONU en materia de seguridade internacional. De modo paralelo, os anos 2000 deron mostras do declive relativo do poder de EE. UU. no mundo, coa consolidación de potencias emerxentes como China, India e Brasil. A crise financeira e económica tras o derrube de Lehman Brothers en setembro do 2008 e a relativa impermeabilidad das novas potencias aos seus efectos confirmaron a reordenación do mapa geoestratégico mundial.

Durante a súa campaña presidencial, Obama denunciou a política exterior da Administración Bush e prometeu impregnar a súa acción internacional de principios maioritariamente compartidos polos europeos, para restaurar a imaxe de EE. UU. no mundo. Pero, ao chegar á Casa Branca, Barack Obama envorcou a súa atención cara ao Pacífico e deu acenos de minusvalorar a súa alianza cos europeos.

Analizado en detalle, o cambio na política norteamericana non foi só cara a uns valores amplamente compartidos con Europa, senón sobre todo cara a unha utilización pragmática destes. A nova configuración da orde mundial ha levada a Obama a entender que as alianzas deben responder máis á existencia de intereses compartidos que a unha unión de valores e visións do mundo, como mostra o pragmatismo con que EE. UU. decidiu empezar de cero as súas relacións con Rusia ou cooperar con China. A falta de pragmatismo da UE fixo que o propio Obama xulgue secundario o potencial da alianza.

O tratado de Lisboa, concibido sobre todo para facilitar a toma de decisións en política exterior e proxectar a imaxe da Unión no mundo, posibilita o avance da UE cara a unha posición relevante na nova orde internacional, pero a experiencia até a data suxire que sen vontade política clara dos estados, o novo marco non corrixirá os vicios dos que adoece a Unión.

O cumio UE-China do 6 de outubro é un bo exemplo: a delegación chinesa chegou a Bruxelas con demandas como outorgar o status de mercado aberto á súa economía por parte da UEo o levantamento do embargo de armas. O primeiro ministro chinés, Wen Jiabao, tivo que sentar fronte a un Van Rompuy debilitado polas discrepancias internas entre os estados membros e do que só puido obter palabras ambiguas sobre relacións comerciais. Decepcionado, o líder chinés negouse a incluír unha referencia á cooperación coa UEen Afganistán no comunicado, obxectivo clave dos europeos.

O cumio UE-Estados Unidos do 20 de novembro medirá a temperatura da alianza transatlántica e será unha oportunidade para que os europeos non cometan os mesmos erros que no seu cume con China. Está por ver o impulso que dará Obama á súa axenda exterior por mor da derrota do 2 de novembro. Pero para que o cume transatlántica termine con éxito, ambas as partes deberán abordar asuntos de común interese que lles permitan sentar as bases dunha relación pragmática. As estratexias euroatlánticas en Afganistán e Irán deberían ser asuntos crave. Os europeos deben chegar ao cume cunha clara vontade de facer cumprir as súas promesas de acción e interlocución cunha soa voz. Os estados deben aceptar o liderado das novas estruturas institucionais da UE e realizar un exercicio de coordinación interna con elas. Só a capacidade europea de converterse nun actor pragmático garantirá a relevancia da futura relación transatlántica.

Séneca en Auschwitz ou a memoria de Europa

Europa ha muerto.

Oriente Medio: Europa á marxe. Por Yossi Beilin

Por Yossi Beilin, presidente da Iniciativa de Xenebra e ex ministro de Xustiza israelí

La Vanguardia - 02/09/10

.

As conversacións de Taba foron o último intento de israelís e palestinos, durante o mandato de Ehud Barak como primeiro ministro, de chegar a un acordo sobre un estatuto permanente entre ambas partes. Foron unhas conversacións imposibles que empezaron o último día de Bill Clinton como presidente de Estados Unidos e unhas dúas semanas antes das eleccións israelís nas que Ariel Sharon chegou ao poder. Foron tamén imposibles porque carecían dunha base clara. Nós chegamos ás conversas sobre a base dos parámetros Clinton, propostos ás partes a finais de decembro do 2000; mentres que os palestinos, que supostamente acudían sobre a mesma base, déronnos a entender durante as negociacións que non se sentían vinculados por eles. Ao final, a pesar de que as conversacións en si quizais fosen as mellores celebradas entre ambas partes, as negociacións non conseguiron desembocar en ningún resultado significativo e, por tanto, percibíronse como outro fracaso nas ristra de intentos para alcanzar a paz palestino-israelí, por máis que -de modo paradoxal- a parte israelí representase ao goberno máis á esquerda que tivera nunca Israel.

A inexistencia dunha base clara para as conversacións desempeñou un papel importante nese fracaso. Esta vez, atopámonos ante un intento estadounidense de renovar os esforzos por alcanzar un acordo sobre o estatuto permanente; pero, como non foi posible acordar unha base entre as partes, creouse un brillante invento diplomático que non ten precedentes: cada parte chegará á mesa de negociación sobre unha base diferente. Israel farao a partir da concisa invitación realizada pola secretaria de Estado Hillary Clinton, mentres que os palestinos acudirán sobre a base das detalladas indicacións, coa súa plétora de apéndices, do Cuarteto (Estados Unidos, Rusia, Unión Europea e Nacións Unidas). Este acordo quizá sexa o bastante viable para permitir o encontro do 2 de setembro en Washington; pero, polo que fai ao segundo encontro, todo o proceso queda envolvido en dúbidas e o seu colapso non deixa de ser unha posibilidade constante. Xa habemos visto que a celebración dun cume estadounidense-israelí-palestina, como a que tivo lugar en Nova York hai exactamente un ano, non contribuíu en absoluto ao proceso, e a falta dunha base común podería facer que o cume deste ano concluíse coa mesma frustración. Se a única contribución europea a esta rolda de conversacións é crear unha base ficticia para as negociacións, sería preferible que Europa desistise de levar a cabo calquera contribución. Con todo, non hai ningunha razón para que as partes confórmense con iso. Europa pode achegar á solución do conflito moito máis que as súas contribucións financeiras á Autoridade Palestina.

Debo admitir que non entendo por que o Goberno de Obama está a distanciar a Europa das negociacións. Á fin e ao cabo, as principais etapas do proceso durante o últimos vinte anos tiveron lugar en Europa, e Europa dedicou tempo, experiencia e recursos aos esforzos por resolver o conflito máis duradeiro do mundo desde o final da Segunda Guerra Mundial: a conferencia de Madrid foi a que iniciou todo o proceso (cunha intensa implicación estadounidense); París albergou a firma do acordo económico entre Israel e os palestinos; e os compromisos máis importantes de cuantos alcanzaron israelís e palestinos conseguíronse en Oslo e Xenebra, que non forman parte da Unión Europea (o primeiro intento empezou de maneira oficiosa e logo fíxose oficial; o segundo intento foi informal e aínda non se ha oficializado). O presidente Obama sabe cal será a solución do conflito. É consciente da ampla experiencia europea neste sentido. Sabe que a Europa se lle pedirá que participe no tres problemas internacionais máis importantes que leva o acordo palestino-israelí: financiar o acordo, participar na forza multinacional que establecerá o Estado palestino e proporcionar axuda para absorber aos refuxiados palestinos. Será difícil pedir aos europeos que se involucren en todos estes ámbitos se os Estados Unidos de Obama expúlsanos do propio proceso.

A cuestión non se resolverá cunha invitación illada axunta cume. Resulta vital para Europa estar constantemente implicada nas conversacións, e semellante implicación podería porse en práctica, entre outras formas, seguindo o formato da conferencia de Madrid. En tales conversacións, ás que asistiron representantes de 13 países árabes e de moitos países do mundo, os europeos desempeñaron un papel fundamental e foron decisivos á hora de facer avanzar colaboracións que non tiveron unha repercusión menor nas conversacións bilaterais. Europa non debería verse obrigada a mendigar un papel neste proceso político renovado; senón que, pola contra, Estados Unidos e as partes terían que pedirlle que desempeñase un papel crave.

Europa non existe. Por Ramón Lugrís

Bilateralidade e statu quo ábrense camiño

Ramón Lugrís

A Nosa Terra 08/07/2010

.

Poderíase pensar cando William Hague, o Ministro do Exterior, antieuropeo de sempre, prometeu, como prometera Tony Blair no seu tempo, “situar á Gran Bretaña no corazón de Europa”, que a coalición gobernante tiña mentes de mudar a tradicional política británica de dificultar o proxecto europeísta. Mais non era esa a intención do Ministro: o que propuxo no seu primeiro discurso político como Secretario do Foreign Office foi, por unha banda, incrementar o número de altos funcionarios británicos nas institucións europeas para poder exercer unha maior influencia cara a levar adiante a política do Goberno e, por outra, desenvolver unha política de contactos e alianzas bilaterais cos países da Unión, como camiño diferente da consolidación das relacións a nivel paneuropeo. Fundamentalmente, trátase de recuar na construcción de Europa, de deixar de lado o que supón o Tratado de Lisboa e voltar ao concepto da “Europa das patrias”, entendendo por patrias as nacións actualmente constituidas en Estados.

.
Nunha entrevista pubricada en El País en xaneiro pasado, a senadora italiana Emma Bonino dicía que a esencia de Europa é a que defendían os fundadores da Unión: o Estado-nación e o nacionalismo non só son inadecuados para se enfrentaren aos retos presentes, senon que son un perigo. O nacionalismo é sempre portador de guerras – afirmaba – e o presente escaso sentimento de pertenencia a Europa pode desembocar novamente nos nacionalismos, nos localismos, que debilitan a idea de Europa. Mais a opinión de Emma Bonino, que é a opinión de todo europeísta, apunta só a unha das dimensións do europeísmo : a dimensión de sentirse europeo como algo superior ao sentimento nacional. A ausencia dese sentimento – deixando aparte algúns grupos moi minoritarios, fudamentalmente intelectuais – é consecuencia de que nunca, desde que se puxeron os alicerces da Unión, se ensinou nas escolas dos nosos países a historia desde unha perspectiva europea. A Historia continuou e continua sendo a historia das nacións que compoñen o mosaico europeo. E nen mesmo a xeografía se interpreta como a xeografía dunha comunidade (non houbo moitos mestres como Otero Pedrayo que, por exemplo, daba en Compostela un curso sobre o Danubio como nexo xeográfico, histórico e cultural de Europa que xustificaba o proxecto da unión).

.
Mais a idea de Europa que tiñan os fundadores da Comunidade do Carbón e do Aceiro tiña outra dimensión: a de integrar, nun sistema federal, non só as vellas nacións europeas, senon tamén ás entidades subestatais componentes daquelas nacións. Entidades que poderían desenvolver, por exemplo, unha acción internacional como a que, aplicada ao caso de Galicia, estuda exhaustivamente Xulio Ríos no seu recente librosobre a paradiplomacia. Tamén esa dimensión do europeísmo está sendo atacada polos partidarios do statu quo “nacionalista”. Un síntoma preocupante é, por exemplo, a reacción do Presidente do Goberno español á sentencia do Constitucional sobre o Estatuto de Catalunya, cando dixo que a sentencia representa o final do proceso “de ampliación da descentralización política”. Quer dicir que o presente “Estado das autonomías” é o modelo definitivo. Qué lonxe están os días nos que se falaba de federalismo e ata de federalismo asimétrico.

.
Salvador de Madariaga deixara dito que Europa existiría cando ésta estivera presente na conciencia dos europeos e que Europa tiña que nascer, e nascería, cando os españois dixeran noso Chartres, os ingleses, nosa Cracovia ou os italianos, nosa Copenhague. Vista a situación actual da Unión Europea, non só é que aquel momento nunca chegou, senon que a conciencia europea está en retroceso. Sempre foi raro, mais hoxe é pouco menos que inconcebible que alguén diga, como lle ouvín dicir hai anos a un célebre presentador da TV británica, “eu son un europeo veciño de Londres”.
.

* Ramón Lugrís, é membro do Consello Reitor do IGADI

Jorge Semprún e a Memoria de Europa

No programa emitido o pasado domingo 13 de xuño na 2 de TVE "En Portada" acompañan a Jorge Semprún nunha viaxe excepcional pola Memoria de Europa.

Aquí podes descargar en pdf o guión orixinal da reportaxe:
http://www.rtve.es/contenidos/enportada/semprun-memoria-de-europa-guion.pdf
E aquí podes descargar o video completo:
http://www.megaupload.com/?d=2XCI3WCI

Europa avanza sonámbula cara ao declive

Por Timothy Garton Ash

22/05/2010

Pode rescatarme alguén do europesimismo? Había décadas que non me sentía tan deprimido sobre a situación do proxecto europeo. A eurozona está en perigo de morte. A política exterior europea avanza ao paso dun caracol bébedo. O poder estase a trasladar a Asia. Os motores históricos da integración europea non funcionan ou están resoplando. Os líderes europeos reordenan as tumbonas no Titanic, mentres dan leccións de navegación oceánica ao resto do mundo. A crise da eurozona non fixo máis que empezar. Aos mercados de débeda non lles convenceu nin sequera o rescate "decisivo e esmagador" de Grecia a semana pasada. O único que lles animou un pouco foi a vontade do Banco Central Europeo de empezar a comprar bonos do goberno da eurozona; pero aos gregos e os portugueses segue saíndolles moito máis caro pedir prestado que aos alemáns. Un destacado estratega do mercado de débeda dime que agora ve dúas alternativas: ou a eurozona avanza cara a unha unión fiscal, con maior perda de soberanía dos Estados membros e unha drástica redución do déficit imposta por esa limitación externa, ou algúns dos Estados membros máis débiles caerán en bancarrota, dentro da eurozona ou saíndose dela. Nese momento o capital fuxirá, aínda máis que até agora, dos débiles aos fortes, é dicir, da eurozona a outros lugares e, dentro dela, a Alemaña.
.

As repercusións políticas tanto nacionais como internacionais destas dúas vías son sanguentas (en Grecia, o son xa literalmente). As tensións nas sociedades europeas aumentarán, pero tamén entre uns Estados e outros. En especial, é inevitable que aumente o resentimento con respecto de Alemaña, a potencia central do continente, faga o que faga: tanto se impón unhas condicións estritas para aceptar a unión fiscal, mentres financia o risco doutros gobernos, coma se deixa que Grecia e Portugal se vaian ao traste, co consecuente incremento da fuga de capitais cara a Alemaña. No mellor dos casos, se o vello modelo de avanzar na integración a base de crise, a base de responder os retos, volve funcionar, Europa estará preocupada por resolver os seus problemas económicos e financeiros internos durante anos. As grandes potencias do século XXI, as actuais e os emerxentes -Estados Unidos, China, Brasil e Rusia-, xa tratan as pretensións europeas de ser un actor importante no escenario mundial cunha actitude raiana no desprezo. O acordo mínimo logrado o ano pasado no cumio de Copenhague sobre o cambio climático, un tema no que Europa asegura estar en vanguarda, alcanzárono Estados Unidos, China, India, Sudáfrica e Brasil. Europa non estivo nin na sala de reunións.

.
Copenhague foi unha chamada de atención coa que Europa non se espertou. As dúas figuras que a UE escolleu para representala no mundo son practicamente descoñecidas fóra de Europa. Nunha reunión recente en St.Antony's College, na Universidade de Oxford, o columnista especializado en asuntos internacionais de The New York Times Thomas Friedman dixo con ironía que non sería capaz de recoñecer ao presidente do Consello Europeo "nin aínda que se me sentase no colo". A nova Alta Representante da UE para a política exterior e de seguridade, Catherine Ashton, pode manexar con eficiencia a burocracia de Bruxelas, pero, cando se fala cos funcionarios do sector alí, dáse un de conta do difícil que vai ser construír un servizo exterior europeo. Pequín, Moscova, Nova Deli e Washington non están a esperar con ansiedade. Para eles, a vida está noutra parte. Os Estados Unidos de Barack Obama está preocupado pola súa propia construción nacional, e logo por Oriente Próximo e China. O novo primeiro ministro británico recibiu unha chamada telefónica do presidente e unha referencia eloxiosa á "relación especial", pero Obama non ten ningún apego sentimental ao Vello Continente. A súa pregunta a Europa é: "Que podedes facer hoxe por nós?".

.

As novas xeometrías do poder mundial descríbense con siglas como BASIC (Brasil, Sudáfrica, India e China), BRIC (Brasil, Rusia, India e China) e IBSA (India, Brasil e Sudáfrica). En parte é unha forma de adiantarse a acontecementos que quizais non se produzan, pero no mercado da xeopolítica, como nos mercados financeiros, as expectativas son tamén realidades. A Unión Europea segue sendo a maior economía do mundo. Posúe enormes recursos de poder duro e brando, moi superiores aínda aos das grandes potencias emerxentes. Pero a tendencia non lle favorece, e non emprega nin moitísimo menos todo o peso que ten. Se aínda quere influír no mundo e beneficiar aos seus cidadáns, debe estreitar a diferenza entre as súas posibilidades e a súa poder real. Pero non o está facendo. Por que?

.

A partir de 1945, durante máis de 50 anos, houbo cinco grandes forzas que impulsaron o proxecto europeo. Eran as seguintes: o recordo da guerra, un recordo persoal moi inspirador que se prolongou até a xeración de Helmut Kohl e François Mitterrand; a ameaza soviética contra Europa occidental e o desexo dos pobos do centro e o leste de Europa de escapar do dominio soviético cara á liberdade e a seguridade; o apoio estadounidense á integración europea, como reacción a esa ameaza soviética; a República Federal de Alemaña, que quería rehabilitarse tras o nazismo dentro da familia europea e obter o apoio dos seus veciños europeos á unificación alemá; e Francia, coa súa dobre ambición dunha Europa forte pero dirixida por Francia. Estas cinco forzas están hoxe desaparecidas ou enormemente debilitadas. En cambio, temos unha serie de novos argumentos para xustificar o proxecto. Estes argumentos son os retos de alcance mundial -como o cambio climático e o sistema financeiro globalizado- que teñen repercusións cada vez máis directas nas vidas dos nosos cidadáns e a aparición das novas grandes potencias dun mundo multipolar. Nun mundo de xigantes, é útil ser un xigante. Pero un argumento, un fundamento intelectual, non é o mesmo que unha forza impulsora emocional, baseada na experiencia persoal directa e o sentimento dunha ameaza inminente. Na Europa de hoxe non temos esas cousas. Desde o punto de vista do nivel de vida, da calidade de vida, a maioría dos europeos está mellor que nunca. Non se dan conta de até que punto teñen que cambiar radicalmente as cousas para que nada cambie.

.

Faría falta un novo Winston Churchill para explicar isto a todos os europeos, coa poesía daquel "sangue, suor e bágoas". No seu lugar, temos a Angela Merkel, Nicolas Sarkozy, Silvio Berlusconi e agora David Cameron. A nova coalición liberal conservadora de Reino Unido está a dar uns primeiros pasos construtivos e alentadores en Europa. O martes, o novo ministro de Facenda, George Osborne, tragouse a directiva proposta en Bruxelas sobre fondos de risco con toda a elegancia dun viaxeiro da Inglaterra victoriana cando tiña que comerse un prato de ollos de cordeiro na tenda dun beduino (o Goberno británico confía aínda en lograr que a directiva se modifique no Parlamento Europeo). O xoves e o venres, Cameron dedicou a súa primeira viaxe ao estranxeiro como primeiro ministro a visitar aos seus novos colegas en París e Berlín. Pero, aínda que Reino Unido non sexa o freo europeo que lle gustaría á maioría dos membros conservadores do Parlamento, tampouco vai ser o motor.

.

De onde vai xurdir, entón, o dinamismo? Non o sei. Non o vexo. É verdade que sufrimos moitos brotes de europesimismo noutras épocas; existen desde que teño memoria. E todas as veces, Europa levantou o ánimo e deu outro paso adiante. Os rivais mundiais de Europa teñen os seus propios problemas. De aquí a 10 anos, é posible que os historiadores se rían do europesimismo de 2010. Pero só se Europa espértase e incorpórase ao mundo no que vivimos.

Esperta, Europa!

Ai, Europa! Por Camilo Nogueira

Por Camilo Nogueira

Dizia Zygmunt Bauman em Europa. Una aventura inacabada que “o passado pirómano da Europa pode ser causa válida de uma comprida reflexão e de sentimentos de culpa, mas os dedos chamuscados bem podem constituir uma vantagem. Podem evitar-lhe a tentação de jogar com lume e de amorear bocois de pólvora”. Com Étienne Balibar concordava em que trás centos de anos de matanças religiosas, étnicas, tribais de raça ou de classe, de cruzadas santas e profanas que com o passo do tempo se parecem demasiado a fratricídios, chegou o tempo do acordar que as guerras não são permisíbeis na acção política. Um momento no que as preocupações e os esforços internos de Europa empatam com a lição cada vez mais óbvia da interdependência humana; no que a crescente consciência da realidade e as barbáries da história colonial converge com o poderoso processo de hibridação e multiculturalismo que depois da longa relação com o resto do mundo está transformando a Europa, levando-a a admitir que os outros constituen um componente necessário da sua identidade. Para el, é ainda possível a solidariedade mundial e a criação de um marco no que acomodar a variedade de formas de vida humana para se relacionarem pacificamente, sendo isto um assunto de vida ou morte tanto para os que passam necessidades como para os que estão sobrados de recursos. “Graças a sua história singular, Europa encontra-se em melhor situação que nengún outro sector da humanidade” para insistir em que para viver juntos num planeta de interdependências, não existe mais alternativa viável e plausíbel que o direito a uma vida segura e digna, posto que a segurança e o bem-estar de uma parte do mundo não se pode conseguir se não é para todos.

Sem deixar de lado os fratricídios “tão injustos e ruíns e pouco heróicos como crueis e ferozes” que fazem parte da história do continente, Bauman formulou uma visão complementar, achando que a identidade da Europa sempre respondeu à tendência a ir correndo detrás de uma identidade que se mantinha teimudamente por diante dos seus perseguidores. Estaria sempre pugnando por achegar-se a um estado que acreditava bó e desexábel, definindo-se mais que por qualquer outra das suas características, polos valores que os europeus apreciam, adquirindo o seu sentido só se incluem a todo mundo e se aplicam à humanidade no seu conjunto.

Tzvetan Todorov, em Lê noveau desordre mondial, situou os valores dessa identidade na racionalidade, a justiça e a democracia. A racionalidade, apesar dos actos irracionais que cobrem a sua história, indo a Europa que existe por detrás da que quereria ser, permanecendo duradoiramente a crítica e o descontentamento. A justiça, que mostra o seu verdadeiro valor quando se utiliza contra os veredictos da razão do momento e revela a sua verdadeira força quando a sociedade é acusada de injustiça, inequidade, favoritismo, falcatruadas ou tendenciosidade, sendo a sociedade justa quando não se cré suficientemente justa. A democracia, com a consciência de uma sociedade autónoma ter como sustento a vontade dos seus membros vivos, significando que a tarefa do cidadãos nunca está completa e que “a democracia se fundamenta na liberdade dos cidadãos e estes baseiam a sua confiança em serem livres.

Ao igual que as instituições estatais, a UE evoluiu guiada por valores e interesses concretos e sujeita à incerteza sobre o final da aventura. Para alumiar o sentido do caminho e os objectivos e resultados da construção, Bauman para mentes em Reinhard Kosseleck utilizando a metáfora do porto de montanha: “como os nossos ancestros há três séculos estamos na costa arriba de um porto de montanha polo que nunca subíramos, de maneira que não temos ideia de que tipo de vista teremos ao chegar ao cume. Só quando cheguemos (se o fazemos) e vejamos a paisagem do outro lado será o momento de mover-nos, mais que empurrados, atraídos cara adiante polas visões, os propósitos e os destinos que escolhimos”. Nen siquer temos os conceitos com que expressar o que esperamos, formando-se com a prática da escalada e não antes, sem que isto queira dizer que os escaladores devam deter-se. No caso dos europeus, rematava, “é mui pouco provável que que se detenham” conhecendo esperanças “que não são em absoluto vás, que estão enraizadas na sua vida diária e que se manifestam de maneira mais temível nos momentos de crise”, lembrando as manifestações de 15 de Fevereiro de 2003 contra a guerra de Iraque. Só assim se poderan manter os valores que alumian as ambições e as búsquedas da Europa, dixo lembrando a Kafka quando deixou escrito sobre o porvir, a modo de premonição, advertência e estímulo, que se entras na casa e percorres corredores, abres portas, sobes pisos, “e não encontras nada”, deves esforçar-te e seguir subindo a escada: “entanto que não deixes de subir não se terminam os degraus: crescem baixo os teus pés que sobem”.

Neste momento de crise global provocada pola política económico-financeira e o militarismo impostos desde Washington e Wall Street, quando desde campos muito diversos e contraditórios o posto em causa não são esses centros de poder senão, paradoxalmente, o modelo de convivência da UE e mesmo o seu carácter de primeira potência económica mundial, é bó lembrar a esperançada ânsia de Jürgen Habermas reclamando em Ay, Europa! uma União política que não deixe “o campo livre à dinâmica dos mercados desatados”, numa simples zona de comércio livre, e disponha da capacidade para tomar decisões na política exterior, desempenhando junto com os demais actores mundiais um papel na cena internacional, no marco da ONU, desprendendo-se de EEUU, o “sócio superior”, e permanecendo fiel a suas ideias sobre o direito internacional.

A creación dun "eurocaos"

Por Paul Krugman, profesor de Economía na Universidade de Princeton e premio Nobel de Economía 2008. © 2010 New York Times News Service.

Ultimamente, as noticias financeiras han estado dominadas por crónicas de Grecia e doutros países da periferia europea. E con razón. Pero inquietoume a información que se centra case exclusivamente nas débedas e no déficit europeos, co que dá a impresión de que todo se reduce ao malgaste gobernamental (o cal lle dá a razón aos nosos falcóns do déficit, que queren recortar drasticamente o gasto a pesar de enfrontarnos a un paro masivo e pon a Grecia como exemplo do que pasará si non o facemos). Pero a verdade é que a falta de disciplina fiscal non é a única, nin a principal, fonte de problemas de Europa, nin sequera en Grecia, cuxo Goberno, efectivamente, si foi irresponsable (e ocultou a súa irresponsabilidade con contabilidade creativa). Non, a verdadeira historia que está detrás do eurocaos non se basea no malgasto dos políticos, senón na arrogancia das elites; concretamente, as elites políticas que instaron a Europa a adoptar unha moeda única moito antes de que o continente estivese preparado para un experimento deste tipo. Fijémonos no caso de España, que en vésperas da crise parecía ser un cidadán fiscal modelo. As súas débedas eran baixas: un 43% do PIB en 2007, en comparación co 66% de Alemaña.

Tiña superávit orzamentario. E a súa regulación bancaria era exemplar. Pero co seu clima cálido e as súas praias, España era tamén a Florida de Europa e, do mesmo xeito que Florida, experimentou un enorme auxe inmobiliario. O financiamento deste boom proviña principalmente do estranxeiro: houbo entradas xigantescas de capital procedentes do resto de Europa, en especial de Alemaña. A consecuencia foi un crecemento rápido combinado cunha inflación significativa: entre 2000 e 2008, os prezos de bens e servizos producidos en España aumentaron un 35%, en comparación cun incremento de só un 10% en Alemaña. Debido á subida dos custos, as exportacións españolas foron perdendo competitividade, pero a creación de emprego seguiu sendo forte grazas ao boom inmobiliario. E entón estalou a burbulla. O paro en España experimentou un drástico repunte, e o orzamento incorreu nun profundo déficit. Pero a avalancha de números vermellos -que estivo provocada en parte pola forma en que a depresión reduciu os ingresos e en parte polo gasto de emerxencia para limitar os custos humanos da depresión- foi unha consecuencia, non a causa, dos problemas de España. E non hai moito que o Goberno español poida facer para mellorar as cousas. O principal problema económico do país é que os custos e os prezos desmarcáronse dos do resto de Europa. Si España seguise tendo a súa antiga moeda, a peseta, podería remediar rapidamente o problema cunha desvalorización (por exemplo, reducindo o valor da peseta un 20% con respecto a outras divisas europeas). Pero España xa non ten o seu propio diñeiro, o que implica que só pode recuperar a súa competitividade mediante un lento e doloroso proceso de deflación. Agora ben, si España fose un estado de Estados Unidos e non un país europeo, a situación non sería tan mala. En primeiro lugar, os custos e os prezos non se haberían desmadrado tanto: Florida, que, entre outras cousas, podía atraer libremente a traballadores doutros estados e manter baixos os custos da man de obra, nunca experimentou nada remotamente parecido á inflación relativa de España. E en segundo lugar, España recibiría unha gran cantidade de apoio automático na crise: o sector inmobiliario de Florida pasou da expansión á recesión, pero Washington segue enviando os cheques da Seguridade Social e do Medicare. Pero España non é un estado de Estados Unidos e, por tanto, está metida nunha boa lea. Grecia, naturalmente, está nunha lea aínda peor, porque os gregos, a diferenza dos españois, foron realmente irresponsables desde o punto de vista fiscal. No entanto, Grecia ten unha economía pequena, cuxos problemas importan principalmente porque se están estendendo a outras economías moito máis grandes, como a de España. Así que a orixe da crise é a inflexibilidad do euro, e non o gasto financiado co déficit. Nada disto debería estrañarnos demasiado. Moito antes de que nacese o euro, os economistas advertían de que Europa non estaba preparada para unha moeda única. Pero fíxose caso omiso destas advertencias e produciuse a crise . E agora que? A disolución do euro é practicamente impensable, por meros motivos prácticos. Como di Barry Eichengreen de Berkeley, un intento de reintroducir unha moeda nacional desencadearía ?a nai de todas as crises financeiras?. Así que non hai marcha atrás: para facer que o euro funcione, Europa ten que avanzar moito máis na unión política, para que os países europeos empecen a funcionar máis como estados de Estados Unidos. Pero iso non vai suceder de hoxe para mañá. O que veremos probablemente ao longo dos próximos anos é un doloroso proceso de remiendos: rescates acompañados de esixencias dunha austeridade desapiadada, e todo cun transfondo de desemprego moi elevado, perpetuado pola dolorosa deflación que xa mencionei. É un panorama feo. Pero é importante entender a natureza do fatal fallo de Europa. Si, algúns Gobernos foron irresponsables; pero o problema básico foi o orgullo desmedido, a arrogante idea de que Europa podía facer que funcionase unha moeda única a pesar dos fortes motivos que había para crer que non estaba preparada.