sábado, maio 30, 2009

Europa e o pensamento caníbal


Por Óscar Elía Mañú

Na Europa que se prepara para elixir un novo Parlamento Europeo, as crises amoréanse unha tras outra. A económica é só unha delas, non é a máis importante nin a de maior alcance histórico. De entre as demais, destaca pola súa crueza a demográfica: de cumprirse as predicións, dentro de cincuenta anos haberá menos europeos -oitenta millóns menos- e os que queden serán máis vellos. Paralelamente, a poboación de orixe islámica no continente aumentará progresivamente, e algúns estudos falan dun 30 ou un 50% do total a finais de século XXI. Entre unha cousa e outra, Europa a final de século pouco ou nada terá que ver coa do noso pasado histórico ou o noso presente social. Máis aló de predicións, os problemas danse xa hoxe: interiormente, aumenta a inseguridade ou crime organizado; economicamente Europa é pouco competitiva ante Estados Unidos ou China; a hipertrofia burocrática e administrativa sobre a persoa é xa característica europea; e as institucións e a clase política atópanse máis afastadas que nunca dos seus cidadáns, pero nunca como até agora isto parece importar menos. Nin Schuman nin Monet pensaron nunca en algo parecido ao que é a Europa institucional actual. No exterior, os europeos son incapaces de proporse xa un obxectivo e unha misión, desentendense do mundo, e oscilan entre o apaciguamento, o illacionismo e a realpolitik no peor sentido do termo.

.

Acosados de novo nas súas fronteiras polo xigante ruso, incapaces de comprometerse coa democracia en Asia e Oriente Medio, África ou Iberoamérica, asisten impasibles ante cambios xeoestratégico dos que non queren participar, e nos que aspiran a quedar á marxe esperando que os perigos pasen de longo. Certamente, Europa atopouse noutras ocasións ao bordo do abismo; a súa historia consistiu precisamente en asomarse unha e outra vez a el.

.

Que é o que cambiou? O que caracteriza á cultura europea actual é o sentimento de autoodio que se instalou en todas as súas manifestacións: nos medios de comunicación, a literatura, a arte, o ensino, a política. Nunca como até agora os europeos rexeitaron con maior agresividade a súa propia herdanza cultural, e nunca como agora as institucións se volveron contra os seus propios fundamentos morais ou antropolóxicos. A este autoodio cultural sumar outro non menos perigoso: o rexeitamento obsesivo á historia e ao pasado europeo, até o punto de facelo causa de todos os males deste mundo, desde guerras civís, catástrofes naturais ou fames negras. Este dobre rexeitamento europeo -da súa cultura, da súa historia- ten as súas consecuencias. A democracia europea aséntase sobre uns principios compartidos de diversa orixe -grega, romano, xudeo-cristián-, asentados durante séculos de historia. A partir deles, a civilización europea progresou como ningunha, irradiando este progreso a outros continentes e rexións do mundo, achegando progreso económico, científico e institucional.

.

Pero de forma suicida, os principios do éxito son negados polos seus beneficiarios actuais: o relativismo, a conciencia de que todo dá igual, vale o mesmo, e é intercambiable, corroe o interior de Europa e paralízaa no exterior. Relativismo que ten unha lóxica propia, colle forza, vólvese agresivo e acaba perseguindo e fagocitando calquera pensamento forte, calquera metafísica ou fonte moral ou ética. é neste aspecto onde a pregunta sobre o futuro da civilización europea, propia de filósofos, historiadores ou estrategos, tórnase en pregunta apremiante sobre as nosas liberdades. Este relativismo moral e intelectual, convertido en nihilismo salvaxe, deixa de ser un pensamento débil para converterse nun pensamento caníbal, que fagocita ferozmente o andamiaxe cultural e histórico que sostén a democracia europea.

.

Hoxe, as elites culturais e políticas europeas están a baleirar violentamente Europa de crenzas e principios. Alegremente, en nome da tolerancia e a democracia, están a arrasar intelectual e moralmente o continente como nunca se fixo antes. Non sairá gratis, porque hai unha regra de ferro da socioloxía e na historia: cando uns principios sociais desaparecen, outros ocupan o seu lugar e constrúen o seu propio aparello institucional e político. Se cambian as crenzas dos europeos, cambiarán as súas institucións políticas. De seguir o canibalismo cultural europeo, o baleiro moral e intelectual, será ocupado por outros cos principios máis claros e con maior convicción neles. E cada vez máis a cultura islámica convértese no candidato con máis posibilidades, pola súa fortaleza demográfica e a súa fortaleza ideolóxica e moral. Quizais os islamitas, coa clarividencia habitual de quen non ten présas e observa o futuro con optimismo, sexan quen mellor o expresaron. Nun debate celebrado en Roma hai xa algúns anos, un deles avisou ao seu interlocutor cristián cun típico refrán árabe: "gañarémosvos coas vosas leis, pero vos gobernaremos coas nosas". O que non engadiu é que para iso contaban coa inestimable axuda do pensamento caníbal europeo.

1 comentário:

SIMON BAR KOCHBA disse...

Extraordinário diagnóstico. Não posso senão exprimir o meu total acordo.