Por Paul Krugman, profesor de Economía na Universidade de Princeton e premio Nobel de Economía 2008. © 2010 New York Times News Service.
Ultimamente, as noticias financeiras han estado dominadas por crónicas de Grecia e doutros países da periferia europea. E con razón. Pero inquietoume a información que se centra case exclusivamente nas débedas e no déficit europeos, co que dá a impresión de que todo se reduce ao malgaste gobernamental (o cal lle dá a razón aos nosos falcóns do déficit, que queren recortar drasticamente o gasto a pesar de enfrontarnos a un paro masivo e pon a Grecia como exemplo do que pasará si non o facemos). Pero a verdade é que a falta de disciplina fiscal non é a única, nin a principal, fonte de problemas de Europa, nin sequera en Grecia, cuxo Goberno, efectivamente, si foi irresponsable (e ocultou a súa irresponsabilidade con contabilidade creativa). Non, a verdadeira historia que está detrás do eurocaos non se basea no malgasto dos políticos, senón na arrogancia das elites; concretamente, as elites políticas que instaron a Europa a adoptar unha moeda única moito antes de que o continente estivese preparado para un experimento deste tipo. Fijémonos no caso de España, que en vésperas da crise parecía ser un cidadán fiscal modelo. As súas débedas eran baixas: un 43% do PIB en 2007, en comparación co 66% de Alemaña.
Tiña superávit orzamentario. E a súa regulación bancaria era exemplar. Pero co seu clima cálido e as súas praias, España era tamén a Florida de Europa e, do mesmo xeito que Florida, experimentou un enorme auxe inmobiliario. O financiamento deste boom proviña principalmente do estranxeiro: houbo entradas xigantescas de capital procedentes do resto de Europa, en especial de Alemaña. A consecuencia foi un crecemento rápido combinado cunha inflación significativa: entre 2000 e 2008, os prezos de bens e servizos producidos en España aumentaron un 35%, en comparación cun incremento de só un 10% en Alemaña. Debido á subida dos custos, as exportacións españolas foron perdendo competitividade, pero a creación de emprego seguiu sendo forte grazas ao boom inmobiliario. E entón estalou a burbulla. O paro en España experimentou un drástico repunte, e o orzamento incorreu nun profundo déficit. Pero a avalancha de números vermellos -que estivo provocada en parte pola forma en que a depresión reduciu os ingresos e en parte polo gasto de emerxencia para limitar os custos humanos da depresión- foi unha consecuencia, non a causa, dos problemas de España. E non hai moito que o Goberno español poida facer para mellorar as cousas. O principal problema económico do país é que os custos e os prezos desmarcáronse dos do resto de Europa. Si España seguise tendo a súa antiga moeda, a peseta, podería remediar rapidamente o problema cunha desvalorización (por exemplo, reducindo o valor da peseta un 20% con respecto a outras divisas europeas). Pero España xa non ten o seu propio diñeiro, o que implica que só pode recuperar a súa competitividade mediante un lento e doloroso proceso de deflación. Agora ben, si España fose un estado de Estados Unidos e non un país europeo, a situación non sería tan mala. En primeiro lugar, os custos e os prezos non se haberían desmadrado tanto: Florida, que, entre outras cousas, podía atraer libremente a traballadores doutros estados e manter baixos os custos da man de obra, nunca experimentou nada remotamente parecido á inflación relativa de España. E en segundo lugar, España recibiría unha gran cantidade de apoio automático na crise: o sector inmobiliario de Florida pasou da expansión á recesión, pero Washington segue enviando os cheques da Seguridade Social e do Medicare. Pero España non é un estado de Estados Unidos e, por tanto, está metida nunha boa lea. Grecia, naturalmente, está nunha lea aínda peor, porque os gregos, a diferenza dos españois, foron realmente irresponsables desde o punto de vista fiscal. No entanto, Grecia ten unha economía pequena, cuxos problemas importan principalmente porque se están estendendo a outras economías moito máis grandes, como a de España. Así que a orixe da crise é a inflexibilidad do euro, e non o gasto financiado co déficit. Nada disto debería estrañarnos demasiado. Moito antes de que nacese o euro, os economistas advertían de que Europa non estaba preparada para unha moeda única. Pero fíxose caso omiso destas advertencias e produciuse a crise . E agora que? A disolución do euro é practicamente impensable, por meros motivos prácticos. Como di Barry Eichengreen de Berkeley, un intento de reintroducir unha moeda nacional desencadearía ?a nai de todas as crises financeiras?. Así que non hai marcha atrás: para facer que o euro funcione, Europa ten que avanzar moito máis na unión política, para que os países europeos empecen a funcionar máis como estados de Estados Unidos. Pero iso non vai suceder de hoxe para mañá. O que veremos probablemente ao longo dos próximos anos é un doloroso proceso de remiendos: rescates acompañados de esixencias dunha austeridade desapiadada, e todo cun transfondo de desemprego moi elevado, perpetuado pola dolorosa deflación que xa mencionei. É un panorama feo. Pero é importante entender a natureza do fatal fallo de Europa. Si, algúns Gobernos foron irresponsables; pero o problema básico foi o orgullo desmedido, a arrogante idea de que Europa podía facer que funcionase unha moeda única a pesar dos fortes motivos que había para crer que non estaba preparada.
