Por Reyes Mate, filósofo. Premio Nacional de Ensaio 2009
El Periodico de Catalunya, 22/10/09
.
Rodríguez Zapatero quere «mollarse pola paz» en Oriente Próximo desde o seu posto de próximo presidente da Unión Europea. É unha boa noticia, porque esa zona do mundo, sobre todo Palestina, é un enclave da paz e da guerra mundial. Pero é ademais unha obriga para un dirixente europeo, sobre todo se é español. Moito peso gañará a diplomacia española se pon ao choio coa mentalidade de que ten unha responsabilidade especial con esa terra de conflitos e non coa de quen ten receitas máxicas para resolver unha disputa envelenada. España debería lembrar, en efecto, que o pobo xudeu viuse obrigado a volver a súa terra na Palestina cando chegou á conclusión de que non podía vivir pacíficamente no seo doutros estados porque neles non había lugar para un pobo diferente. Como dicía o filósofo xudeu Moses Mendelssohn, durante séculos ou milenios o ideal xudeu de existencia era a diáspora, é dicir, a renuncia expresa a un Estado propio e a vontade de vivir pacíficamente con outros pobos.
.
Unha vez tentaron construír un Estado á altura dos seus ideais relixiosos e o experimento saíu mal porque aquilo acabou en teocracia. Iso e a experiencia dos diferentes exilios levoulles ao convencemento de que a forma apropiada de ser eles mesma era vivir sen Estado, mesturados con outros pobos. Da fecundidade desa concepción diaspórica da vida dá fe a historia de moitos pobos, empezando polo noso. Pero Europa non estaba polo labor. Os estados modernos sentían máis seguros se descansaban sobre unha unidade e uniformidade cultural ou relixiosa. E pasou por todas as partes o que ocorreu na España de 1492: que foron expulsados de terras nas que levaban séculos. É verdade que se lles deu a oportunidade de quedar se se convertían ao cristianismo, pero como ese proceso de asimilación relixiosa non podía borrar nin a súa lingua, nin a súa cultura, nin a súa memoria, pasouse á fase de considerar máis importante beber viño, comer porco ou engadir morcilla ao cocido que crer que Xesús era Deus. É dicir, dábase máis importancia á liñaxe que á sinceridade da conversión.
.
O concepto de pureza de sangue non o inventaron os nazis. Séculos antes de que unha quincena de segundoxénitos nazis, capitaneados por Heydrich e Eichmann, decretasen en Wannsee a «solución final», é dicir, o exterminio industrial do pobo xudeu, a Inquisición española perseguía sen descanso cada pinga de sangue xudía impura. Con razón puido dicir Franco, en 1942, cando o triunfo nazi parecía asegurado, que "o mundo danos agora por fin a razón e despois de catro séculos os maiores políticos adoptan o consello dos nosos Católicos Soberanos". Consígnaa nazi de Non podedes vivir -e por iso tiñan que morrer- é a lóxica secuencia doutra consigna, abanderada por España, que dicía «non podedes vivir entre nós», nin sequera como conversos, porque tiñan sangue impura. Esta consigna, aplicada pola maioría de estados europeos, explica a experiencia do pobo xudeu en Europa. Non se lles deixou vivir e tiveron que buscarse pola forza un lugar na súa terra ancestral na Palestina, orixinando un conflito que segue esperando unha solución. Claro que o sionismo que vertebrou a idea dun pobo con Estado non se explica suficientemente coa dura experiencia histórica. Hai outros factores, pero esa experiencia xogou un papel decisivo no éxito da idea. A historia demostra que ese conflito é, en boa parte, noso. Somos nós, os europeos, quen o creamos na súa orixe, por iso somos responsables.
.
Esta conciencia da responsabilidade histórica non basta, desde logo, para resolver os problemas que están en xogo, pero pode dotar ao representante europeo dunha autoridade da que carece. Hai que renunciar ao papel de xuíces que poden dar leccións de moral ao prezo de esquecer a historia que temos por detrás. Por suposto que podemos e debemos denunciar os abusos que poida cometer o Goberno de quenda, pero non desde a superioridade moral, coma se aquilo non fose connosco. Estamos obrigados a ligar a crítica a outros coa autocrítica sobre nós mesmos. É indubidable que Europa goza de escaso crédito entre os israelís. Avala o descrédito toda unha historia de antixudaísmo da que España e Alemaña foron actores principais, aínda que non únicos. O presidente Zapatero deberá tela moi presente se quere ser eficaz nas súas xestións diplomáticas e non fiarse nin do seu optimismo antropolóxico, nin da súa boa estrela, nin da oportunidade do momento. Ofrecerse para axudar sen ir dar leccións.
.
Dáse por feito, e está ben, a empatía co pobo palestino. O que está pendente é ver o conflito cos ollos do pobo xudeu, e iso mesmo para expresar amistosamente os desacordos. Esa mirada está cargada dunha historia que nos prohibe erixirnos en árbitros da situación. Temos que empeñarnos material e moralmente na solución do conflito entre israelís e palestinos coma se dun anaco da Unión Europea se tratase. E antes de falar hai que saber escoitar para poder entender algo dunha situación demasiado sometida a intereses ideolóxicos ou políticos de terceiros.
